Llio Plas y Nos/Gwirio Breuddwyd

Llio Plas y Nos

gan R Silyn Roberts

6

GWIRIO BREUDDWYD

Is all that we see or seem
But a dream within a dream?

CANFU'R eneth bron yn ddiatreg fod rhywun heblaw hi yn yr ystafell, a newidiodd gwedd ei hwynepryd. Er hynny, nid oedd dim tebyg i ddychryn yn ei llygaid; yn hytrach, syndod, a gwelwodd ei gruddiau ychydig. Yn lle cilio'n ôl, cymerodd gam neu ddau tuag at Bonnard, ond neidiodd ef yn ôl, a'i deimladau'n gyffrous. Beth, mewn difrif, oedd o'i flaen? Ai drychiolaeth brydferth rhyw freuddwyd a angofiasai? Ai ynteu geneth fyw mewn cnawd, a'i synhwyrau wedi hanner drysu, nes dwyn diniweidrwydd y plentyn yn ôl i lywodraethu ei symudiadau? Wedi edrych funud arni, gwelodd yn amlwg y drem na allai ei chamgymryd, trem ryfedd, ddieithr, y llygaid sydd â'r meddwl tu ôl iddynt wedi ei amharu. Wrth ei weled yn cilio rhagddi, safodd yr eneth yn sydyn, a rhoes ochenaid fawr; edrychodd yn siomedig, a heb wybod yn iawn beth i'w wneud. Yna, estynnodd ei dwylaw yn araf at Bonnard, fel pe bai'n distaw erfyn arno beidio â diflannu o'i golwg. Yn araf iawn nesaodd ato, ac wrth ei weled ef yn aros yn yr unfan, daeth pleser a llawenydd fel golau heulwen i dywynnu yn ei hwyneb. Ond, yn gymysg â'r llawenydd, yr oedd elfen o ansicrwydd, fel pe bai'n methu â deall paham y cychwynnodd ei hymwelydd gilio oddi wrthi.

Mewn llais isel, mwyn, cynnes a serchog, dechreuodd lefaru:

"Dyma chi wedi dwad o'r diwedd! Rydw-i'n ych nabod-chi ar unwaith! Ond 'dydech chi ddim yn fy nabod i, fuaswn-i'n meddwl. Sut mae hynny? O, rydw-i wedi bod yn disgwyl llawer amdanoch-chi, yn disgwyl, disgwyl, noson ar ôl noson, a chithau byth yn dwad. Ond O, mi wnewch fy achub-i. Mi wnewch chi fy achub-i, on' wnewch-chi?

Ni wyddai Bonnard pa un ai breuddwydio yr oedd ai peidio. Crynai fel deilen; codai dafnau o chwys oer ar ei dalcen a'i ruddiau. Erbyn hyn, dynesasai'r eneth i'w ymyl; ond nid oedd nerth ynddo i symud na llaw na throed oddi ar ei ffordd.

Cododd hithau ei breichiau gwynion, lluniaidd, a phlethodd hwy am ei wddf. Ond nid oer oedd cyffyrddiad ei dwylaw, eithr cynnes a byw; a rhedodd y trydan cyfrin drwy bob giewyn yn ei gorff. Teimlai ei hanadl pur yn goglais ei rudd, a'i swyn ar bob synnwyr. Heb yn wybod iddo'i hun, dododd ei freichiau am y ffurf eiddil, osgeiddig, a ymwasgai ato. Gwyddai'n awr mai dynol oedd y rudd a orffwysai ar ei fynwes, ac mai dynol y galon a gurai ar ei galon ef.

Cododd ei llygaid, a sefydlodd ei golwg ar ei lygaid duon, byw; ac ebr hi, mewn llais dwfn, tawel, bodlon, dieithr:

"Mi ddaethoch yma ata-i mewn breuddwyd o'r blaen; ag mi ddwetsoch y buasech-chi'n dwad i f'achub- i, a bod yn rhaid imi ymddiried ynoch-chi, a'ch caru."

"I'ch achub?" meddai Bonnard.

