Llyfr Owen/Gofynion a Geirfa

Oddi ar Wicidestun
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Caru Cymru Llyfr Owen

gan Owen Morgan Edwards

GOFYNION A GEIRFA

I

1. Ym mha le y saif Rwmania? Dywedwch y cwbl a wyddoch am y wlad a'i phobl.
2. Disgrifiwch bipgod Caraiman.
3. Darluniwch effaith dau fìwsig cyntaf Caraiman.
4. Beth ydoedd effaith y trydydd miwsig?
5. Pa fath wlad y daeth hi pan aeth y plant yn fawr?
6. Beth a wnaethant i Garaiman, druan?


  • GWASTADEDD, plains.
  • MEYSYDD GWENITH, Corn fields.
  • MYNWES, bosom.
  • BRAS, luxuriant.
  • CAWRAIDD, gigantic.
  • BARF. beard.
  • OFFERYN, instrument.
  • PIBGOD, bagpipe.
  • PINWYDDEN, pine. tree.
  • YSWIGEN, bag.
  • CERDDOR, musician.
  • BLAGUR, sprouts, buds.
  • CYMEDROL, moderate.
  • DRAENEN, thorn.
  • GERWIN, severe.
  • LLIF, LLIFOGYDD, flood.
  • TRAI, ebb.
  • BROCHUS, fuming.
  • ANADL, breath.
  • DAEARGRYN, earthquake.
  • LLOSGFYNYDD, volcano.
  • CWYNO, to complaìn.
  • CWR, CYRRAU, end. border.
  • LLAID, mud.
  • TYWODLYD, sandy.
  • CRASTER, harshness.
  • GODRO, to milk.
  • EIRIN. plums.
  • GRAWNWIN, grapes.
  • MEFUS, strawberries.
  • PWDU, to pout, to sulk.
  • DIGIO, to offend.
  • GWAREDU,to save.
  • MWSOGL, moss.
  • CHWA, breeze.
  • DIOG, lazy.
  • CHWYN, weeds.
  • NEWYN, hunger.
  • RHISGL, bark.
  • CHWARDDIAD, laugh.
  • ATGYWETRIO, to mend.

II

1. Disgrifiwch y bipgod, ei chwaraewyr, a'i swn.


  • OFFERYN CERDD, musical instrument.
  • LLEDR, leather.
  • TAFOD, tongue.
  • PIB, pipe.
  • CODEN, bag.
  • ALBAN, Scotland.
  • UCHELDIROEDD, highlands.
  • CATRAWD, regiment.
  • YSGOTAIDD, Scotch.
  • DULSIMER, dulcimer.
  • CHWIBANOGL, flute.
  • SYMFFON, symphon.


III

1. Disgrifiwch wlad fawr Rwsia.
2. Pwy oedd Chlestacoff, a beth ydoedd?
3. Paham yr ofnai'r Llywodraethwr Chlestacoff?
4. Paham y galwai'r Llywodraethwr Chlestacoff yn llymgi main tlawd? "


  • YN TARO, bordering upon.
  • LLENOR, literature.
  • GORTHRWM, oppression.
  • LLYWODRAETHWR, ruler.
  • SWYDDOG, official.
  • DYFODIAD, coming.
  • TEITHIWR, traveller.
  • RHIGOL, crack.
  • GWESTY, hostel.
  • OFER, dissolute.
  • AFRADLON, prodigal.
  • HAERLLUG, impudent.
  • CNEIFIO, to shear.
  • TOM YR HEOLYDD, street mire.
  • PRIODFAB, bridegroom.
  • LLYTHYR GLUDYDD, postman.
  • GWALLGOF, mad.
  • LLYMGI, sorry dog.
  • TRAHAUS, arrogant.


IV

1. Disgrifiwch brydferthwch Palma.
2. Paham y daeth Tannas yn ôl yn y nos? Sut y daeth?
3 Paham y penderfynodd Palma fynd ar daith, a sut yr aeth?


