Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Dafydd Dafis a'r Seiat Brofiad

← Didymus

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Enoc a Marged

PENNOD XXIV

Dafydd Dafis a'r Seiat Brofiad

WEDI clywed Didymus yn adrodd hanes yr ymgom a groniclwyd yn y bennod ddiwethaf, tybiais y buasai Dafydd yn teimlo yn friwedig, ac euthum i ymweled ag ef. Nid oedd Dafydd yn rhyw hen iawn, ac eto yr oedd rhywbeth yn ei olwg oedd yn peri i mi feddwl am yr oes o'r blaen, a phan feddyliwn am rai o'i syniadau, yr oedd yn ymddangos i mi fel un wedi ei adael yn rhy hir yn y byd i allu bod yn gyfforddus ynddo.

Er nad oedd yn deall ond y nesaf peth i ddim Saesneg, camgymeriad a fuasai ei alw yn ddyn dwl. Nid wyf yn sicr na fu ei anfedrusrwydd yn yr iaith Saesneg o beth mantais iddo, yn enwedig gyda'i fistar tir. Un tro—yr oedd hyn cyn bod sôn am "ryfel y degwm "—yr oedd Dafydd wedi bygwth y Person na thalai ef y degwm. Wrth wneuthur hynny, gwyddai y cynhyrfai lid y mistar tir, ac y byddai yn sicr o ymweled ag ef rai o'r dyddiau nesaf i'w ddwrdio. Nid oedd ar Ddafydd eisiau ymddadlau na ffraeo ag ef, ac yr oedd yn cadw golwg amdano. Ac un bore dacw my lord yn dyfod yn ysbardunog a brochus ar gefn ei geffyl glas. Gwelodd Dafydd ef yn dyfod, ac ebe fe wrth ei nith:

"Mary, cerdd i'r llofftydd yna i edrach weli di rwbeth isio'i wneud, a phaid â dwad i lawr nes gweli di'r gŵr acw yn troi pen ei geffyl tuag adre," ac allan ag ef i gyfarfod â'r mistar tir.

Ymholiad cyntaf y mistar oedd am Mary i gyfieithu, a dywedodd Dafydd ei bod wedi mynd i rywle ar i fyny, yr hyn, wrth gwrs, ni ddeallai'r mistar tir, a dechreuodd dywallt allan ffrwd o Saesneg. Yr oedd y gair tithe yn cael ei fynychu yn ddidor, a phan gafodd Dafydd le i roi ei big i mewn, atebodd yn hamddenol:

"'Dydw i'n gwybod dim byd, syr, am eich' tai' chi, oddieithr y Tŷ Coch yma, a mae ar hwn, byd a'i gŵyr, isio ripârs yn enbyd."

Deallodd y landlord fod Dafydd yn sôn rhywbeth am repairs; crafodd ei du mewn am hynny o Gymraeg a feddai, a gwaeddodd yn ffyrnig:

"Pam chi Sasneg, Dafydd?"

"Pam chi Cymraeg, syr?" atebodd Dafydd.

Pan welodd y meistr tir mai ofer iddo faldordd iaith na ddeellid gan ei denant, ysbardunodd ei geffyl glas ac ymaith ag ef. Dychwelodd Dafydd i'r tŷ yn ddigyffro. Gwaeddodd yng ngwaelod y grisiau: "Mary, tyrd i lawr at y 'menyn yma, 'nei di."

Be 'roedd y dyn yn sôn am ei dai wrtha i? be wn i am ei dai o?" ebe Dafydd.

"Nid' tai 'oedd o'n ddeud, fewyrth, ond tithe'—y degwm, wyddoch," ebe Mary.

"O!" ebe Dafydd, "ond hidia befo."

Dywedais mai camgymeriad a fuasai galw Dafydd Dafis yn ddyn dwl; ond yr oedd dodrefn ei feddwl nid yn annhebyg i ddodrefn ei dŷ. Yr oedd y "pethau heb ond ychydig gyfnewidiad yno ers oes—yr hen setl wrth y tân—yr hen dreser a'r platiau piwtar arni—yr hen gadeiriau, a'r bwrdd mawr wrth y ffenestr, oll yn dderw cadarn. Yr unig ddernyn ag yr oedd amser yn gadael ei ôl arno ydoedd yr hen gloc wyth niwrnod. Yr oedd "tipyn o natur colli ynddo," meddai Dafydd.

