Nansi'r Dditectif/Dadleniad Abigail

Nansi'r Dditectif

gan Owain Llew Rowlands

PENNOD X
DADLENIAD ABIGAIL

PAN beidiodd y cloc daro symudodd gwefusau Abigail. Nesaodd Nansi Puw ati rhag ofn iddi golli yr un gair. Gwelodd fod y cloc wedi deffro lleoedd cudd meddwl yr hen wraig, a chredai y caffai glywed o'r diwedd rywbeth a gafael arno.

"Y cloc," sibrydai Abigail, mor ddistaw fel mai prin y gallai Nansi adnabod y geiriau. "Dyna fe, y cloc.'

"Beth am y cloc?" gofynnai Nansi, a'i gwefusau wrth glust Abigail. "Ai mewn cloc y cuddiodd Joseff Dafis yr ewyllys?"

"Na," meddai Abigail, a'i llais erbyn hyn yn gryfach. "Meddyliais am foment fy mod wedi ei gael, ond llithrodd o'm cof eto. Cofiaf iddo ddweud rhywbeth am gloc ond nid dyna oedd."

Daliai Abigail i syllu ar y cloc o hyd, a Nansi gyda hi. Methai hi ddeall y cysylltiad rhwng y cloc a'r ewyllys goll. Yn sydyn eisteddodd yr hen wraig i fyny. "Dyna; daeth yn ôl i mi fel saeth. Ar ôl yr holl fisoedd———."

"Dywedwch wrthyf," gorchmynnai Nansi'n dawel. Yr oedd ei hangerdd am i'r hen wraig siarad bron a'i gorchfygu, ond ofnai ei chynhyrfu rhag iddi anghofio drachefn.

"Dyddlyfr," ebe Abigail yn llawen, fel pe bai baich oddi ar ei hysgwyddau, "rhywbeth am ddyddlyfr."

"Ie, ond beth ddywedodd am ddyddlyfr?" anogai Nansi.

"Cofiaf yn dda yn awr. Ysgrifennodd Joseff ei ewyllys yn ei ddyddlyfr. Un diwrnod dywedodd, 'Abigail, pan fyddaf farw, gwylia rhag ofn na ddaw fy ewyllys i'r amlwg. Os na ddaw i'r golwg mae popeth yn ei chylch tufewn i'r llyfr bach hwn'."

"Beth ddaeth o'r dyddlyfr, Miss Owen?"

"Ni allaf gofio. Cuddiodd Joseff ef yn rhywle." "Rhwystrau eto." Heb yn wybod iddi ei hun tynnwyd llygaid Nansi at y cloc. Pa gysylltiad allai fod rhyngddo â'r ewyllys? Yn sicr yr oedd rhyw gysylltiad rhyngddynt neu paham y cynhyrfid gymaint ar Abigail pan oedd y cloc yn taro tri. Čododd Nansi yn ddiarwybod iddi ei hun bron, ac aeth at yr hen gloc yn y gornel. Agorodd y drws ac edrychodd y tu mewn iddo. Yr oedd fel pob hen gloc mawr arall ac ni chanfyddai Nansi unrhyw beth anghyffredin ynddo.

"Ymhle yr oedd Joseff Dafis yn byw y pryd hynny?" gofynnai Nansi.

"Gyda'r Morusiaid. Yr oedd wedi bod yn aros gydag amryw berthynasau yn awr ac eilwaith, ond sefydlodd gyda'r Morusiaid o'r diwedd, ac aeth â'i ddodrefn gydag ef."

"A oedd yna hen gloc teuluaidd ymysg ei ddodrefn tybed?"

"Oedd bid siwr. Hen gloc wyth niwrnod a gwell gwaith arno na'r cyffredin. Wyneb hardd a llun llew ar y rhan uchaf. Symudai llygaid y llew gyda'r pendil bob tro."

"Beth ddaeth o'r cloc?"

"Aeth i dŷ'r Morusiaid fel popeth arall. Hwy gafodd y cwbl."