Ni fedrai yn ei fyw deimlo nad breuddwydio yr oedd; ac yr oedd y syfrdandod o hyd yn ei ben. Yn y llygaid a syllai'n dawel i'w lygaid ef, gwelai gariad pur, tyner, a digwestiwn y plentyn, yn gloywi. Edrychai arno fel pedfai'n rhywun annwyl iawn yn ei golwg—rhywun y meddai ddwfn edmygedd ohono, rhywun y bu'n wylo ac yn hiraethu amdano, ac o'r diwedd wedi ei gael. Megis yn reddfol, estynnodd ei gwefusau i geisio'r eiddo ef; yntau fel o'r blaen yn ateb drwy blygu dros ei hwyneb tlws, a chusanu ei grudd delediw; cusan mor bur a diniwed â'r rudd a'i derbyniodd, heb na meddwl na phoeni am ddryced na daed ei weithred.

"Mi wnewch fy achub-i, on' wnewch-chi?" ebr yr eneth. "Ai 'y nghlywed-i yn galw arnoch-chi, a dwad yma wnaethoch-chi?"

Gwnaf, mi'ch achuba-i chi," ebr yntau, wrth weld ei bod yn disgwyl am ryw atebiad ganddo.

Cliriai ei ben yn awr, a gwelodd, pa ddirgelwch bynnag a allai fod ym Mhlas y Nos, a pharthed presenoldeb yr eneth hon ynddo, fod ei synhwyrau wedi eu drysu i ryw raddau, ac mai gwell oedd ei hateb fel y dymunai, yn hytrach na'i chroesi. Am hynny, dywedodd yn dyner:

"Do, mi'ch clywais-i chi'n galw arna-i, ag mi ddois atoch-chi. Ond deudwch wrtha-i pam roeddech-chi'n galw arna-i. Welsoch-chi mono-i erioed."

"Wel, do; on' ddaethoch-chi yma mewn breuddwyd, a dyna sut y gwelais-i chi. Ga'-i ddeud yr hanes wrthoch-chi rwan? Ust!" a chododd ei bys at ei gwefus i wrando, "dyna'r tylluanod. Glywch-chi nhw? Ydech-chi'n i nabod-nhw? Does arna-i ddim o'i hofn-nhw. O, maen-nhw'n gwybod llawer—maen-nhw'n gwybod pob peth. Mi wyddan nhw pam rydw i o'ngho; rydw i wedi anghofio!"

Llawn o deimlad gwyllt, toredig oedd ei llais, ac ynddo ryw dristwch mawr, pell, ac annirnadwy, yn hofran ar ymylon tywyll ei chof, ond heb ddyfod i'r goleuni, am fyned o'r goleuni'n dywyllwch.

"Ngeneth bach druan-i," crynai ei lais fel y llefarai. "Dydech-chi ddim yn y lle ofnadwy yma ych hunan?" Fy hunan? O, nag-ydw. Mae o yma, 'y nhad, ond nid yn amal y bydda-i'n i weld-o." Rhedodd ias o gryndod trosti, a dywedodd, a'i dwylaw'n dynn am ei llygaid:

"Pan fydda-i'n i weld-o, mi fydda-i'n cofio nad oeddwn-i ddim o 'ngho bob amser. Do, mi ddigwydd- odd rhywbeth-rhywbeth-O!" ymwasgodd yn dynn at Bonnard, crynodd i gyd trosti, a murmurodd yn ddistaw:

"Peidiwch â holi am hynny... O! mae-o'n ofnadwy!"

Teimlai ef y ias gryndod a redai drwyddi, a rhyfeddai pa faint o dristwch a allasai fod wedi ei brofi; pa fath olygfa a'i dychrynasai nes drysu ei meddwl? A phaham ar y ddaear yr oedd yn byw yn y fath encilfa anfad, mor llwm ac anghysurus â charchar?

Tynnodd ei law yn dyner dros fodrwyau hirion tresi euraid ei gwallt. Yn ddiddadl, dyfnhau a wnâi'r dirgelwch. Ei thad? Felly, amhosibl mai dyhiryn iselradd oedd trigiannydd Plas y Nos. Amlwg oedd fod gwaed bonheddig yng ngwythiennau'r eneth hon, ac iddi gael ei magu'n dyner. Pwy ydoedd, a pha fodd y daethail yno?

"Dowch," ebr yr eneth, wedi codi ei hwyneb oddi ar ei ysgwydd, " eisteddwch, i mi gael deud hanes 'y mreuddwyd."

