Llyfr Haf/Yr Ych Gwyllt
| ← Cyrn Carw | Llyfr Haf gan Owen Morgan Edwards |
Y Gnu |
V
YR YCH GWYLLT
CHWI welwch ar wyneb-ddalen y llyfr hwn anifail sy'n prysur gilio o flaen gwareiddiad, sef yr ych gwyllt.
Y mae'r ych gwyllt, yr auroch, bron a diflannu o'r hen fyd, os nad ydyw wedi gwneud. Ei gartref olaf yn Ewrob oedd Poland a Rwsia, hyd fynyddoedd Caucasus, lle y daliodd ei dir yn hir yn erbyn dyn, arth, a blaidd.
Ond yng Ngogledd Amerig y gwyddom ni fwyaf amdano. Yno crwydrai tros hanner cyfandir, o'r Great Slave Lake yn y gogledd hyd gyffiniau Mecsico yn y de. Ar hyd y paith maith gwelid gyrraedd o hono yn cynnwys miliynau, ac yn duo'r ddaear cyn belled ag y gwelai'r llygad. Byddai raid i'r trên arafu, ac aros weithiau, gan dyndra'r gyr. Erbyn heddiw y mae'n prysur ddiflannu.
Beth yw'r gwahaniaeth rhyngddo ac ych dof neu wartheg? Ei fwng, ei gorn byr, y crwmach ar ei ysgwydd, ei daldra, y mae'r tarw'n chwe throedfedd o uchter. Hoff ganddo ymdrybaeddu yn y llaid, i gael gwasgod i rwystro pryfed rhag ei bigo. Nid yw mor berygl ag yr edrych, creadur llonydd ac ofnus yw ond pan fo wedi ei gynddeiriogi.
2. Bu'r Indiaid cochion yn genhedloedd lluosog yn yr Amerig, yn pabellu yma ac acw ymysg yr ychen gwyllt, ac yn byw ar helwriaeth. Ond cyflym ddarfod y maent hwythau ers blynyddoedd. lawer. Pan oeddwn i'n blentyn clywem lawer o hanes eu creulonderau at y dyn gwyn, fel y llosgent ei gartref unig yn y coed, fel y lladdent ei wraig a'i blant diniwed, fel y gwisgent grwyn pennau dynol wrth eu gwregys. Ond, erbyn hyn, nid oes ond ychydig ohonynt yn aros; ac y maent yn awr yn dirion, a hyd yn oed yn prynu sebon. Y mae cenedl fwy na hwy yn awr yn eu gwlad. Mae'r fuwch flith a'r ych dof yn fwy cymwys i fyw yn awr, ac nid oes le i'r heliwr cadarn mwy,—yn oes heddwch y byd. A phan ddiflanna ymherawdwyr gyda'r auroch a'r ysbeiliwr, daw heddwch llariaidd i fyd dyn hefyd.