Yr oeddwn yn ofni fod Didymus wedi ei ddigaloni, ac euthum yno. Noswaith seiat ydoedd, ac yr oeddwn yn y Tŷ Coch cyn i Dafydd ddychwelyd. Canfûm ei fod mewn ysbryd rhagorol, ac er mwyn taro ar ei hoff bwnc, dywedais:

"Mi welaf, Dafydd Dafis, eich bod yn parhau i fynd i'r seiat."

"Ydw, debyg, a mi fydde'n burion i tithe ddwad yno'n amlach nag 'rwyt ti," ebe fe.

"Chwi wyddoch," atebais, "am f'amgylchiadau—anodd iawn i mi—yn enwedig ym misoedd yr haf—adael y siop am saith o'r gloch a mynd i'r capel, heb wneud cam â mi fy hun. Hawdd iawn i chwi'r ffermwyr, fyned i'r seiat a'r cyfarfod gweddïo, ond byddai raid i ni, y siopwyr, golli'r râs yn fuan, pe baem yn mynd yn gyson i gyfarfodydd canol yr wythnos."

"Pa râs 'r wyt ti'n cyfeirio ati?" gofynnai Dafydd. "Wel, y râs efo'r byd—râs masnach," ebe fi.

"Ho," ebe fe, "ai dyna dy râs di? Ai am y cynta efo'r byd ydi dy bwnc mawr di?"

"Dyletswydd pawb, Dafydd Dafis," ebe fi, "ydyw edrych ar ôl ei fywoliaeth."

"Gwir," ebe Dafydd, "ond y mae dyletswydd fwy na honno yn bod. Rhaid i ddyn edrych ar ôl ei fywoliaeth; ond fe ddylai edrych mwy ar ôl ei fywyd. Mae arnaf ofn, mai pwnc pobol y dyddiau yma ydyw bywoliaeth ac nid bywyd."

"'Dydech chi ddim yn dweud, Dafydd Dafis, fod mynd i'r seiat yn anhepgor i gael bywyd tragwyddol?" gofynnais.

"Na, ydw i ddim lawn mor ddwl â hynny. Mae miloedd a miliynau, mi obeithia, wedi cael bywyd tragwyddol na fuont erioed mewn seiat, fel y deëllir seiat ymhlith Ymneilltuwyr Cymru. Mi glywais ambell ffarmwr yn dweud y gallai ef wneud yn burion heb fynd i'r ffair a'r farchnad; ond chydig o raen a welais i ar neb ohonyn nhw. Mae rhywbeth tebyg iawn, mae arnaf ofn, wedi meddiannu meddwl llawer o grefyddwyr y dyddiau hyn maent yn tybio y gallant fyw yn grefyddol heb fynd i foddion gras canol yr wythnos. Os ydynt yn gallu gwneud hynny, yr wyf yn cenfigennu atynt—rhaid eu bod yn well pobol na ni sydd yn ceisio dilyn y moddion yn weddol gyson—oblegid mi wn mai profiad y rhai sydd yn dilyn y moddion ydyw, mai pell iawn ar ôl y maent yn eu cael eu hunain—nid yn unig yn yr hyn y dylent fod o ran eu bywyd ysbrydol, ond hefyd yn yr hyn y dymunent fod. Dyna fel y byddai yn clywed pobol y seiat yn siarad, a dyna ydyw fy mhrofiad i fy hun. Ond y mae'r nifer fwyaf o grefyddwyr y dyddiau hyn yn gallu byw y bywyd ysbrydol, ac ar delerau da â hwy eu hunain—yn berffaith hunan—ddigonol a hapus eu meddyliau—heb ddangos wyneb unwaith yn y flwyddyn mewn cyfarfod gweddïo na seiat. Ac y mae amryw ohonynt wedi cyrraedd yr ystad honno o berffeithrwydd fel y gallont, heb deimlo niwed na cholled, hepgor oedfa bore Sul. Ac os cynyddant mor gyflym yn y dyfodol—ac y mae pob lle i gredu y gwnânt—gallant yn fuan iawn wneud heb unrhyw foddion o gwbl—yn unig anfon eu cyfraniadau efo Sali'r forwyn. Yr wyf yn cenfigennu atynt!"