Cymerodd ei arwain i gadair ganddi; ac wedi eistedd ohono, ymgrymodd hithau ar led-eistedd ar y llawr wrth ei draed, a thynnodd ei fraich yn serchog a thyner dros ei hysgwydd. Synnai at ei thawelwch, a'i hymddiried diniwed a syml ynddo. Dichon, er bod ei synhwyrau wedi eu cymylu, fod ynddi reddf gywir i'w harwain i osod ei hymddiried mewn un teilwng ohoni—y reddf honno mewn plant a ddysg iddynt ar unwaith pwy sydd dyner, a phwy sydd galed a chreulon. Er bod calon Bonnard yn curo'n gyflym dan bwysau'r pen melynaur a orffwysai arni yn awr ac eilwaith, yr oedd anwybodaeth yr eneth o bob perygl, ei hanallu i'w hamddiffyn ei hun, ei hunigedd, a'i hymddiriedaeth lwyr ynddo, yn peri iddo ei hystyried fel gwyry sant, ac yn deffro yn nyfnder ei natur hen sifalri addolgar y Canol Oesoedd. Nid math o syniad a ddyfeisiodd un oes yw hwnnw, ond un o gyneddfau mwyaf priod y natur ddynol; ni chodir mohono i'r amlwg, er hynny, ond mewn amgylchiadau neilltuol. Hwyrach fod a wnelai hen ddodrefn oesoedd a aethai heibio, a mwrllwch ac awyr freuddwydiol Plas y Nos, rywbeth â'i ddeffro yn awr yn Bonnard. Beth bynnag am hynny, teimlai y gallai heb betruso osod ei fywyd i lawr i'w chadw rhag cam.

"Chawsoch chi'r un breuddwyd?" gofynnodd y ferch mewn sibrwd distaw. "Welsoch-chi mona i mewn gweledigaeth fel y gwelais i chi?"

"Naddo, ngeneth-i. Ond deudwch ych breuddwyd wrtha-i."

Trodd hithau ei llygaid llydain ar ei wyneb, a syndod mawr yn eu llenwi.

"Ond ddaru-chi ngalw-i wrth f'enw," ebr hi. Wyddoch-chi mo f'enw-i? "

"Na wn," atebodd yntau, "dydw-i'n gwybod dim. Beth ydi'ch enw-chi?"

"Llio ydi f'enw i. Ydi-o'n enw clws?"

"Mae-o'r clysa mewn bod. Ai dyna'r unig enw sy gennych-chi?"

"Dydw-i ddim yn gwybod; rydw-i'n anghofio. Ond hidiwch befo. Mi ddeuda i 'mreuddwyd rŵan; ond peidiwch chi â dengyd i ffwrdd wedi i mi i ddeud-o." Ac ymwasgodd yr eneth yn nes ato.

"Llio bach, wna i ddim dianc." Tynhaodd ei fraich am ei hysgwydd, ac ymgrymodd i gusanu ei gwallt o aur. Teimlai yn ei galon rywbeth anhraethol ddyfnach a chryfach na thosturi tuag at y druan anffodus hon; gwelai ei bod hi a'i chalon yn llawn cariad dieithr, dirgel, cyfrin, a rhamantus, ato ef, a gwelai hefyd nodau amlycaf cariad pur, sef ymddiriedaeth lwyr ac aberth cyflawn. Fe'i dodai Llio ei hun yn ei law yn hollol, ac âi ei galon yntau yn llawn o deimlad na allai ei esbonio, a theimlad na chawsai ei gyffelyb o'r blaen.

"Rydech-chi'n garedig wrtha i," murmurai Llio; cyn i chi ddwad, roeddwn i'n hollol unig, ond roedd y tylluanod yn dal i ddeud y buasech-chi'n dwad. Ag O, mae'r tylluanod yn gall, ag yn gwybod pob peth. Ag mi wyddwn innau wedyn y buasech-chi'n dwad. Ag felly mi wyliais amdanoch-chi bob nos nes i'r breuddwyd ddwad i ben. Ag mi wnewch fy achub-i, on' wnewch-chi? Rhaid imi aros yma am dipyn eto."

"Sut hynny, Llio?"

Ymsythodd yr eneth ychydig, ac edrychodd o'i chylch, â dychryn yn ei llygaid. Ond trodd ei llygaid wedyn ar wyneb hardd Bonnard, a rhyw ing prudd a phoenus yn eu dyfnder.

"Dydw-i ddim yn gwybod," ochneidiodd. "Dydw-i ddim yn gwybod; rydw-i wedi anghofio-rydw-i o 'ngho-ond ryw ddiwrnod mi gofia-i eto."

