Prif Feirdd Eifionydd/Geirfa

Oddi ar Wicidestun
Problemau mewn rhifyddiaeth ar gân Prif Feirdd Eifionydd

gan Edward David Rowlands

Hen Wlad fy Nhadau

Geirfa.

A

Abell, pell iawn.

achles, n.f. cysgod, amddiffyn, protection, shelter.

adfydig, adj. mewn adfyd.

adwyth, n.m. < ad+ gŵyth, harm, mischief; pl. adwythau.

Athrodion gweision a gwŷr
A bair adwyth rhwng brodyr.—T. ALED.

addas, adj. priodol, fit, suitable.

aerwr, n.m. rhyfelwr, warrior.

aethau, n.f. poenau, pains; sing. aeth.

anorfod, adj. < an+gorfod, annorchfygol, cannot be overcome..

annai (gannai), 3 pers. sing. of gannu, to contain, cynnwys.

arail, v. bugeilio, to tend the sheep.

ardeb, n.m. dull, shape.

ariant, n. old form of arian, silver.

B.

Bala, n. agoriad, mynediad allan, outlet; bala bydd=agored bydd.

baled, n. ballad.

ban, adj. uchel, high.

berdys, n. shrimps; sing. berdas.

beryl, n.m. mwn neu faen gwyrdd gwerthfawr, precious stone. bledrau (pelydrau) n. rays; mân bledrau=the shining snow-flakes.

blwng, adj. cuchiog, frowning, angry.

Bryn Engan, enw fferm ym mhlwyf Llangybi.

buaid, n. buchod, gwartheg, cows, cattle; sing. bu.

bugunad, n. rhuad, oer nâd, bellowing.

buryd=pur + ŷd, ripe corn.

bwbach, n.m. bugbear.

C.

Carfaglau, n. traps, snares; carfaglau y gwair = gwair bras yn maglu'r neb a gerddo drwyddo.

ceden, n.fem. of cudyn, lock of hair.

ceimwch, n.m. lobster; nl. ceimychiaid. cemlyn, n.m. < cam+llyn; llyn cam.

certwyn, n.f. cart.

cian, n. a little dog.

coledd, v. to look after; to possess.

colwyn n.m. puppy.

cono, n.m. < cenaw, a cub.

crair, n.m. coel, argoel, belief; pl. creiriau, relics

cregin, adj. shattered.

crochwaedd << croch+ gwaedd, gwaeddi'n groch.

cwafria (cwafrio), v. lleisio, to sing. quaver.

cwlm, n.m. knot; cwlwm.

cynnud, n. firewood, fuel.

CH.

Chelain (celain), n. corff marw, corpse; pl. celanedd.

chynor (cynor), n.m. cynhaliwr.

D.

Daliesin (Taliesin), ffugenw Dewi Wyn wrth ei Awdl ar Elusengarwch yn Eisteddfod Dinbych. 1819.

deifr, n.m. pl. of dwfr; dyfroedd.

deor, v. to hatch.

didwn, adj. < di+twnn, digoll, cyflawn, faithful.

digollarf, n.m. a perfect instrument.

difeth, adj. < di+meth, infallible.

diraid, adj. unnecessaray.

diledrith, adj. < di+lledrith, heb siom, heb dwyll, without sham.

dilyth, adj. << di + llyth, vigorous, unfailing.

dirus, adj. < di + rhus, di—ofn, daring.

durfing (durfin), miniog, sharp, biting.

dwthwn, n. < dythwn < dydd hwn, amser, moment.

dyddfu, v. to waste away in the heat.

dynwared, v. to imitate; gwatwar is used in Carnarvonshire.

Dryw, ffugenw E. Hughes, Bodfari, wrth ei Awdl ar Elusengarwch yn Eisteddfod Dinbych, 1819.

DD.

