Llyfr Haf/Gofynion a Geirfa

← Y Ciwi

Llyfr Haf

gan Owen Morgan Edwards

GOFYNION A GEIRFA

I

1. Ennwch y gwahanol ffyrdd yr amddiffynna yr anifeiliaid, y gwyddoch chwi am danynt, eu hunain.

2. Ysgrifennwch y paragraff hwn yn eich geiriau eich hun.

3. Rhowch enwau yr anifeiliaid a ddiflannodd o'r byd, os gellwch. Pa fath anifeiliaid oeddynt?

LLID, anger.
CARN. hoof.
EWIN, claw.
BLAIDD, wolf.
CENAU, cub.
LLWDN, wether.
FFAU, den.
SANTEIDDRWYDD, holiness, holy.
CAWRFIL, elephant.
LLARPIO. to maul.
YSTYFNIG, stubborn.
PROFFWYD, prophet.
LLEWPARD, leopard.
ANIFAIL BRAS, fatling.
GWIBER, viper.
CRAFANC, claw.
PALF, paw.
CARW, deer.
GWAEDGI, bloodhound.
ARUCHEL, very high.
MYN, kid, young goat.
PORI, to graze.
YCH, ox.
DIDDYFNU, to wean.
TOI, to cover.

II

1. Esboniwch feddwl enw yr anifail hwn.

2. Pa ddau ddull sydd gan natur o amddiffyn anifeiliaid?

3.Rhoddwch restr o'r anifeiliaid y credwch chwi a fydd yn y byd ymhen mil o flynyddoedd, a rhestr o'r rhai a ddiflanna.

DREINIOG, thorny, prickly.
MOLOCH, restless.
MODFEDD, inch.
LLADIN, latin.
DALEN, page.
SYRTHIO, to fall.
GWDDW, neck.
AFROSGO, clumsy.
DILUN, shapeless.
HAGR, ugly.
GRUDD, check.
DINIWEIDRWYDD, innocence.
SURO, to sour.
ENAID, Soul.
CYMWYNAS, favour.
AIFFT, Egypt.
RHAIB, rapacity, greed.
DYWALGI, tiger.
YSGLYFAETH, prey.
ERYR, eagle.
ETIFEDDU, to inherit.

III

1. Dywedwch a wyddoch am afonydd Amason a La Plata.

2. Ennwch a disgrifiwch anifeiliaid eraill sydd ag arfwisg.

TEULU, family.
TYLWYTH, tribe.
DYFRHAU, to water.
ARFWISG, armour.
HELM, helmet.
LLURIG, armour.
YSGWYDD, shoulder.
CRAGEN
shell.
GAEROG, armoured
NIWED, harm.
TURIO, to burrow.
CELANEDD, carnage.

IV

1. Cymherwch gyrn y carw pan fyddont heb dyfu a phan fyddant wedi llawn

CORN, horn.
CANGHENNOC, branching.
GWAE, woe.
AMDDIFFYN, to defend.
BYRFLEW, short hairs.
MELFED, velvet.
SWIL, shy.

V

1. Disgrifiwch yr Ych Gwyllt yn ôl y darlun o hono yn yr ysgrif hon.

2. Ysgrifennwch unrhyw stori a glywsoch am Indiaid Cochion.

CILIO, to disappear.
GWAREIDDIAD, civilization.
YCH GWYLLT, buffalo.
AUROCH, buffalo.
ARTH, bear.
BLAIDD, wolf.
CYFANDIR, continent.
CYFFINIAU, borders.
PAITH, prairie.
GYR, flock.
TYNDRA, tightness.
MWNG, mane.
CRWMACH, convexity, hump.
YMDRYBAEDDU, to wallow.
LLAID, mud.
GWASGOD, waistcoat.
CYNDDEIRIOG, mad, furious.
PABELLU, to camp.
HELWRIAETH, hunting.
GWREGYS, girdle.
SEBON, soap.
BUWCH FLITH, milch cow.
LLARIAIDD, gentle.