Beth sy'n ych blino-chi, Llio bach-beth fynnechchi i alw i go? Rhywbeth ddigwyddodd yn y tŷ yma ydi-o?"

"Fedra i ddim meddwl amdano; mae hi'n mynd yn dywyll bob amser pan ddechreua-i feddwl, a thrio cofio."

Rhedodd iasau a chryndod trosti drachefn, a chuddiodd ei hwyneb yn ei fynwes. Ceisiodd yntau ei thawelu drwy dynnu ei law'n garuaidd a thyner dros ei gwallt, a sibrwd yn ei chlust eiriau addfwynder.

"Hidiwch befo; fe ddaw'n ôl yn i bryd. Ond deudwch yrŵan am ych breuddwyd."

"A! Roedd hwnnw'n freuddwyd tlws! Gwrandewch-chi rŵan."

Plygodd yntau ei ben at yr eiddo hi, ac aeth hithau ymlaen:

"Dydw-i ddim yn gwybod faint sy er hynny; mae-o'n edrych yn hir iawn; rydw-i wedi gwylio am gynifer o nosweithiau. Roeddwn-i'n gweld yn 'y mreuddwyd i bod hi-'n hanner nos, a minnau'n eistedd yma ag yn darllen fel arfer, a'r tylluanod yn tyrfu tu allan. Mi rois innau'r llyfr ar y bwrdd i wrando ar yr adar yn siarad â'i gilydd. Fedrwn-i ddim darllen, dim ond meddwl, a meddwl o hyd, ag O! roedd arna-i hiraeth-hiraeth ag cisio i rywun ddwad i 'ngwaredu-i o'r fan yma, a nysgu-i i gofio'r holl bethau sy wedi dengyd o ngho-i-a'r pethau ofnadwy a 'ngyrrodd-i o 'ngho. Yn reit sydyn, dyma'r drws yn agor, a chithau'n dwad i mewn. Roeddech-chi'n edrych yn union fel yr ydech-chi heno, yn hardd a charedig a boneddigaidd; doedd arna-i ddim o'ch ofn-chi. Mi godais ar 'y nhraed, ag mi edrychais arnoch-chi; a dyma chithau'n dwad ymlaen, ag yn estyn ych breichiau, ac yn deud: 'Dowch ata i, Llio, rydw-i wedi dwad i'ch gwaredu-chi, a rhaid ichi 'ngharu-i ag ymddiried yno-i!' Ych llais chi oedd-o hefyd-mi adwaenais i-o mewn munud pan ddaru-chi ddechrau siarad. Ag mi ddaruch roi ych breichiau amdana-i, a 'ngwasgu-i i'ch mynwes, a 'nghusanu-i; ag mi wyddwn innau mai ych eiddo-chi fyddwn-i byth mwy, ag y gwnaech-chi 'y ngwaredu i."

Wedi iddi dewi, daeth Bonnard yn ymwybodol o deimladau rhyfedd a newydd eto yn ei galon. A allai amau mai llaw Duw a'i harweiniasai i Blas y Nos? Gwelai y byddai raid iddo waredu Llio, deled a ddelai, beth bynnag arall a ddeuai i'w ran yn y fangre unig, anial. Gwelai nad gwallgofrwydd cyffredin oedd afiechyd Llio, ond coll cof oherwydd ergyd drom i'r teimladau; credai hefyd y gallai cariad a thynerwch ei hedfryd. Gwasgodd yr eneth deg yn nes i'w galon, a phlygodd drosti mewn distawrwydd.

"Mi'ch gwareda-i chi, Llio bach, a Duw a 'nghynorthwyo-i. F'eiddo i ydech-chi, a'r nefoedd sy wedi ych rhoi-chi imi."

"Ie," atebodd hithau yn dawel ac isel, "a rhyw ddiwrnod mi ewch â fi o'r lle yma, ond nid yrŵan. Ymddangosai i Ivor iddi gymryd yn ei phen fod ganddi ryw orchwyl i'w gyflawni yn y lle, ac na allai ei adael nes gorffen hwnnw.