Ddawr (dawr), to mind, to care.

ddewrwech (dewrwech), fem. of dewrwych, brave.

ddiriaid (diriaid), adj. wicked.

ddirach (dirach), comp. deg. of dir; sicrach.

ddrydwst (trydwst), n. trydar, chattering.

E.

Echrys, n.m. terror, used as an adj. terrible.

echrys far, terrible passion.

echwyn, n. benthyg, loan.

edlym, adj. <ed+llym, keen, piercing.

ednaint, n. pl. of edn; adar, birds.

ednogion, n. pl. of ednog, any creature with wing; insects.

edwi, v. gwywo, to jade, to wither.

edwyn, v. 3rd. pers. sing. of adwaen; he knows.

efyn (gefyn), n.m. jetter; pl. gefynnau.

eilfyd, adj. hafal, tebyg, equal.

eirian, adj. fair.

eiry, n.m. eira, snow.

eithradwy, adj. eithro, didoli, gwahanu.

enhudda (enhuddo), v. gorchuddio, to cover. enhuddo'r tân, gorchuddio'r marwydos â lludw.

eon, adj. eofn.

eres, adj. rhyfeddol, strange, wonderful.

esgair, n. limb, leg; pl. esgeiriau.

etwa, etwo, eto.

ewa, n. ewythr, uncle; usual way of addressing an old man.

ewybr, adj. cyflym, speedy, swift.

F.

Faenor (maenor), n. dyffryn, dale, district.

fedel (medel), n. from medi; a reaping; the harvest.

feflan (meflan), n. blemishes; sing. mefl.

fetws (betws), n.m. lle cynnes, dyffryn, valley.

fulan, n.m. villain.

fusgrell, adj. afrosgo, araf, slow.

Fflur, n.m. blodau, flowers.

ffloyw, adj. gloyw, bright.

FF.

ffriw, n. agwedd, golwg, appearance.

ffull, n. brys, ffwdan, haste.

G.

Gadfarch (cadfarch), n.m. warhorse.

Gaint (Caint), Kent.

gâlon, n.m. pl. of gelyn; gelynion, enemies.

gawn (cawn), n. straw, reeds; sing. cawnen.

gawriau, n.f. shouts; sing. gawr.

"Rhoi gawr nerthol a dolef,
Mal clych yn entrych y nef."—GRO. OWEN.


gêd (cêd), n.f. rhodd, gift.

gerain, v. crying.

gesair (cesair), n. cenllysg, hailstones.

gleiniau, n. tlysau, jewels, gems.

glôb, n. y ddaear gron; the globe.

gobio (cobio), v. to thump, to beat.

goflin, adj. exhausted, very tired.

gofwy, n. ymweliad, visit.

gorddor, n. drws cul, cilfach gul yn ochr y ffordd.

gorddwl, adj. dwl iawn, gloomy.

Goronwy, Goronwy Owen o Fôn, un o feirdd mwyaf Cymru. (1722—1769).

gormeswyr, n. oppressors.

grinell, n. peth sych caled; crin.

grwbi (crwbi), adj. cefngrom; with a bent back.

gwâr, adj. dôf, tame.

gwawn, n. gossamer.

gwelyau, n. llwythau, teuluoedd, tribes.

Gwilym Salsbri, William Salisbury, Caedu, Llansannan, cyfieithydd y Testament Newydd i'r Gymraeg.

Gwilym Morgan, Esgob Morgan, Llanelwy, a gyfieithodd y Beibl i'r iaith Gymraeg.

Gwgan, un o ddewrion yr Hen Gymry.

gwirod, n. liquors.

gwŷn, n. nwyd, passion, anger.

gynheddfau (cynheddfau), n. natural abilities.

gythruddwr (cythruddwr), n. one who disturbs or vexes.

H

.

Harri'r Modur, Harri'r Brenin, Harri VII.

"Egin Madog ein Modur."—GUTO'R GLYN

haeniad, n. a cover, a layer; haeniad awyr, the covering of the sky

hafotir, n. mynydd—dir, tir pori yn yr haf.

hendre, n. ty mewn llawr gwlad; winter dwelling.