VI

1. Ennwch rannau o anifeiliaid eraill a geir yng nghorff y Gnu. 2. Disgrifiwch yr anifail rhyfedd hwn.

GWAR, neck.
BARF, beard.
GAFR, goat.
GEN, chin.
MERLYN, pony.
EWIG, deer.
OSGO, inclination.
GWERYRIAD, neighing.
BARUS. vicious.
AFROSGO, clumsy.
EFFRO, awake.
RHUO, to roar.
CYNDDAREDD, fury.
CARLAMU, to gallop.
CHWYFIO, to wave.

VII

1. Beth ydyw'r gwahaniaeth rhwng y lama a'r camel?

2. Pa ddefnydd a wneir o'r lama?

LAMA, llama.
CRWB, hump.
TYWOD, sands.
ESMWYTH, easily, smoothly.
PWN, load.
CNAWD, flesh.
SIWRNAI, journey.
POER, spit.
YSTYFNIG, obstinate.

VIII

1. Pa flodau, adar, ac anifeiliaid newydd a ddaw i Gymru bob gwanwyn?

2. Disgrifiwch gwsg Arth y Mynyddoedd Creigiog.

3. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y Mynyddoedd hyn.

4. Ai gwell gennych chwi fyw yng Nghymru neu ynteu yng ngwlad yr arth hon, a phaham?

Y MYNYDDOEDD CREIGIOG, the rocky mountains.
COG, cuckoo.
PEGWN. pole.
LLYSIEUYN, herbs.
MEL. honey.
MORGRUG, ants.
AMHEUTHUN, dainty.
CWRLID, coveret.
GWANCUS, voracious.
YMPRYD, fast.
IWRCH, IYRCHOD, roebuck.
CADWYN, chain.
LLAIN, long slip.
TALAITH, state.
GOLUD, wealth.
SECH, SYCH, dry, arid.
IWERYDD, Atlantic Ocean.
UNOL DALEITHIAU, United States.
HALEN, salt.
ARSWYD, dread.
GLODDEST, carouse.
LLETHU, to overwhelm.
GWASGU, to squeeze.
LLOCHES, lair.

IX

1. Disgrifiwch gartref yr Arth Wen.

2. Pa liw ydyw lliw yr Arth, a phaham?

HISPAEN, Spain.
GWENYNEN, bee.
DANTEITHFWYD, dainty food.
TALP, mass, lump.
NOETHLWM, bare, bleak
MORLO, seal.
CYDNERTH, well set.
FFYRNIC, fierce.
HUFEN, cream.
ESCIMO, Esquimaux.

IX

1. Edrychwch ar y darlun, a disgrifiwch y tsimpansi.

2. Pe daliech ddrych o flaen eich cath chwi, beth, tybed, a wnelai?

3. Edrychwch eto ar y darlun, a dywedwch ymha bethau y tebyga'r tsimpansi i ddyn, ac ymha bethau yr annhebyga.

TSIMPANSI, chimpanzee.
PLENTYN CROES, cross child.
DRYCH. looking glass.
MUD. dumb.
MWNCI, monkey.
YSTRYW, trick.

SARFF, serpent.

XI

1. Pa ddefnydd a wneir o'u cynffon gan wahanol anifeiliaid?

2. Rhoddwch hanes yr Oposwm.

OPOSWM, opossum.
EGNI, effort, energy.
SUGNO, to suck.

XII

1. Ymha le y trig y lemur? Disgrifiwch ef.

2. Ennwch brif ryfedd bethau y mwnci hwn.

3. Ennwch anifeiliaid eraill sydd yn codi wedi nos. Pam y codant yr adeg hon o'r nos?

GWIBIO, to rove.
FFOREST. forest.
MACHLUD HAUL, Sunset.
GWYLL, dusk.
EIDDIL, slender.
OFERGOELUS, superstitious.
HUD, magic, enchantment.
HIN, weather.
DIREIDI, mischief.
SWRTH, sullen,
CHWILIO, to seek.
TYLLUAN, owl.
TRYCHFIL, vermin.
ANWYDOG. cold.
ADDASU, to adapt.