4 Dywedwch paham y cashewch chwi ryfel.
5 Disgrifiwch briodas Palma a Thannas.


  • PRYDWEDDOL, comely.
  • URDDAS ,dignity.
  • CELLWAIR, trifle.
  • GWELW, pale.
  • MODRWY, ring.
  • ARWYDD, token.
  • FFIAIDD, loathsome.
  • LLWFRDDYN, Coward.
  • GAD, battle.
  • LLWYDWAWR, early dawn.
  • FFYRNIG, fierce.
  • LLECHWEDD, slope.
  • EIRIAS, red hot.
  • DOLEFAIN, cry.
  • TORTH, loaf.
  • GWERSYLL, camp.
  • LLUDDED, weariness.
  • CLWYFEDIG, wounded.
  • MEDDYG, doctor.
  • GWEINYDDES, nurse.
  • ANFAD, wicked.
  • GRIDDFAN, groan.
  • LLADRONES, woman thief.
  • FFERRU, to congeal.
  • CYFFYRDDIAD, touch.
  • TRENGI. to expire.

V

1. Paham na ddymunasai Hans Cristion Andersen y gofgolofn a fwriedid ei chodi iddo yng Nghopenhagen?
2. Adroddwch unrhyw un o'i straeon.
3. Dywedwch hanes y dyn rhyfedd hwn.


  • PRIFDDINAS, capital town.
  • MYNOR, marble.
  • CYNLLUN, plan.
  • BLAGARDIO, to rage, to black guard.
  • CERFLUN, sculpture.
  • PLANTOS, little children.
  • DIFWYNO, to spoil.
  • HWYADEN HYLL, ugly duckling.
  • ALARCH, swan.
  • MATSUS, matches.
  • NEFOEDD, heaven.
  • CRYDD, cobbler.
  • CHWERTHINLLYD, laughable.
  • ATHRYLITH, genius
  • PENDRONI, to perplex.
  • ORDINHAD, sacrament.
  • HEGLOG, long legged.
  • EIDAL, Italy.
  • YR YSWISDIR, Switzerland.
  • FFRAINC, France.
  • NOFEL, novel.
  • LLYS, court.

VI

1. Disgrifiwch helyntion Cymry Bendigaid Fran yn Iwerddon, ac yna
2. Wedi iddynt ddychwel i Gymru.


  • GWYDDEL, Irishman.
  • IWERDDON, Ireland.
  • DIAL, revenge.
  • NITH, niece.
  • PYBYR, staunch.
  • PAIR, pot; cauldron.
  • CROCHAN, cauldron.
  • CYNNEU TÂN, to light a fire.
  • LLADDEDIGION, the killed.
  • ANGHYDFOD, disagreement.
  • DADENI, to rejuvenate.
  • CERNYW, Cornwall.
  • GWEILGI, ocean.
  • PENFRO, Pembroke.
  • NEUADD, hall.
  • ANFFAWD, misfortune.
  • GWYNFRYN LLUNDAIN, Tower of London.
  • TŴR GWYN, the White Tower.
  • GORMESWR, oppressor.

VII

1. Disgrifiwch unrhyw fynydd y gwyddoch am dano, gan ddilyn dull Syr Owen o ddisgrifio'r Aran.
2. Ail-adroddwch yn fanwl yn eich geiriau eich hun hanes arbed y ddafad a'i hoen.
3. A ddringasoch chwi fynydd ryw dro? Beth sydd yn anhepgor i bob un a fyn ddringo mynydd?
4. Pa flodau a welir wrth ddringo mynydd? A elhwch chi enwi mwy nag a enwodd Syr Owen?
5. Pa adar a geir? A oes mwy nag a nodir yma?
6. Pa leshad a ddaw i ni o ddringo mynydd?