Y cynllun cyntaf y meddyliodd amdano oedd ei symud y noson honno o'r lle diobaith hwnnw. Ond dangosai rheswm iddo nad oedd y cynllun hwn yn bosibl. I ble yr âi â hi? Ni wyddai am neb y gallai ei gadael gyda hwy. Na, amlwg oedd fod yn rhaid ei gadael yno ar hynny o bryd. Ond mynnai ei gweled bob nos, a'i hennill yn ôl i'w pherffaith reswm. Teimlai, os oedd ganddo neges arbennig wrth ddyfod i Gymru, fod gan y Nefoedd un arall iddo hefyd, a rhaid oedd gwneud honno, beth bynnag, o flaen pob neges bersonol. Hwyrach yr arweiniai'r nef ei amcan ef i ben drwy'r antur ryfedd hon. Mynnai, beth bynnag, wneud y peth iawn â'r eneth ddiamddiffyn.

Eisteddasant am amser maith gyda'i gilydd. Ni ddywedai Llio ond ychydig; ymddangosai'n hynod ddedwydd, ac ymnythai yn ei gysgod. Ni theimlai Bonnard ar ei galon ei holi am ei thad, os ei thad oedd y creadur a breswyliai yn y lle rhyfedd ac ofnadwy hwn. Rhaid, fodd bynnag, fyddai ei gadael cyn toriad gwawr.

Nid gwaith hawdd oedd ymwroli i'w gadael. Nid caredig oedd meddwl am hynny. Hefyd, dedwyddwch dieithr ydoedd aros yn agos ati, gwrando ar ei llais melysfwyn, cynnal ei phwysau yn ei freichiau, edrych i'w llygaid gleision, tywyll, yn llawn o gariad a di- niweidrwydd, gwylio a chusanu ei gwefusau glân, na wyddent am na chywilydd na phechod. Ond rhaid oedd mynd, a rhaid oedd dweud hynny wrth Llio. Pan awgrymodd fod yn rhaid iddo'i gadael am ychydig, synnodd ei bod yn derbyn hynny yn hollol dawel fel y peth naturiol.

"Mi ddowch yn ôl eto fory," meddai hi, yn dawel, fel ffaith, ac nid fel cwestiwn.

"O, do, 'y nghariad-i, mi ddo'-i'n ôl yfory."

Bodlonodd iddo fynd, ac nid amheuai am foment na ddeuai yn ei ôl. Gwelodd Bonnard hiraeth yn gymysg ag amynedd ar ei hwyneb, wrth ei weled yn cymryd ei het i gychwyn; ond ni ddywedodd air yn erbyn hynny. "Nos dawch, Llio," eb ef. "Mae'n anodd gen i ych gadael-chi yma ych hun, ond rhaid imi fynd.

Ond mi ddowch yn ôl," atebodd hithau. "Does arna-i ddim ofn y tylluanod; maen-nhw'n fy nabod i, ag yn siarad hefo-mi; a wna neb niweidio Llio. Heblaw hynny, does yma neb arall ond-y meirw!"

"A does arnoch-chi mo'i hofn nhw?

"O, nag oes. Dydw-i ddim wedi gwneud cam â neb ohonyn-nhw. O, rydw i'n hapus rŵan."

"Ydech-chi, mhlentyn-i? Rydw-i'n falch iawn o hynny."

"Mi wn-i na fyddwch-chi ddim yn hir," meddai'n synfyfyriol. "Mynd rydech-chi i drio ffeindio beth ydw i wedi'i anghofio; ond peidiwch â gadael iddo fo ych gweld-chi," sibrydodd yn ei glust, "neu mi geisia'ch dychryn-chi, a'ch gyrru o'ch co."

Wedi ei chusanu'n serchog a pharchus, a'i dal yn ei freichiau am ysbaid mewn distawrwydd, gollyngodd hi a throi tua'r drws. Ond, cyn ei gau ar ei ôl, ni allai lai nag aros am foment i syllu ar y ddau lygad agored tlws a dwfn a edrychai'n gariadus a hiraethus ar ei ôl. Gwenodd arni, a chaeodd y drws. Yr oedd yn yr hen fynedfa anolygus unwaith eto, ac yn yr ystafell y daethai iddi o'r ffenestr. Mewn munud arall, safai ar y glaswellt tal y tu allan, a'i lygaid yn hoeliedig ar furiau Plas y Nos. Tynnodd ei law ar draws ei dalcen, a dywedodd rhwng ei ddannedd:

"Mae yn y fan yma ryw ddirgelwch dieithr ofn- adwy; ond trwy help Duw mi fynna-i weld i waelod-o."