Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)/Y Bedd
| ← Emyn Heber | Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil) gan Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards |
Gorffenwyd → |
Y BEDD.
"Well do I know thee by thy trusty yew,
Cheerless, unsocial plant! that loves to dwell
'Midst skulls and coffins, epitaphs and worms;
Where light-heel'd ghosts, and visionary shades,
Beneath the wan cold moon (as fame reports)
Embodied, thick, perform their mystic rounds.
No other merriment, dull tree! is thine.
'Tis here all meet
The shivering Icelander, and sun-burnt Moor;
Men of all climes, that never met before;
And of all creeds, the Jew, the Turk, the Christian.
Here garrulous old age winds up his tale;
And jovial youth, of lightsome vacant heart,
Whose every day was made of melody,
Hears not the voice of mirth. The shrill tongued shrew
Meek as the turtle-dove, forgets her chiding.
Here are the wise, the generous, and the brave;
The just, the good, the worthless, the profane,
The downright clown, and perfectly well-bred ;
The fool, the churl, the scoundrel, and the mean,
The supple statesman, and the patriot stern;
The wrecks of nations, and the spoils of time,
With all the lumber of six thousand years."
—BLAIR[1]
PRESWYLFEIB pau'r iselfedd,
Tan ro sy'n huno mewn hedd,
Cloedig y'ch mewn cleidir,
A gweis tynn yn y gist hir.
Dychwelodd drostoch eilwaith,
Hirnos wyll, a'i mentyll maith.
Ydych dan bob cawodydd,
Yn wŷr o daw, heb wawr dydd;
Mintai 'n glyd, is main tan glo,
Yma i lawr yn malurio,
Mor adill yma'r ydych,
Dyrfa'r nos, mewn dirfawr nych.
Chai yma un dychymyg,
Myfyr didaw, na mawl myg.
Darfu 'ch taith, a'ch gwaith i gyd,
'Nol gorwedd y' nghôl gweryd;
Yn y llwch, dan y llechi,
Darfu'ch braint, dyrfa, a'ch bri.
Darfu y chwant, ar bant bedd,
I ymorol a mawredd.
Ust yn eich distaw annedd,
Gaf heb drais, na chlais, na chledd;
Heb gyngrair, heb air o ben,
Na da fyfyrdod awen.
Ni thremia llais gorthrymwr,
Nac un braw i'ch distaw dŵr;
Ni oleua haul awyr
I'r nos hon, na lloer, na sŷr.
Pe cae'r ddaear gron argryd,
Erwin, gerth, nes crynu i gyd;
A siglo 'ch bro fwsoglyd,
Trwy i sail, fel gwan-ddail i gyd;
Ynnoch chwi ni 'nynnai chwant,
Rwymrai, i agor amrant.
Nid cynnwrf rhuad ceunant,
Dylif certh, na dolef cant;
Nid alarwm trwm, tramaith,
Rhuad didor y môr maith,
Twrw neu froch taranau fry,
Uwch y dyffryn, a'ch deffry.
Ydych mewn cell bell o'r byd,
O'i drwst, ei boen, a'i dristyd;
Mewn pabell y bell o'r byd
O'i chalon i ddychwelyd :
Daeth llawer mab i'w babell
A'i dŷ, o Botany be;
O chwilys 'Spaen dychwelodd,
Drwy ffael, rhai adre' a ffodd;
O ynys Juan unig,
Dros oror y dyfnfor dig,
Syndod daeth Alecsander,
Trwy iawn daith, i'w artre'n dêr.
O'r Bastil, er pob cerydd,
I fro Brydain, daeth rhai'n rhydd.
Daeth haid o fro'r Gwilliaid gau,
A'u gorchwerwon garcharau;
O'r llidiog ddyfnfor llydan,
Uthr arw le, daeth rhai i'r lan.
I'w cartref, yn ol hefyd,
Daeth llawer o bellder byd.
O bren, medd Job, mae gobaith
Er ei dorri gwedi'r gwaith,
Y da flagura ar g'oedd,
Dewfrig, wrth arogl dyfroedd.
Os aeth rhai o'u tai a'u tir,
A hwy eilwaith ni welir,
Cawn gynnes hanes eu hynt,
Neu ddiwarth air oddiwrthynt;
Daw llythyr difyr ei daith,
O'u helynt atom eilwaith.