  • CAMFA, Stile.
  • CADWYN ERYRI. Snowdonia range.
  • YMGYFODI, to rise oneself.
  • TRUM, ridge.
  • GODRE, skirt; borders.
  • TREF, town
  • PENTREF, village.
  • TUDALEN, page.
  • HANESIOL, historical.
  • EFENGYLYDD, evangelist.
  • ANGEL GWARCHEIDIOL, guardian angel.
  • NOETHLWM, bare; exposed.
  • DIBYN, precipice.
  • LLANNERCH, open space; glade.
  • GLASWELLT, green grass.
  • LLECYN, Spot.
  • GWAGLE, empty space; void.
  • ERCHYLL, terrible.
  • RHAFF, rope.
  • SYFLYD, to Stir.
  • GERFYDD, by.
  • CÔL, lap; bosom.
  • GWEGIAN, to sway.
  • GWENDID, weakness.
  • NODI, to mark.
  • CNEIFIO, to shear.
  • EIRIN MAIR, gooseberries.
  • PENFEDDWI, to become giddy.
  • RHIMYN, Strip.
  • YR WYDDFA, Snowdon.
  • BRENHINES Y WEIRGLODD, queen of the meadow; meadowsweet.
  • CYFAREDD, charm.
  • GLASWENWYN, devil's bit; scabious.
  • PENGALED GOCH, red knapweed.
  • BRWYN, rushes.
  • CRAWCWELLT, coarse grass.
  • CORN CARW, buck's horn.
  • MELYN Y GWEINYDD, tormentil.
  • BRONFRAITH, thrush .
  • ASGELL FRAITH, chaffinch.
  • TINSIGL Y GŴYS, wagtail.
  • GWDDWG GWYN, white throat.
  • CLEP YR EITHIN, whinchat.
  • BRONRHUDDYN Y MYNYDD, mountain brambling.
  • ADAR RHAIB, birds of prey.
  • CENLLIF GOCH, kestrell.
  • ADERYN Y BOD, buzzard.
  • ERYR, eagle.
  • HYRDDIO, to hurl.
  • EWIN, claw; nail.
  • LLUDDED, weariness.
  • PADELL, pan.
  • CARREG DÂN, flint.
  • GRISIAL, crystal.
  • HAEN, layer.

VIII

1. Pa dri pheth a ddymunech chwi eu cael yn fwy na dim, a phaham?
2. A ydyw dyn cyfoethog yn hapusach na dyn tlawd?
3. Disgrifiwch sut y credwch chi i'r Tylwyth Teg ymddangos i Jean a Marie.

4. Ysgrifennwch yn eich geiriau eich hun pa dri pheth a ddymunodd Marie, ac yna yr hyn a
ddigwyddodd ar ôl pob dymuniad.


  • GLOYN BYW, butterfly.
  • DARBODUS, thrifty.
  • AELWYD, hearth.
  • JEAN (SION), John (llefarer Jean fel hyn Sîn).
  • MARIE (MARI), Mary (llefarer Marie fel hyn Mari).
  • SLRIOL, cheerful.
  • DYCHMYGION, thoughts.
  • CWMNI, company.
  • BREUDDWYD, dream.
  • UNDONOG, monotonous.
  • TYLWYTH TEG, fairies.
  • CYMRYD PWYLL, to take care.
  • CRANDRWYDD, grandeur.
  • WYNIONYN, onion.
  • PENYD, penance.
  • SMWT, smut.
  • BACHOG, hooked.
  • DEISYFIAD, desire.
  • MELLTITH, Curse.
  • ANDROS, the deuce.
  • ABERTH, sacrifice.

IX

1.Disgrifiwch yr haul ym Mhersia.
2. Pa dri gorchudd a guddia wyneb yr haul yno?
3. A hoffech chwi fyw mewn gwlad heb gwmwl ynddi? Dywedwch pam?


  • DISGLEIRDEB, brightness.
  • TANBEIDRWYDD, glare.
  • ARWYDD, inkling; sign; token.
  • BWRW GLAW, to rain.
  • MASNACH, business.
  • LLACHAR, gleaming.
  • CENHADES, lady missionary.
  • BERW, seething.
  • BEUNYDD, continually.
  • DIFFYG, eclipse.
  • YMLEDAENU, to expand oneself.
  • LLYNCU, to Swallow.
  • CYFLEGR, canon.
  • EFYDD, bronzc.
  • ALCAN, tin.
  • RHIGOL, crack.
  • TYWOD, sand.
  • ANIALWCH, desert.
  • SYMUDOL, moveable.
  • DIFFEITHWCH, wilderness.
  • GWRTAITH, manure.

X

1. Pwy a ddarganfu yr America? A oes sail i gredu mai Cymro a wnaeth?
2. Disgrifiwch, yn eich geiriau eich hun, daith John Evans.