Yr oedd ar flaen tafod Nansi i ddweud wrth yr hen wraig mai'r peth tebycaf oedd mai yn yr hen gloc yr oedd Joseff wedi cuddio'i ddyddlyfr, ond peidiodd rhag ei chynhyrfu a chodi ei gobeithion yn ormodol.

"Gwell fyddai imi beidio dweud hyd nes byddaf yn sicrach o fy mhethau," meddai wrthi ei hun.

Gofynnodd Nansi amryw o gwestiynau pellach i Abigail, ond yr oedd yn amlwg mai ychydig iawn o wybodaeth ychwanegol oedd i'w gael oddi wrthi.

O'r diwedd cododd Nansi i fynd, ac addawodd alw heibio ymhen diwrnod neu ddau. Yr oedd hefyd am drefnu i rywun o'r cymdogion nesaf i gadw llygaid ar Abigail, ond gwyddai mai ffolineb fyddai dywedyd hyn wrthi. Gwaeth yr hen wraig mor gysurus ag oedd bosibl. Rhoddodd bopeth yn hwylus o fewn ei chyrraedd. Cerddodd yn ysgafndroed i Benyberem, ac wedi iddi gael cwpanaid o dê tra'n aros am y 'bus, aeth adref â'i chalon yn ysgafnach na bu ers dyddiau.

"Ni ddywedaf air am hyn wrth Besi a Glenys, hyd nes caf wybod mwy," penderfynai Nansi.

Yn y 'bus ar ei ffordd adref trodd drosodd a throsodd yn ei meddwl holl ffeithiau'r achos. Yr oedd yn awr yn berffaith sicr o un peth. Nid oedd gronyn o amheuaeth nad oedd yr ewyllys wedi ei gwneuthur. Yn ôl Abigail yr oedd wedi ei rhoddi mewn lle diogel ac yr oedd manylion am y lle hwnnw yn sicr yn y dyddlyfr. Yr oedd Joseff hefyd yn ddiddadl wedi dweud wrth Abigail ymha le yr oedd y dyddlyfr i'w gael, ond yr oedd yr hen wraig wedi anghofio beth ddywedodd wrthi. "Yng nghloc y teulu y cuddiodd Joseff Dafis y dyddlyfr," rhesymai Nansi, "neu paham y soniodd Abigail amdano o gwbl?"

Ond er y wybodaeth newydd oedd ganddi yn awr, nid oedd ei llwybr lawer rhwyddach. Y cwestiwn yn awr oedd sut i fynd ymlaen ymhellach. Y cam nesaf wrth gwrs oedd chwilio'r cloc, ond haws dweud na gwneud. Os yn nhŷ'r Morusiaid yr oedd y cloc o hyd, yr oedd ei archwilio allan o'r cwestiwn, yn arbennig wedi'r anghydfod diwethaf â Gwen a Phegi. Nid oedd yn annhebygol chwaith nad oedd y Morusiaid wedi cael gafael ar y dyddlyfr yn barod, ac os felly gellid ffarwelio ag unrhyw obaith i ddod o hyd iddo. Ie, ond pe buasai'r Morusiaid wedi dod o hyd iddo, ni fuasent yn pryderu ynghylch yr ewyllys. Na, os rhywbeth yr oedd yr hen Joseff wedi cuddio'r dyddlyfr yn y cloc yn y fath fodd fel na allent ddod o hyd iddo, heb wybod yn union yn lle i chwilio amdano.

"Y mae'r dyddlyfr yn y cloc o hyd," meddai Nansi dan ei dannedd, "ac arnaf fi mae'r cyfrifoldeb i ddod ag ef i'r golwg."