Ow! ond gwr wedi gorwedd,
Ni chyfyd i'r byd o'r bedd;
Ni welir neb o waelod
Annedd y dwfnfedd yn dod;—
Nid a gŵr, wedi gorwedd,
I'w dŷ byth, o waelod bedd.
Pwy drwy drais-pa daer ryw dro,
A ddienga wdd o bridd ango?
Pa gadarn, pwy a gododd ?
Pwy o'r ffau, pa wr a ffodd?
Er gwaedd, a dagrau gweddwon,
A gawr brudd, hyd ysgar bron;
Er galar anghydmarawl,
Briw, a chŵyn, i'w dwyn heb dawl;
Er wylo, 'n hidl, afonydd
O ddagrau, yn rhydau rhydd;
Er hiraeth, aml aeth, a loes,
Cwynaw, hyd at dranc einioes;
Er tywallt dagrau tawel,
Nes gwneuthur, trwy gur, heb gel,
Y llygaid cannaid fel cyrn,
A gwisgo cnawd ac esgyrn:
Ie, er rhoddi arian,
Neu ri' y gwlith o aur glân;
I'w le, a'i fan drigiannol,
Ni ddaw neb o'r bedd yn ol.
Y dyn pan el ar elawr,
A'i droi i lwch daear lawr,
Iach unwaith, iach ganwaith, gwir,
Hwnnw byth ni welir.
Ni yrr yn ol, air i neb,
Ow! eto ni rydd ateb.
Canu 'n iach (bellach), am byth,
I'w deulu, wnai 'r gŵr dilyth;
Gwag mwy fydd, bob dydd, ei dŷ,
Ei aelwyd ef a'i wely.
Mae 'n pydru, darfu y daith,
O'r amdo ni cheir ymdaith.
Och le mwyach ni chlywir,
Air, un, o hwn, byrr na hir.
A'r unwaith hed yr einioes,
Adwedd o'r dwfnfedd nid oes.
Ail ei dosparth i darth dwl,
Ac ymaith a fel cwmwl.
Diau, pan ddel angau loes,
Ni ddaw i un ddwy einioes.
Dyg dylaith bob iaith o'r byd,
Trwy ei gorwynt, i'r gweryd;
Yn war, i ddaear ydd aeth
Adlais pob rhyw genhedlaeth.
Cainfeib, sef cawri'r cynfyd,
Mewn bedd, sy 'n gorwedd i gyd.
Y Patriarchiaid gaid gynt,
Huno mae pawb o honynt.
Claddwyd yr holl broffwydi,
Gloew, gain weis, o'n golwg ni.
Gweryd a ddyg bob gwron,
Dan ser, fu am dano son.
Newton, olrheiniwr natur,
Er ei ffraeth wybodaeth bur,—
Handel, y cerddor hoendeg,
Pen llen y cantorion teg,
A guddiwyd, dan hug addoer,
Er eu dysg, mewn gweryd oer.
Yma'r dynion creulonaf,
Yn peidio a'u cyffro caf.
Mae Nero yma 'n waraidd,
Symud o'r llys mud nis maidd;
Chwe' troedfedd o fedd a fu
Yn addas i'w lonyddu,―
Dirywiwyd ei oreuwawr,
Yn un â llwch yn y llawr.
A gwn nad oes gwahaniaeth,
Yn un â'r ddaear ydd aeth;
Gweryd a ddyg ei goron,
Mewn ty sal mae 'n tewi sôn.
Alecsander a dderyw,
Er ei barch yn nhir y byw,
Ieuan Glan Geirionydd.
A fwriwyd, er ei fawredd,
Mor wan a baban i'r bedd;—
Er gwneuthur, â'i loewbur lu,
I ddaear gron ddirgrynu,
A dwyn braw a chyffraw chwai,
Wr gwrdd, y tir a gerddai;
Er ysgwyd a goresgyn,
Teyrnasoedd o dano'n dynn;
Ust angau a'i gostyngawdd,
O'i gain hynt, yn ddigon hawdd,
Gostyngodd, bwriodd ei ben,
I fol braenar, fel brwynen.
Yn y bedd y mae heddyw,
Arwr syn—fel gwelltyn gwyw.
A'i gleddyf dur gloew, addien,
Yno yn bod, dan ei ben,
Trwy ei gledd, osgoi tŷ'r glyn,
Nis gallai mwy na 'scellyn.