XIII

1. Beth ydyw ystyr gluth"? Sut y cafodd yr anifail yr enw hwn?

2. Disgrifiwch rai o'i ystrywiau.

3. Adroddwch unrhyw stori a glywsoch am anifail direswm.

Y GLWTH, glutton.
WENCI, weasel.
AR GAM, unjustly.
GLWTH, gluttonous.
CHWIM, nimble.
CARLWM, Stoat.
DEALLGARWCH, understanding.
RHWYD, net.
ABWYD, bait.
DYFAIS, scheme, invention.
HAMDDEN, leisure.
PALF, paw.
YMDDYGIAD, behaviour.
HELIWR, huntsman.
LLOFRUDDIAETH, murder.

XIV

1. Ysgrifennwch ddisgrifiad o'r march prydferthaf a welsoch erioed.

2. Paham y pedolir ceffyl yn ein gwlad ni? A wyddoch am anifeiliaid eraill a bedolid unwaith?

PEDOL, horse-shoe.
MARCH, horse.
LLUNIAIDD, shapely.
GWISGI. alert, nimble.
DIFFEITHWCH, desert.
LLUDDEDIG, tired.

XV

1. Disgrifiwch fel y cyfnewidia y morlo ei liw.

2. Sut y lladd yr Escimo ef, a phaham?

3. Sut y dihanga ?

GWAWR, hue.
CRYCH, wrinkle.
LLANNERCH, patch.
MODRWY, ring.
HEIGIO, to shoal. to teem.
TRYFER, harpoon

XVI

1. Ceisiwch allan ymha leoedd y mae'r afonydd a'r llynnoedd a enwir yn y bennod hon.

2. Dywedwch debyg i ba beth ydyw y Manati. a sut y tebyga iddo.

MANATI. manatee.
MORFIL, whale.
PLANHIGYN, plant.
CAR, CERAINT. friend.
DOFI, to tame.

XVII

1. Pa bryd y chwery'r cwningod, ac ymha le?

2. Disgrifiwch eu cartref.

3. Ymha le y cartrefa'r cwningod pan na bydd ganddynt dwll?

4. Darluniwch hwy'n chwarae yng ngoleu'r lloer.

5. Paham y mae'n rhaid i wningen wrth glust a llygaid da?

6. Paham y rhed cuningen a'i chynffon i fyny? Disgrifiwch hwy.

7. Sut y casglant fwyd, a beth a fwytânt?

CWNINGEN, rabbit.
NODDFA, refuge.
CLODDIO, to burrow.
TYNEL, tunnel.
LLOCHES, refuge.
EITHIN, gorse.
MAGU, to rear.
DIAMDDIFFYN, defenceless.
PRIDD, soil.
BLAGUR. sprouts, buds.
MYNEDFA, entrance.
GRUG, heather.
CEUBREN, hollow tree.
PRANC, prank.
BEUNYDD, continual.
BRATI, a bite.
YSGYFARNOG, hare.
BANER, banner, flag.
MILGI, greyhound.
DARPARU, to prepare.
YMDARO, to shift for oneself.
RHISGL, bark.
DIRISGLO, to bark, to peel.
DIFA, to destroy.
YMFUDWR, emigrant.
EITHRIAD, exception.

XVIII

1. A welsoch chwi eog rywbryd? Pa liwiau sydd arno?

2. Ennwch gartrefi'r eog, a disgrifiwch hwy.

3. Ysgrifennwch hanes taith yr eog i fyny'r afon.

4. Disgrifiwch daith gyntaf yr eog bach i lawr yr afon.

EOG, salmon.
MAWREDDOG, grand, majestic.
ABER, confluence.
GREDDF, instinct.
GRAEAN, gravel.
PYSGODYN, a fish.
GOFALU, to care for.
LLAMU, to leap.
DYFRDWY, Dee.
HAFREN, Severn.
WY, Wye.
ESGYN, to ascend.
PENHWYAD, pike
YMGLADDU, to bury oneself.
DODWY, to lay eggs.
GWRYW, male.
BENYW, female.
YSFA, hankering.
RHAEADR, fall.
DIBYN, precipice, drop.
GENWAIR, fishing rod.
PLUEN, fly, feather.
TRYFER, harpoon.
MAETH, nourishment.