Ond sut i fynd i dŷ'r Morusiaid; dyna'r broblem? "Prin y medraf ddringo drwy'r ffenestr," gwenai Nansi, "er y buaswn wrth fy modd yn gwneud hynny. Os talaf ymweliad â hwy byddant yn sicr o fy amau. Ni fûm yno ers blynyddoedd, a gŵyr Gwen yn rhy dda fod gennyf ddiddordeb yn yr ewyllys. Rhaid imi gael esgus cryf iawn i alw yno heb orfod deffro eu amheuon." Daeth Nansi i ben ei siwrnai heb yn wybod iddi. Cychwynnodd adref â'i gwynt yn ei dwrn. Ond nid oedd wedi cerdded canllath pan ddaeth llais o'i hôl,

"Helo, Nansi." Eurona Lloyd oedd yno'n galw arni. "Lle'r ydych yn cadw'n awr, Nansi? Ni welais mohonoch ers dyddiau lawer."

"Bûm yn hynod brysur, Rona," ebe Nansi'n siriol. Yr oedd yn falch iawn o weled ei ffrind, a theimlai heddiw yn falchach o'i gweld nag erioed. "Dowch adref gyda mi. Gwnawn i fyny am yr amser gollasom. Mae arnaf eisiau siarad a siarad â chwi."

"Mae'n ddrwg gennyf, Nansi, ond ni allaf ddod gyda chwi heddiw. Yr wyf yn ceisio gwerthu'r tocynau yma at gyfarfod côr yr Urdd ym mis Medi. A ydych chwi wedi gwerthu y rhai gawsoch chwi?"

"Yr wyf wedi gwerthu fy rhai i ers tro," atebai Nansi, "ond mae arnom eisiau tri i'n tŷ ni eto. Dau hanner coron i nhad a minnau ac un swllt i Hannah."

Yr oedd côr adran fawr Trefaes wedi ennill yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd y flwyddyn honno ac yn cynnal cyngerdd am noson ym Medi, a'r elw yn mynd i ysbyty'r dref.

"Mae'n dda gennyf gael eu gwerthu," meddai Rona, "hoffwn yn fawr gael ymadael â hwynt cyn mynd i wersyll yr Urdd ddydd Sadwrn nesaf.'

Yn ei diddordeb a'i phenbleth ynghylch yr ewyllys yr oedd y gwersyll wedi diflannu'n hollol o gof Nansi. Yn awr sylweddolodd mor agos oedd yr amser.

"Faint o docynau sydd gennych heb eu gwerthu, Rona?" gofynnai.

"Pedwar hanner coron, ac ni allaf yn fy myw ymadael â hwynt."

"Rhowch hwy i mi, Rona. Fe'u gwerthaf yn eich lle."

"Peidiwch cyboli, Nansi. Nid oeddwn yn meddwl i chwi wneud hynny. Peth arall, yr ydych chwi wedi gwneud eich rhan. Nid ydych erioed o ddifrif."

"Ni fûm erioed yn fwy difrif," ebe Nansi.

"Wel, dyma hwy ynteu," ebe Rona, "ond cofiwch na fydd yn waith hawdd i chwi eu gwerthu. Mae'r genethod wedi bod ym mhob twll a chongl a phawb yn Nhrefaes wedi cael tocyn bron."

"Waeth am hynny," atebai Nansi, gan wenu i lygaid Rona. "Mae gennyf syniad gwych yn fy mhen. Caf fwynhad wrth geisio eu gwerthu."

"Wel, geneth ryfedd iawn ydych," meddai Rona. "Yr ydych yn cael y syniadau rhyfeddaf i'ch pen o hyd."

"Rona, efallai na ddeuaf i'r gwersyll hyd ddydd Llun. Peidiwch chwi ag aros wrthyf. Ewch gyda'r lleill ddydd Sadwrn."

"O'r gore. Pob hwyl gyda'r tocynau, Nansi. Cawn wythnos braf wedi i chwi ddod i'r gwersyll."

Ar ôl i Rona fynd, cerddodd Nansi yn araf mewn myfyr syn. Edrychai ar y tocynau yn ei llaw, a methai beidio chwerthin yn uchel.

"Rona druan," meddai, "pe gwyddai'r cwbl. Ceisiaf werthu'r tocynau iddi ond lladdaf ddau dderyn ag un ergyd. O'r diwedd dyma fi esgus rhagorol i alw'n nhŷ'r Morusiaid."

Nodiadau