Ymerawdwr, llywiwr llon,
A garia euraid goron,—
Ni ddeil dim, pan ddêl ei ddydd,
Mwy na brwyn mân y bronnydd,
E dawdd mal y diddym us,
Rhwng breichiau'r angau brochus:
Ni rydd y bedd i'w urdd barch,
Mwy na mwydion mân madarch.
Fe genfydd y clochydd clau
Tra bydd yn torri beddau,
Esgyrn rhai fu 'n gedyrn gynt,
A gwawr sych, oernych, arnynt;
A'r cnawd, fu'n wisg i'w gwisgaw,
A godir hwnt gyda'r rhaw;
Trwy esgyrn tery wasgar,
A'r naill yn gyfaill neu gâr,
A'u taflu yn oer lu ar led,
Was dirus, heb ystyried;
Wnaeth e 'n hy (ddydd sy'n nesau),
I gant, wneir âg yntau.
Y cribddeiliwr, rheibiwr hyll
Yn ei fawrchwant, fu erchyll,
Yn gorthrymu y truan,
Trybaeddu, a gwasgu'r gwan;
Ac yn ei fâr dygn a fu,
Am y wlad yn ymledu;
Mynd tros bawb mewn trais a bâr,
Rheibio, ewino'n anwar;
Ac hefyd, gwancio'r cyfan,
O'r byd, ar ei hyd, i'w ran;
Ni wnai ddaioni i neb,
Oi us ni roddai oseb,—
Ond dyma ben gyrfa'r gŵr,
Uthr a thramaith orthrymwr,
Daeth i lawr, mae'n awr mewn hedd,
Dan garreg fud yn gorwedd.
Ni cheir neb mor chwerw yn hon
A dygyd tir cymdogion;
Na chwennych ei wech annedd,
Mwy i fyw, na dim a fedd.
Boddlon ynt, heb ddal o neb
Wgus annoeth gasineb;
Heb lidio, beio trwy ball,
Yn ddiras wrth lwydd arall.
Ni ddigiant, ni chwerwant chwaith,
Ni wanant neb trwy weniaith,
Y rheibiwr a'r gwanciwr gwyllt,
Fu 'n hi am dir yn daerwyllt,
Ni chwennych bin yn chwaneg,
Diau e gadd lond ei geg;
Ac yn ei fedd, canfyddir,
Gwareiddiodd, dofodd am dir.
Gweryd oer, a gwiw o'r dydd,
A lwgar crach-olygydd;
Dyma'r lle, diamau 'r llawr,
Y derfydd ei rwysg dirfawr.
Ow! A chul i'w uchelwaed,
Laid oer trwm i ledu 'r traed:
Ni raid trafferth (â gwerth gau),
Gochel ei dduon guchiau.
Darfu, a daeth i derfyn,
Falais a dyfais y dyn;
Ac henffych forwyd cynffon
Y dyn baich, do yn y bon.
Ni chaiff rwydd, ebrwydd, obrwy,
Cerdod ddiwael, na mael mwy,
Gŵydd fras, fad, na hwyaden,
Na chyw iar mewn daear denn;
Ni hela ef, yn ol hyn,
Bys i'w gwd, neu bysgodyn;
Mwy ni chaiff (mynych hoffai),
Laeth enwyn, na menyn Mai;
Rhost, na berw, cwrw, nac arian,
Cyson frol, nac asen frân.
Ryw ddydd, daw'r hen gybydd gwan,
I weryd heb ei arian;
Nis tynn dros y feiston draw,
I'w ddilyn, lond ei ddwylaw.
Fe edy, er mor fydol,
Godau'r aur i gyd ar ol;
Noeth wr, heb wisg, daeth i'r byd,
A'r gŵr un fath i'r gweryd.
Y caethwas, o'i atgas waith,
A'i holl orthrwm, trwm, tramaith,
A'i ddir boen, a ddaw i'r bedd,
O'i yrwaith trwm i orwedd.
Er ei fod, garw nôd, yn ail
Yn ufudd i'r anifail,
Dan iau haearn, gadarn, gerth,
Ban'd enfawr bennyd anferth.
Rhêd y gwaed ar hyd ei gorff,
Yn weilgi o'i anwyl-gorff;
Oanhoff friwiau'r ffrewyll,
Dan ei draed y gwaed a gyll.