  • ANHYBLYG, Stiff.
  • TRIAWD, TRIOEDD triads.
  • MÔR IWERDDON, Irish Sea.
  • DIFANCOLL, perdition.
  • LLWYTH, tribe.
  • DARGANFOD, to discover.
  • MISŴRI, Missouri.
  • ANTURUS, adventurous.
  • TWYMYN, fever.
  • MACHLUD, setting.
  • YMDROCHI, to bathe.
  • MEUDWY, hermit.
  • HUN, sleep.
  • CROENGOCH, redskin.
  • LLEDDF, plaintive.
  • CHWAETHUS, tasteful
  • GWRAIDD, root.

XI

1. Esboniwch pa beth ydyw'r haul a'r lleuad.
2. Disgrifiwch fywyd yr Indiaid Cochion.
3. Sut yr esboniai yr hen Indiaid yr haul a'r lleuad?
4. Pa un sydd well gennych chwi, ai diwrnod cynnes, heulog, ynteu noson
glir oleu leuad, a phaham?


  • ARUTHROL, immense.
  • PLANED, planet.
  • LLEUAD; LLOER, moon.
  • YMFUDWYR , immigrant.
  • ADDURNO, to adorn.
  • SIAWNI, Shawnee.
  • OBIDSEWE, Obijeway.
  • HELIWR, huntsman.
  • PAITH, prairie.
  • DEWIN, magican.
  • MEDDYGINIAETH, cure.
  • HAFNOS, summer's eve.
  • EIDDIL, slender.
  • HELDIR, hunting country.
  • SWTA, curt.
  • TRAMWY, to wander.
  • ERLIDIWR, pursuer.
  • GWELW, pale.
  • WYBREN, sky.
  • FFOADUR, fugitive.

XII

1. Paham y diflannodd y Dyn Coch bron yn llwyr?
2. Disgrifiwch wersyll y bobl hyn.
3. Darluniwch hwy eu hunain.
4. Pa fath ar gladdedigaeth a roddir i'r Indiaid Coch?


  • BRODOR, native.
  • GWAREIDDIAD, civilisation.
  • ANDWYO, to spoil.
  • HYDD, stag.
  • YCH GWYLLT, bison, buffalo.
  • EOG, salmon.
  • HELWRIAETH, hunting.
  • HUDDYGL, soot
  • CORYN, crown of the head.
  • PRYDWEDDOL, handsome.
  • CAMU, to bend.
  • TANWYDD, faggots.
  • BREGUS, frail.
  • BWYELL, axc.
  • GWERSYLL, camp.
  • LLETYGAR, hospitable.
  • DIRDYNNU, to torture.
  • GWISGI, brisk; nimble.
  • TYMOR. season.
  • CALEDFYD, hard times.

XIII

1. Pwy sydd yn byw yn yr America heddiw?
2. Enwch gymaint o dylwythau'r Indiaid Coch ag a fedrwch.
3. Disgrifiwch yr Indiaid Cochion wedi i chwi ddarllen yr adran hon.
4. Adroddwch hynny a wyddoch o hanes Hiawatha.


  • UNOL DALEITHIAU'R AMERICA, United States of .America.
  • MECSICO, Mexico.
  • CRYNWYR, Quakers.
  • AWGRYM, suggestion.
  • TUEDDAU, district; neighbourhood.
  • CAETHION, slaves.
  • CRYCH, curly; wrinkled.
  • DISGYNNYDD, descendant.
  • PRESWYLIWR, dweller.
  • PRYDEINIWR, Britisher.
  • FFRANCWR, Frenchman.
  • SBAENWR, Spaniard.
  • TWRC, Turk.
  • ANWAR, uncivilized.
  • TSIPEWE, Chipaway.
  • HIWRON, Huron.
  • SIŴ, Sioux.
  • DOCTÔ, Doctaw.
  • TSITASÔ, Chichasaw.
  • TSEROCI, Cherokee.
  • CRIC, Creek.
  • FFYRNIG, fierce.
  • ANRHEITHIO, to devastate.
  • BRECH WEN, small pox.
  • ATIIRONYDD, philosopher.

XIV

1. Beth ydoedd cyfarwyddiadau y brawd i'w chwaer wrth farw?
2. Beth a ddigwyddodd i'r ddau swynwr cyntaf?
3. Adroddwch y campau a wnaeth y Pen Byw.


