Oriau yn y Wlad/Llythyr at Arlunydd

Oriau yn y Wlad

gan Robert David Rowland (Anthropos)

LLYTHYR AT ARLUNYDD.

Camfa'r Cae.

ANWYL GYMRAWD:—

Disgwyliais dy gwrdd yn yr hen lanerchau cyn hyn. Cerddais finion y Seiont, holais yn yr hen felin, ac edrychais o gwmpas y bont bren—ond yn ofer. Disgwyliwn weled yr umbrella gwyn enfawr hwnw, fel pabell Arabiad, a'r colofnau mwg glasliw yn curlio yn yr awelon. Pa le yr ydwyt? Nid oeddwn yn meddwl ysgrifenu sill heddyw—dim ond yfed yr awel, a syllu ar ddadblygiad cyflym dail a blodau. Ond wedi eistedd am enyd ar y gamfa hon, lle mae dolydd a llanerchau coediog yn ymestyn o'm blaen nes ymgolli yn y pellder y mae yn demtasiwn i mi anfon gair i ddweyd wrthyt, fel cenad o ladmerydd, fod Anian yn rhoddi arddanghosiad arbenig, y dyddiau diweddaf, o water colours a landscapes, a'i bod yn chwanegu atynt bob bore o'r newydd. Yn ngeiriau prydferth Elfed:—

Mae'r Gwanwyn yn y berllan
Mae'r Gwanwyn ar y ddol;
A swn ei delyn arian
Yn galw'r blodau'n ol.

Dan fys y Gwanwyn tirion
Fe egyr dorau'r dail;
Ac o ffenestri gwyrddion
Mae'r blodau'n holi am haul.

Ac nid ydynt yn holi yn ofer. Y mae'r haul yn gwenu yn serchog drwy ffenestri y blodau, ac yn eu swyno allan yn llu mawr iawn. Y mae pob gwrych a choedlan fel pe yn cystadlu, pwy fydd fwyaf, pwy fydd harddaf i roesawu mis Mai. Yn mysg y coed, dichon mai yr helyg sydd yn gwneyd mwyaf o show. Gwelaf dorlan draw lle y mae y "cywion gwyddau bach" yn dawnsio, fel daffodils Wordsworth, uwchben y gloew li. y sycamor a'r castanwydd yn bwrw eu dail mawrion, glydiog, a dyna lle mae y gwenyn gwylltion—fel torf o flaen chwareudy—yn disgwyl am i'r drysau agor, er mwyn iddynt gael lle da yn neuadd y ddeilen. Dechreu dihuno y mae y bedw a'r ysgaw, ond y mae y wernen wedi ymwisgo yn barod, a pha ryfedd? Onid yw ei phreswylfod wrth y dyfroedd? Lled gynar ydyw yn hanes y ddraenen, ond y mae y blagur wedi agor drws ei dŷ, a bydd mantell y blodau gwynion wedi ei gwau a'i gwisgo cyn bo hir. Yr wyf wedi bod yn sylwi ar goeden arall—y copper beach. Mae ei dail yn lled fychain, yn hynod refined, ac o liw copr. Ond yn wahanol i'r coed eraill, nid ydyw yn ymado â'i dail yn yr hydref, er eu bod yn newid eu lliw. Ceidw hwynt ar ei changau hyd y gwanwyn, ac yna daw y ddeilen newydd, a rhaid i'r "hen ddwylo" glirio i ffwrdd. Dyna drefn Natur. Wedi i unrhyw beth, boed ddeilen neu ddyn—orphen ei waith, gwneyd ei neges, dod i ben draw ei ddefnyddioldeb—rhaid myn'd wedyn. Dichon fod ambell un, fel deilen y copper beach, yn cael ei wneyd yn super-numerary hyd y gwanwyn. Ond peth diflas ydyw teimlo awdurdod y ddalen newydd yn bwrw yr hen dros y trothwy. O'r ddau gwell fuasai genyf gilio yn yr hydref nag aros hyd y delo rhyw ysbrigyn gwyrdd i ddweyd,—"Rhaid i ti ymddiswyddo, y fi sydd i deyrnasu yn dy le."

Ond dweyd yr oeddwn fod pethau yn dod allan, yn mhob twll a chongl,—pobpeth sydd a bywyd ynddo yn ymysgwyd, ac yn datguddio ei hun. Ond, atolwg, pa le yr wyt ti? Chwith oedd genyf fethu dy weled bore heddyw, er i mi ymweled ag amryw o'r hen rodfeydd. Yr oedd cawod flith wedi disgyn,—gair Edmwnd Prys, onide?

"A'i rhoi yn mwyd mewn cawod flith
I'w chnwd rhoi fendith deilwng."