Digon i wneud gan wŷn, O!
I ddaear danaw dduo;
Ac i'r haul claer, gwrol, clau,
O'i dêg-rudd, dywallt dagrau.
Ond ni ddaw braw, unrhyw bryd,
I'w gyrraedd yn y gweryd,
Na chûr, trwm lafur, neu loes,
Dolur, na briw, na duloes,
Aeth o gyrraedd brath gerwin
Yr iau hell, a'r flangell flin:—
Awr felus, llawn gorfoledd,
Fu'r awr i'w bur fwrw i'r bedd.
Rhyfedd fydd gweld yr afiach,
Heb un boen yn ei gaban bach,
Fu'n dwyn ei oes mewn loesion
Oedd boenus i'w fregus fron ;
Mae'n esmwyth, heb lwyth o bla,
Neu ddu ofid i'w ddifa.
Feddrod torri hafaidd-rwysg,
A phranc yr ieuanc a'i rwysg.
Yn dy grafanc, y llanc llon,
A'i wych ystwyth orchestion,
Ei wrol gampau euraid,
Dros byth â'i rodres a baid.
Ei gri awchus, a'i grechwen,
A'i rôch a dyrr mewn arch denn.
A'n wyw y fenyw fwynwych,
Oedd ddiflin i drin y drych,
A'i phryd, a'i glendyd, fel glân
Rosynau eres anian.
Y pryfed sydd yn profi
Ei thegwch a'i harddwch hi:—
Ei dwyrudd hi a dorrant,
A'i glån fochau'n gwysau gant.
A'i gwallt hi oedd fel gwellt aur,
Ail i wiail o loew-aur;
Rhyw ardd oedd, rhyw iraidd wig
Aur-sidan, yn drwsiedig,
A droid yn fodrwyau,
O wiw blethiad, clymiad clau;
Ond y bedd a ddodai ben
Manwl, ar falchder meinwen.
Yr awr hon, is cloion clau,
Drewant, yr holl fodrwyau.
Pryfed drwyddo a redant
Heb ri'n awr, a'i lwybro wnant,
Gyrrant yn llu, mewn gorwib,
Eu llwybrau crai, lle bu'r crib.
Ni cheir hyd i'w chariadau,
Oedd mor rwydd i ei mawrhau,
Ac mor ffol ag addoli
Ei gwiw lendyd hyfryd hi;
Ni roddant, ar bant y bedd
Marwol iddi un mawredd.
Beth yw uchder balchder byd,
Neu goron yn y gweryd?
Derfydd parch mewn arch, mae'n wir
Yno ei ol ni welir;
Ni pharcha'r bedd, annedd ddig,
Fwynwych aur, fwy na cherrig.
Ti'r bedd, sydd yn trybaeddu,
Pobiach gyfeillach a fu
A medraist dorri modrwy,
Dau gymar, a'u hysgar hwy,
Fu'n anwyl o fewn einioes,
Yn bur i'w cred, heb air croes;
Darfu yr hoffder dirfawr,
'N y cryd mwil, a'r cariad mawr.
Aeth cyfeillion, wiwlon wedd,
I minnau, i'r lom annedd;
Och ofid! mwy ni chefais,
Weld eu lliw, clywed eu llais.
Rhyfedd y cymysgedd mawr,
Och a geir yn eich gorawr!
Gorwedd blith-dramith heb drefn,
Wedd odrist, yn llwyr ddidrefn;
Ac edrych yma'n gydradd
Mae'r uchel a'r isel radd.
Yr Ymherawdwr, gŵr gwych,
Oddiar ei orsedd orwych,
O'i uwchafiaeth, daeth y dyn,
Hyd at y gwael gardotyn;
Mor isel, mor dawel daeth,
A hwnnw, nid oes gwahaniaeth
Mawr a bach sy'n mro y bedd,
Y doeth a'r annoeth unwedd,
Y cyfoethog, enwog un,
Gŵr y geiniog, a'r gwan-un.
O'r achul faban rhychwant
Yno i'r cu henwr cant.
Ac ail i ei ddeiliaid gwâr
Yw Brenin yn y braenar;—
Gwâr, eiddil, y gorweddant,
'R un tŷ, 'r un gwely a gânt.