  • COEDWIG, forest.
  • ANGAU, death,
  • GWENWYNO, to poison.
  • LLID, anger.
  • NODDED, refuge.
  • CAWR, giant.
  • PICELL, javelin.
  • CYFLYMU, to hasten.
  • HEINIF, active; nimble.
  • SYFRDANU, to stun.
  • SAWDL, heel.
  • ARSWYD, dread; terror.
  • BLOEDD, shout.

XV

1. Disgrifiwch unrhyw olygfa ar y môr.
2. A. roddasoch gragen wrth eich clust ryw dro? Beth a glywsoch ynddi?


  • CRAGEN, shell.
  • SU, buzz.
  • CLUST, ear.
  • GWALLGOF, mad.
  • DWNDWR, din.
  • ALAETH, wailing.
  • SUDDO, to sink.
  • SUO-GAN, lullaby.
  • MWYNDER, kindness; gentleness.
  • ANNIRNADWY, incomprehensible.
  • MÔRFORWYN, mermaid.
  • PIGO, to pick up.
  • CLODFORI, to praise.
  • CYFRINION, Secerets.

XVI

1. Os yn y mynydd y mae eich cartref, disgrifiwch y Tylwyth Teg;
os ar lan y môr, disgrifiwch
y môrweision a'r môr-forynion.
2. Adroddwch hanes môrforwyn yr Iseldiroedd.
3. Paham yr aethpwyd i gredu mai môr-forwyn ydoedd y morlo?
4. Tebyg i beth a fyddwn ni pan guddir y tir i gyd gan y môr?


  • BUGAIL, shepherd.
  • CHWARAE MIG, to play hide and seek.
  • DRYLLIO, to wreck to spoil.
  • FFYDDIOG, in faith.
  • RHUFEINIWR, Italian.
  • PLINI, Pliny.
  • ARFORDIR, coast
  • ALBAN, Scotland.
  • ISELDIROEDD, Low Countries.
  • HOYW, sprightly; lively.
  • CYDYMAITH, companion.
  • GWARCHGLAWDD, dyke
  • PORFA, pasture.
  • NYDDU, to spin.
  • YSFA, hankering.
  • CROEN MORLO, sealskin.
  • GERDDI'R SŴ, Zoological Gardens.
  • CYFADDASU, to adapt.

XII

1 A fuasech chwi yn derbyn cynnig Syr Owen? Rhoddioch eich rhesymau tros eich ateb.
2. Beth ydoedd dymuniad y fôr-forwyn fadt? Sut yr oedd i gael ei dymuniad?
3. Dywedwch ei hanes yn ein byd ni.
4. Sut yr achubwyd y fôr-forwyn fach?


  • YSGWRS, chat.
  • NWYFUS, spirited.
  • NI WIW I NI BEIDIO, we dare not.
  • AMOD, condition.
  • EWYN, froth; foam.
  • DWYS, pensive.
  • PENDANT, emphatic.
  • GWEFUS, lip.
  • HYNAWS, good natured.
  • BWRLWM, bubbling.
  • CRIB, crest.
  • ENAID, soul.
  • GWAE, woe.
  • DISTADL. insignificant.
  • GWAWR, daybreak.
  • SWYN, charm.
  • FFODUS, fortunate.
  • ENBYDRWYDD, danger.
  • DIWYD, diligent.
  • CEGIN, kitchen.
  • DYWEDDI, fìancee.
  • ANFARWOL, immortal.
  • OSGOI, to avoid.
  • PERCHEN, possessor.
  • PELYDR, ray.
  • MYNWES, bosom.
  • RHUDD GOCH, ruddy red.
  • DRYGU, to harm.
  • TYWYSOG TANGNEFEDD, the Prince of Peace.
  • SWIL, shy.


XV

1. Disgrifiwch y wlad isfor ger Ynysoedd Sietland.
2. Pa fath ar fodau sydd yno?
3. Pa ddefnydd a wna'r morwr o groen y morlo. A pha ddefnydd a wna'r môrweision ohono?
4. Sut y cafwyd y croen a chollasid yn ôl?