"Yr ydech yn siarad yn gas, Dafydd Dafis," ebe fi. "Mi wn fod dau feddwl i'ch geiriau. Ond arhoswch; yr wyf yn bur sicr fy meddwl fod amryw o'r rhai y cyfeiriwch atynt yn gofidio yn fawr am na allant ddilyn moddion canol yr wythnos."

"Wel," ebe fe, " gan dy fod yn un ohonyn nhw, yr wyt yn debycach o wybod eu meddyliau na fi."

"Arhoswch! 'does bosib," ebe fi, "eich bod yn fy rhoi i ymhlith y dosbarth yr oeddech yn ei ddarlunio yrwan? Mi fyddaf yn mynd i'r seiat yn achlysurol, ac ni bûm erioed mewn seiat ac edifarhau am fynd. Ond goddefwch i mi ofyn i chwi, a pheidiwch â meddwl fy mod yn awgrymu dim wrth ei ofyn—a chymryd popeth i ystyriaeth cyfnewidiadau yr amseroedd—y cynnydd mewn manteision addysg—mewn diwylliant a moesoldeb—gymaint mwy gwybodus ydyw ein cynull—eidfaoedd, a chymaint uwch ydyw sefyllfa fydol llawer o'n haelodau eglwysig—a ydech yn meddwl fod y seiat y peth i ni yn y dyddiau hyn?"

Edrychodd Dafydd Dafis arnaf mewn mudandod, fel pe buasai'n petruso. Edrychodd arnaf drachefn a thrachefn, yna llwythodd ei bibell. Perthynai iddo y gwendid hwnnw, a phan fyddai rhaid arno feddwl yn galed, trôi at y bibell am gynhorthwy. Ymsythodd ychydig yn ei gader, ac ebe fe:

"Mae'r amseroedd, chwedl tithe, wedi newid yn fawr hyd yn oed o fewn fy nghof i fy hun—er gwell mewn llawer o bethau, er gwaeth mewn pethau eraill. Mae addysg wedi cynyddu yn ddirfawr, ac y mae hogiau bach erbyn hyn yn gwybod mwy am bethau cyffredin nag a wyddai dynion mewn oed ers talwm. Ond hyd yr ydw i yn dallt, 'does yr un Datguddiad newydd o bethau ysbrydol wedi ei gael. 'Chlywais i am yr un proffwyd wedi ei anfon oddi wrth Dduw i gyhoeddi fod y cyfarfod eglwysig yn afreidiol. 'Glywaist di? A chyda golwg ar y seiat fel sefydliad ag y gwnaed ac y gwneir lles dirfawr drwyddi i eneidiau dynion, nid wyf yn meddwl fod angen ei hamddiffyn; ond yn unig fel yr amddiffynnir yr Efengyl ei hun yn wyneb ymosodiadau dynion annuwiol. A hyd yn oed pe buasai'r seiat ar yr un tir â'r Ysgol Sul, sef heb yr un esiampl na gorchymyn ysgrythurol o'i phlaid, buasai rhesymoldeb a naturioldeb ei sefydliad yn cael cymeradwyaeth calon a deall pob Cristion goleuedig. A glywaist di ryw dro am ryw symudiad, neu ryw deimlad cryf ag yr oedd llawer yn cyfranogi ohono, na byddai'n diweddu mewn seiat, lle y gallai pobol drin a thrafod eu pethau cydymgynghori a chyfnewid meddyliau? Dyna'r teimlad cenedlaethol sydd wedi ei ddeffro yrwan; yr wyt ti'n un ohonyn nhw, mi dy wranta. Ond wnewch chi ddim byd ohono heb eich seiat. Ac yr ydech chi wedi dallt hynny, ac yr ydech chi, fel yr ydw i'n clywed, yn sefydlu eich seiadau ym mhob cwr o'r wlad. Os fel yna y mae hi gyda phethau cyffredin bywyd, oni ddylai crefydd gael ei seiat, ac oni ddylai pob crefyddwr fod yn aelod selog ohoni?"