Ni chyfyd gweryd, gwireb,
Fraich yn wir i gyfarch neb.
Ni ddawr gloig hen ddôr y glyn,
Gwelir ei ddrws heb golyn;
Llechfaen uwch llwch, fu unwaith,
Yn fyw ddarn o gelfydd waith,
Ac ar hon y ceir hanes
Ei daith gynt, ar hynt, yn rhes;
Coffadwriaeth helaeth yw,
Cof-nodiad cyfiawn ydyw;
"Hwn a hwn, oedd ddyn hynod,
Difai, a ryglyddai glod,
Ei ddiallu weddillion
Sy'n gorwedd mewn hedd, dan hon.
Gŵr da, a fawr gerid oedd,
Yn deilwng drwy'r ardaloedd;
Caredig, cywir ydoedd,
Haelionus, croesawus oedd.
"Ac hefyd, ei wraig gufwyn,
Oedd un weddaidd, ferthaidd, fwyn,
Gadawodd ddrygau daear,
Ei holl dwrw, ei ferw, a'i fâr;
Rhoes o'r byd, i'r gweryd gwâr,
Ei cham ar ol ei chymar;
Gan hiraeth aeth, un ethol,
I ddaear werdd ar ei ol."
A'u hil a ddaw i'w dilyn,
O do i do, wedi hyn.
Gan hynny, felly i fedd,
Y daw pawb yn y diwedd.
O ran adrodd, rwy'n edrych,
Y llawr oer, a'r man lle'r ych.
BEDD IEUAN GLAN GEIRIONYDD.
"A gorwedd yn y gweryd.
O swn y boen sy'n y byd."
A omedd rhyw un imi,
Ddod yn ol i ddweyd i ni
Hanes eich taith bell hynod,
I dŷ'r bedd, yn niwedd nôd?
Trwy wyll byrth engyrth angau,
Ai gochion, fawrion rodfâu,
Trwy'r ddôr ddiymagor mwy,
I droi ymaith i dramwy,
Glyndir ofn, gwael iawn drefniad,
Man ni thyn na mam na thad,
Gyda'u plant, ond troant draw,
Diau yn ol dan wylaw,—
Rhowch i ni air o'ch hanes,
E all hyn fod i ni yn lles.—
Ond ust oer, a distawrwydd,
O'r mwyaf, a gaf i'm gŵydd;
Ni chlywaf fi yn ddios,
Ond oer nâd adar y nos.
'Screch dylluan frech y fro,
O'r Yw glâs yn drwg—leisio.
Wel! wel, rhagof os celwch,
Eich taith i dy llaith y llwch,
Oedaf ychydig, wedi,
A chaf fod mor ddoeth a chwi;
Caf fod ryw ddiwrnod a ddaw,
Mor ddiystyr, mor ddistaw,
Maes 'law, fe brawf y corff brau,
Chwerwafing, awch eirf angau,
Cyn hir, fe brofir er braw,
Ddialedd trwm ei ddwylaw,
Fe baid hon—y galon gu,
A'i hawch lem a dychlamu;
Clywir y corff claiar, cu,
A'r enaid yn ymrannu;
A llinynau llon anian,
Trwy un loes yn torri'n lân;
Yna daw, mewn distaw dôn,
Ir goleu'r holl ddirgelion.
O wyll fedd! diddiwedd wyd,
Digon i ti nis dygwyd,
Er Abel fawr ei obaith,
Wr da, aeth gyntaf i'r daith,
Myrddiynau, rif dafnau'r donn,
Gladdwyd yn dy goluddion.
Dy enw yw Bwytawr dynion,
Wyt wancus, arswydus son:
Diddig daeth pawb, rhaid addef,
Er's chwe mil i'th grombil gref.
Nid yw'th wane mawr, i'r awr hon,
Yn tagu i ddweyd "digon."
Dy ddidor lef yw hefyd-
"Moes, moes," drwy bob oes o'r byd.
Dy enau certh nid yw'n cau,
Mae ynnot le i minnau.
O f'enaid, ymofyna,
Yma yn d'oes, am enw da,
Rhâd olud, trysor dilyth,
Er y bedd, na phydra byth,
"Y rhan dda" yr hon ni ddwg
Mwya' gelyn o'm golwg.
Ni all y bedd tywyll byth,
Doli yr undeb dilyth.