"O hafotir i fetws,
Rhandir glyd yr hendre glws."—EDEN FARDD.

heigiant, v. from "haig," a shoal.

hydrwyllt, adj. wild and terrible.

I.

iad, n. rhan uchaf y pen, the skull, the cranium.

iesin, adj. prydferth, beautiful, fair.

L.

Lueddwyr (llueddwyr), n. warriors. soldiers.

lysir (llysir), impers. of llysu, to refuse.

LL

Llepian, v. to lap up with the tongue.

lluyddion, n. warriors, soldiers.

llymrïaid, n. Sand-fish, sand-eels.

M.

Madru, v. pydru, to putrify.

Madyn, n.m. llwynog, fox.

mael, n.f. lles, benefit.

main, n. pl. of maen; meini.

Crog glychau'r creigle uchel
Fflur y main ffiolau'r mel."—(Eifion Wyn).

malais, n. brad, cenfigen, jealousy, malice.

mannon, n.f. merch landeg, brenhines.

masw, adj. chwareus, difyrrus; miwsig masw, soft music.

milionos, n. mân bryfetach, insects.

mingoeth, adj. < min+coeth, iaith goeth.

mir, adj. tlws, beautiful, fine.

moelystota, v. to run wildly about.

mwmial, v. to mumble, siarad yn aneglur.

N

Naws, n. nature.

nawf, v. nofio, to swim.

neud, adv. dïau, truly.

Neifion, Neptune, god of the sea; sea, water.

O.

Ocyr, n. twyll, crib-ddeilio, deceit.

ofeg (gofeg), n. meddwl, ewyllys; mind, thought.

oflaen, n. bargod, eaves.

osgorddiant (gosgorddiant), v. gorymdeithiant; march.

oror (goror), n. border.

orielau, n. galleries.

oslef (goslef), n. llef, voice.

P.

Parri, Richard Parry, Esgob Llanelwy; a adolygodd gyfieithiad Esgob Morgan o'r Beibl.

pau, n.f. gwlad, country.

pibonwy, n. pibellau o rew oddiwrth fargod; icicles.

pysdodi, v. to run wildly about; gwartheg yn rhedeg ar wres.

R

Raeenyn (graeenyn), n. sing. of graean; sand.

resyni (gresyni), n. pity.

Rhisiart, Rhisiart III. a orchfygwyd gan Harri'r VII. ar Faes Bosworth.

Rhita Gawr, un o dywysogion y Brythoniaid; dywedir fod ganddo fantell wedi ei gwneud o farf brenhinoedd a laddodd mewn rhyfel

rhyferthwy, n. storm, tempest.

S

Sawdwr, n. milwr, soldier.

seirian, adj. disglair, sparkling

Sol, n. Latin for sun; haul.

T.

Trec, n. celfi, implements.

trinoedd, n.f. rhyfeloedd, wars; sing. trin.

Bedwyr yn drist a distaw
At y drin aeth eto draw."—T. GWYNN JONES

trydar, n. chattering of birds.

Tudur, Owain Tudur o Ben Mynydd, Môn, a briododd weddw Harri V. Wyr iddo ef oedd Harri Tudur,—Harri VII.

U.

Uchelgadr, adj. uchel a nerthol.

uthr, adj. ofnadwy, wonderful, awful.

urdduniant, n. anrhydedd, honour.

W.

Wanaf (gwanaf). n. arfod, hay cut at one sweep of the scythe.

wiwlwys (gwiwlwys), adj. most beautiful.

wng, "dawn wng," dawn gyffredin, yn ein cyrraedd.

wrtheb (gwrtheb), n. atebiad croes, objection.

wylad, n. from wylo; a weeping.

Y.

Ymbwyth, v. < ym+ pwyth, odli neu gynganeddu.

ysgubell, n.f. a broom, a brush.

ysywaeth, the more's the pity.

Nodiadau[golygu]