  • SWP, bunch.
  • ODIAETH, exceedingly.
  • UWCHNATURIOL, supernatural.
  • TANFOR, submarine.
  • CWREL, coral.
  • CYNHENID, innate.
  • YSGYFAINT, lungs.
  • DYFROL, aquatic.
  • MORLO, MOELRHON, seal
  • CILFACH, nook.
  • DIOSG, to undress, to take off.
  • LLEDNAIS, modest.
  • ASTELL, ledge.
  • MÔRWAS, merman.
  • MÔRFUN, mermaid.
  • ADENYDD, flippers.
  • PASTWN, cudgel.
  • BLEW SIDANAIDD, fur.
  • BROCH, foam; wrath.
  • CREIGLAN, rocky shore.
  • ADYN, wretch.
  • RHYNDOD, shivers.
  • BRIGWYN, white crested.
  • DYRNODIO, to give blows; to box.
  • PENSYFRDANDOD, dizziness
  • OCHAIN, groaning.
  • DOLEFUS. wailing.
  • YSBEILIO, to plunder.

  • ALLTUD, exile.
  • CLAWR, surface.
  • SWTA, abrupt.
  • YMDDYRCHAFU, to exalt oneself.
  • CYFARCH, to greet
  • MORDATTH, sea voyage.
  • MÔRFAM, mermother.
  • CYNDDAREDD, rage.
  • TYMESTL, storm.
  • CRYNEDIG, trembling.
  • CYTUNDEB, agreement.

XIX

1. Disgrifiwch Dy'n y Gwrych a'i deulu.
2. Dywediuch ym mha ffordd y daeth y trysor i'r bwthyn.
3. Pa fath ar ddyn ydoedd y porthmon? Dywedwch pa beth a wnaeth.
4. Ysgrifennwch gynnwys y paragraff hwn yn ôl fel y tybiwch chwi y digwyddodd.


  • ADFAIL, ruin.
  • GWRYCH, hedge.
  • MASARNEN, sycamore.
  • DAWNSIO, to dance.
  • GLYN, glade.
  • RHAMANTUS. romantic.
  • BRAWYCHUS, frightful. terrible.
  • PISTYLL, cataract.
  • ARADR, plough.
  • GWANWYN, spring.
  • FFUST, flail.
  • HYDREF, autumn.
  • CRASU, to roast.
  • ODYN, kiln.
  • PORTHMON, cattle dealer.
  • GWARTHEG, kine.
  • TRYSOR, treasure.
  • GŴR BONHEDDIG, gentleman.
  • BAICH, load.
  • CYFRINACH, seceret
  • SIW NA MIW, never a word.
  • MODDION, means.
  • AELWYD, hearth.
  • CEIBIO, to pick with a pickaxe.
  • LLENWI, to fill.
  • YMUNO, to join.
  • TRALLOD, sorrow'.
  • PLYMEN, plummet.
  • DIOD GADARN, strong drink.
  • RHEGI, to swear.
  • DIFAI, good enough.
  • CRWM, bent.
  • CYDNERTH, well set.
  • GLIN. knee.
  • DIANAF, harmless.
  • GŴYDD, presence.

XX

1. Disgrifiwch y wlad yn yr haf.
2. Un ai enwch y blodau a welir yn yr hal, neu Ynteu disgrifiwch unrhyw flodyn y gwyddoch
am dano


  • MIINIOG, sharp, biting.
  • RHEW', ice.
  • FFYDD, faith
  • HIRAETH, longing.
  • GRIS, step.
  • GRAEANOG, pebbly.
  • BRITHLYLL, trout.
  • ONNEN, ash.
  • LLYDAFRIG, spreading.
  • MINTYS Y DŴR, horse mint.
  • BLODAU'R DRAIN, blackthorne.
  • MAFON COCHION, rasberries.

XXI

1. Disgrifiwch Gymru. Pa fath wlad yw?
2. Adroddwch y diarhebion Cymreig a ddywed wrthyn am garu Cymru. Esboniwch bob un.
3. Edrychwch ar y darlun, yna ysgrifenwch hanes Dewi ab Ioan.


  • NODWEDD. characteristic.
  • PORTHLADD, harbour
  • GWAE, woe.
  • DIHAREB. proverb
  • DIRMYGU, to despise.
  • GWERIN, democracy.
  • GLOWR, collier.
  • DIYSTYRLLYYD, contemptuous,
  • SARHAUS, insulting.
  • BREICHIAU YMHLETH, Arms folded
  • YSTYFNIG, obstinate,
  • FFOLINEB, folly
  • MERTHYR, martyr.
  • DYRCHAFOL, elevating, exallting