Yr oedd y blodau yn chwerthin ar yr haul, a dagrau melus yn eu llygaid; y nen yn ddwfn—las, a rhyw naws nefol ar ddyffryn a dol. Parai i mi feddwl am emyn Tennyson—y gwir Tennyson. Mae ambell frawd uchelgeisiol yn ystyried y gall gorphori Tennyson a Gough, os nad ereill, yn ei ddynsawd ei hun. Ond gwagedd yw'r cwbl. Un Gough a fu, ac a fydd: un Tennyson. Dyma ei benill i'r Gwanwyn,—

Opens a door in heaven
From skies of glass,
A Jacob's ladder falls
On greening grass;
And o'er the mountain walls
Young angels pass."

Ie—gair clws ydyw "greening grass." Y mae rhai o honom yn ddyledus i Ruskin am agoriad llygad i weled gogoniant pethau cyffredin, ac yn eu mysg y mae y glaswelltyn. Ynddo ei hun nid yw ond aelod dinod o gymdeithas fawr Bywyd: nid ydyw Natur wedi gwastraffu ei doniau ar ei lun a'i liw. Yr hwn sydd heddyw yn y maes, ac yfory a fwrir i'r ffwrn—byr-hoedlog a diflanedig ydyw. Ond pan wedi ei wneyd gan law anweledig y gwanwyn yn garped y weirglodd,—beth mor swynol, mor esmwyth—ddymunol i'r llygad? Y dolydd glaswelltog! Beth ellid ei roddi yn gyfnewid am danynt? Y mae yr iraidd, a'r tawel; gorphwysdra ac adnewyddiad yn d'od i ni drwy genhadaeth ddi-ymhongar y glaswelltyn.

Rhyw feddyliau fel hyn sydd yn ymdoni heibio—fel awel dros y blodau tra yr wyf yn eistedd mewn neillduaeth ar gamfa y cae. Y mae cymysg seiniau yn disgyn ar y glust. Dyna chwiban felodaidd, gyfoethog y deryn du, ac efe yn ben—cerdd. O gyfeiriad arall daw nodau uchel, dawnsiol y fronfraith—y bencerddes. Ar lwyn o ddrain gerllaw y mae aderyn bychan, pert, yn canu â'i holl galon. Ychydig o nodau sydd yn ei gerdd,—un o'r brodyr lleiaf ydyw, ond y mae yn gwneyd y goreu o'i ddawn, a phwy a ewyllysiai ei wahardd? Nid ydyw Anian yn cyfyngu ar ddoniau bychain:—

"Y dryw gerllaw yn llawen
Heb och, a'r brongoch ar bren,
Ag eofndra ysgafndroed
Yn chwarau rhwng cangau'r coed."

Nid wyf hyd yma wedi gweled y wenol—"fel arf dur yn gwanu'r gwynt." Dyna bortread Emrys o honi. Hyd yma, ychwaith, nid wyf wedi clywed y gog, ond deallaf ei bod wedi dychwel dros y tonau, a chyn pen ychydig ddyddiau bydd hen ac ieuanc yn llawenychu yn ei deunod newydd-hen. Y dydd o'r blaen dywedodd cyfaill wrthyf iddo weled un o'r birds of passage newydd ddechreu ar ei foreu-bryd yn ymyl y ty. Aderyn gwrol, a phig hir, gref—a adwaenir wrth yr enw "cyffylog "—neu geiliog y coed. Yr oedd twrpath o forgrug yn ei ymyl, a dyna lle yr oedd y visitor yn planu ei big i'r pentwr, ac yn bwyta torf o honynt ar bob ergyd. Ni welodd y fath fwyta rheibus yn ei ddydd! Yr oedd yn ei adgofio am y modd y bydd plant ysgol yn arfer eu dawn mewn te parti! Wel, fe ddywed diareb, mai "nid wrth ei big y mae prynu cyffylog," a dichon fod y fordaith wedi rhoddi awch ar gylla yr ymwelydd.

Ond rhaid ymatal. Amcan y llith gwledig hwn ydyw dy wahodd o'r studio i'r maesydd. Gwelais dy ddarlun diweddaf ar wyneb-ddalen y Llenor—"Yn Sir Gaernarfon," a phe buaswn mor feirniadol ag adolygwyr y Manchester Examiner, buaswn yn rhwym o gydnabod fod hwnw yn deilwng o Nant y Bettws, a hyny ar air a chydwybod. Ond y mae llanerchau eraill yn disgwyl am danat. Mae glenydd y Seiont a'r Gwyrfai; y mae gwlad Eben Fardd a Dafydd Ddu, a llawer golygfa gysgodol ar lenydd y Fenai, yn dywedyd—Tyred! Y mae cân yr ehedydd yn y ffurfafen, a glesni dihalog y dolydd, yn dywedyd, Tyred!

"Mae rhosyn yr haf yn dechreu blaen-darddu
A mantell y maes yn newydd yn awr,
Mae egin yr yd yn edrych i fyny,
A'r haul yn ei wres yn edrych i lawr."

Na foed i ti, na neb arall, sydd yn caru Anian, droi yn glust-fyddar i'w gwahoddiad, na bod yn anufudd i'r weledigaeth nefol.

Nodiadau[golygu]