XIX

1. Beth a bair y gall dyrnogyn fyw yn yr un dwr â phenhwyad?

2. Cyferbyniwch y dyrnogyn a'r eog. Ymha le y dodwa ei hwyau?

3. Ymha wledydd y ceir y dyrnogyn?

DYRNOGYN, perch.
YSGLYFIO, to prey upon, to snatch.
ASGELL, fin.
GWRYCHYN, bristle.
DIFFYG TREULLAD, indigestion.
YSBLANDER, splendour.
BRITHYLL, trout.
DEOR, to brood, to hatch.

XX

1. Ysgrifennwch yn eich dull eich hun yr adnodau yn y bennod hon a ddisgrifia'r locust.

2. Disgrifiwch y locustiaid, a dywedwch y cwbl a wyddoch amdanynt.

LLWM, bare.
GLASWELLTYN, a blade of grass.
YSU, to devour.
DIHAREB, proverb.
TYRFA, crowd.
CEILIOG RHEDYN, grass hopper.
PRYF YR RHWD, cankerworm.
DATGUDDIAD, revelations.
LLURIG, armour.
CARLAMU, to gallop.
ADEN, wing.
DREWDOD, stink, smell.

XXI

1. Dywedwch sut yr amddiffynna yr anifeiliaid fferm, y gwyddoch chwi am danynt, eu hunain.

2. Disgrifiwch sut yr amddiffynir rhai anifeiliaid, adar, a phryfaid, gan eu lliw.

GWYFYN LLWYDFELYN.
GWYFYN, moth.
YSGYTHR-DDANT, fang, tusk.
HYBARCH, very reverend.
DWRN, fist.
CYNULLEIDFA, congregation.
MORTHWYL, hammer.
DRAENOG, hedgehog.
CRWBAN, tortoise.
YSBRIGYN, sprig.
CRIN, withered.
IAR MYNYDD, grouse.
GLOYN BYW, butterfly.
BRYCHNI, spots.
LLEWPARD, leopard.
YSBLENNYDD, splendid.
TEIGR, tiger.

XXII

1. a 3. Disgrifiwch olau pryfed tân.

2. Dywedwch hanes Syr Owen yn cyfarfod â'r pryfed tân.

PRYF TÂN, glow worm.
NID OEDD DICHON, it was impossible.
DIDDOSRWYDD, shelter.
MWYGLAIDD, tepid, sultry.
GWEIRGLODD, meadow.
CRIBIN, rake.
MYFYRGAR, studious.
TROFA, corner.
BACHOG, hooked.
GWRYCH, hedge.
LLETHR. side.
YSMOTYN, spot.
EDMYGU, to admire.
DIDDIG, contented.
LLAIN, patch, slip.
SYLWEDD, matter.
LLUSERN, lamp.
JAC Y LANTAR, glow worm.

XXIII

1. Pa nadroedd a geir yn ein gwlad ni?

2. Beth a wnaech, pe'ch brethid gan neidr yng Nghymru?

3. Dychmygwch neidr yn gwrando ar ganu, a disgrifiwch ei hystumiau.

NEIDR (NADROEDD, NADREDD), snake.
BRATH, bite.
NEIDR DDU, viper, adder.
NEIDR FRAITH, grass snake.
IGAM-OGAM. zig-zag.
GWENWYNIG, poisonous.
EGR, sharp.
POER, spit.
CYFFYRIWR, chemist.
GWENYNEN, bee.
NEIDR DDAFAD, slow worm.
ANGLADD, burial.
PERSON, parson.
GALARWR, mourner.
LLEDDF, plaintive.
SIGLO, to rock.

XXIV

1. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y geneu goeg.

2. Beth a wyddoch am y neidr ddafad?

3. A wneir anghyfiawnder heddiw â thylwyth y geneu goeg?

GENEU GOEG. common lizard.
MADFALL Y TYWOD, sand lizard.
YSWATIO, to swat.
GERFYDD, by means of.
TRALLOD, trouble.
YMRWYFO, to struggle through, glide.
MALWEN, Snail.
PRYF DALL, blind worm.
GORCHUDD, Covering.
TREM, look.

XXV

1. Disgrifiwch y crocodeil a dywedwch ymha le y trig.

2. Adroddwch hanes yr aligetor.

3. Ai gwir "tlws pob peth bychan?" Profwch hyn gydag enghreifftiau.

CROCODEIL, crocodile.
ALIGETOR, alligator.
AMLEN, envelope.
BWLED, bullet.
CORS, marsh.
FFROEN, nostril.

XXVI

1. Pa ddefnydd a wneir o'r crwban?

2. Paham y mae'n dda cadw crwban yn eich gardd?

PWYSAU PAPUR, paper weight.
DWY FRONNEG, breastplate.
TWRCI, Turkey.
GROEG, Greece.
ASIA LEIAF, Asia Minor.
SAWDL. heel.
CILIO, to retreat.
DADEBRU, to resuscitate, to revive.
BRESYCH, cabbage.

XXVII

1. Cyferbyniwch Crwban y Môr â Chrwban y Tir.

2. Ymha le y ceir crwban y môr?

CRWBAN Y MÔR, turtle.
DIADDURN, unadorned.
ANOLYGUS, unsightly.

XXVIII

1. Ceisiwch ddisgrifio y tro cyntaf y clywsoch y gog y flwyddyn hon.

2. Disgrifiwch y wennol.

3. Pa nifer o'r telynorion y sonnir amdanynt a glywsoch chwi. Tebyg i beth yw eu lliw a'u llun?

DYCHWELIAD, return.
BWRW R GAEAF, staying the winter.
CRWYDR, wandering.
DILAI. without ceasing. Unreservedly.
GWAIR, hay.
PLADUR, sickle.
CRYGU, to grow hoarse.
ATAL DWEUD. stutter, impedi-
ment in speech.
CRAFFU, to seek diligently, to peer.
CHWILIO, to look for.
YSGUTHAN, wood pigeon.
COLOMEN, dore, pigeon.
TELAID, graceful.
COCH GWINAU, auburn.
MESEN, acorn.
CEIRCH, oats.
GWENITH, wheat.
PYS, pea.
GWENNOL, swallow.
FFLACH, flash.
TRYDAR, chirp.
BEUDY, Cow-shed.
TELYNOR, harpist, singing bird.
SWIL, chy.
TELOR YR HESG, sedge warbler.
GWICH HEDYDD, grasshopper warbler.
PIPGANYDD, pipers.
PIBGANYDD Y COED, wood sandpiper.
GWDDW GWYN, whitethroat.
RHEGEN YR YD, corn-crake.

XXIX

1. Disgrifiwch yr ysguthan, ei hwyau, a'i rhai bach.

2. Ymha le y gwna ei nyth, a thebyg i beth yw?

DERWEN, oak tree.
DIYMADFERTH. helpless.
TYMHERUS, temperate.
PINWYDDEN, pine tree.
FFAWYDDEN. fir, birch tree.
ONNEN, YNN, ash.
LLWYNOG, fox.

XXX

1. Dywedwch ymha le y gwelir yr Wylan Benddu. A welsoch chwi hi yn rhywle?

2. Darluniwch hi yn eich geiriau eich hun.

GWYLAN BENDDU, sea-gull.
ARADR, plough.
PRYDIAU BWYD, meals.
SWCH, ploughshare.
LLUNDAIN, London.
TAFWYS, Thames.
ERYR Y MOR. osprey.
NATURIA ETHWR, naturalist.
GORTHRYMWR, oppressor.
BRIG, top branches, twig.
EWIG, hind, deer.
CYMAR, partner.
LLOERIG, lunatic

XXXI

1. a 2. Ail adroddwch ddisgrifiad Audubon o'r eryr a'i ddull o ddal ei ysglyfaeth.

3. Paham y gelwir yr eryr yn frenin yr adar?

4. Disgrifiwch nyth yr eryr.

FFORDDOLYN, passer by.
YN EI AFIAITH, in his element.
CAIN, beautiful.
TON EIGION, ocean wave.
GWENLLOER, silvery moon.
TWMPATH, tump.
ALARCH, swan.
UTGORN, trumpet.
TACLUS, neat, tidy.
CLAERWYN, clear white.
YSGRECH, Scream, shriek.
PANG, PANGFEYDD, convulsion, pang.
ANADLU, to breathe.
LLUDDED, weariness, fatigue.
HYRDDIO, to hurl.
CORFOLEDD, jubilation.
RHAIB, rapacity.
SYLLU, to gaze.
ERYR AUR, golden cagle.
ERYR COCH, red eagle.
ERYR YMERODROL. imperial eagle.
TREM, look.
TRAHAUS, arrogant.
GWGUS, frown, scowl.
RHUTHR, rush.
MALURIO, to crunch.
ANGHYFANNEDD, desolation.
CLOGWYN, crag.
TALP, mass, lump.
BAS, shallow.
RHIENI, parents.

XXXII

1. Sut y cân Pibganydd y Graig?

2. O ba wledydd y daw i'n gwlad ni, ac i ba ran o Gymru y daw?

3. Disgrifiwch yr aderyn bach mwyn hwn.

PIBGANYDD Pipit.
GORFFENNAF, July.
GRAIG. Rock
LLANW, tide.
YMYL, edge.
BON, bottom.
BRAU, fragile.
BRYCHAU, spots.
GWYMON, seaweed.
AWST, August.
ALPAU, Alps.
TRAETH, Sea shore.
HWYADEN EIDER, cider duck.
RHADLON, kind.
TRAETHELL, strand, sand bank.

XXXIII

1. Disgrifiwch hwyaden eider.

2. Pa ddefnydd a wneir o'i phlu? Sut y cesglir hwy?

GWLAN, Wool.
HAFN, hollow, gorge.
HALLT, salty.
EANGDER, expanse.
MAI, May.
MEHEFIN, June.
YNYSIG, islet.
MANBLU, down.
CWILT, quilt.

XXXIV

I. Ysgrifennwch am "holl dlysni'r haf."

2. Pa fathau ar ehedyddion y sydd?

3. Disgrifiwch ein ehedydd ni.

4. A welsoch ei nyth? Tebyg i beth yw?

5. Sul y cerdda ac yr ehed?

6. Sut y cận?

EHEDYDD, skylark.
CAE YD, corn field.
ARLLWYS, to pour.
EHEDYDD DU, black skylark, golden skylark.
EHEDYDD Y TYWOD, shorelark.
EHEDYDD Y DIFFEITHWCH, desert skylark.
EHEDYDD Y WAUN, meadow pipit.
Y CORR EHEDYDD, pipit.
EHEDYDD lark.
TRAETH, shore.
EHEDYDD Y COED, wood lark.
ENID, ESGUDOGYLL, EHEDYDD Y MAES, skylark.
GWEFROL, electric.
CHWILOD, beetle.
SIONCYN Y GWAIR, grasshopper.
BARCUD, kite.
DEOR, to hatch.
NAID AC YSBONC, jump and hop.
ENTRYCH, firmament.
PLWM, lead.
EDMYGYDD. admirer.

XXXV

1. Pa nifer o wahanol eleirch sydd? Disgrifiwch hwy.

ALARCH, ELEIRCH, Swan.
DOF, tame.
CANGARŴ, kangaroo.
GWDDW, neck.

XXXVI

1. Dywedwch y cwbl a wyddoch am y ciwi, yma

2. Disgrifiwch ei big rhyfedd.

CIWI, kiwi.
GWELADWY, in sight.
SIONC, nimble.
CLOG, cloak.
BRODOR, native.
FFORTUN, fortune.
PRYF, Worm.
PRYFED GENWAIR,

Nodiadau[golygu]