"Pa nifer, Dafydd Dafis," gofynnais, "sydd o'r rhai y mae eu henwau ar lyfr yr Eglwys gyda ni yma, sydd yn rhoi eu presenoldeb yn y seiat?

"Oddeutu un rhan o dair, neu ychydig bach gwell," atebodd.

Yna," ebe fi, "pa fodd yr ydech yn rhoi cyfrif am amhoblogrwydd y seiat?" Wedi meddwl tipyn, ebe fe:

"Os nad wyf yn camgymryd, mae ein seiat ni, y Methodistiaid, cyn hyned â Methodistiaeth ei hun. Sefydlwyd hi pan oedd ein cenedl mewn dygn anwybodaeth, ond eto wedi ei deffroi gan ddynion wedi eu hanfon gan Dduw—dynion yn llawn o'r Ysbryd Glân. Yr wyf yn meddwl bod i'r seiat, ar ei chychwyniad, ddau amcan o leiaf—sef profi gwirionedd argyhoeddiad y dychweledigion, a'u cyfarwyddo mewn gwybodaeth o bethau ysbrydol. Yr oedd yr amcanion hyn yn dda a gwerthfawr. O ran ffurf, nid rhyw lawer o newid sydd wedi digwydd yn ein cyfarfodydd eglwysig. Byddaf yn meddwl bod ar yr Ysgol Sul fwy o ôl newid yr amseroedd y cynnydd mewn addysg fydol—diwylliant a moesoldeb. Ond yn ysgafn a dibwys, mi gredaf, y mae cyfnewidiadau allanol wedi cyffwrdd â ffurf ein seiat, a hwyrach fod a wnelo hyn rywbeth â'i hamhoblogrwydd. Seiat brofiad y gelwid hi ar y 'dechre, ac am brofiad yr ymofynnir eto, ac anfynych y mae i'w gael. Yr wyf yn credu bod i'r gair profiad ystyr ar y dechre na cheir mohono ond yn anaml yn awr. Ar y dechre yr oedd yn meddwl dirdyniadau'r enaid dan argyhoeddiad dwfn o bechod, neu ynte lawenydd mwynhad cymod â Duw. Mi gredaf hefyd fod i'r gair ystyr ychydig yn wahanol gan y Wesleaid ragor y Methodistiaid Calfinaidd. 'Profiad yn yr ystyr Wesleaidd ydyw—pa mor agos y bydd dyn wedi mynd i'r nefoedd, ac yn yr ystyr Galfinaidd, pa mor bell fydd o'r lle dedwydd hwnnw. Profiad y Wesley ydyw, fel y bu iddo goncro'r diafol, a phrofiad y Calfin, yn rhy fynych ydyw, fel y bu i'r diafol ei goncro ef, neu ynte nad oes ganddo ddim neilltuol ar ei feddwl. Nid oes un ohonynt, 'ddyliwn i, yn iawn, ac eto, y mae'r ddau yn iawn. Mae gan bob dyn brofiad bob dydd o'i fywyd, oblegid profiad ydyw'r hyn y bydd dyn yn ei brofi—gwir 'stad ei feddwl a'i galon gyda golwg ar bethau ysbrydol. Mae lle i ofni mai temtasiwn y Wesle ydyw, gwneud profiad dymunol, nad ydyw, mewn gwirionedd, yn ei fwynhau, ac mai temtasiwn y Calfin ydyw, ei osod ei hun yn y bocs, o flaen y fainc, a hynny mewn ffug, am y gŵyr mai yno y dylai fod. Temtasiwn un ydyw, ceisio hedeg yn uchel heb esgyll, a themtasiwn y llall ydyw, ei berswadio ei hun ei fod yn llyfu'r llwch, ac yntau yr un pryd yn ddigon cefnsyth. Pechod parod i amgylchu'r naill a'r llall ydyw peidio â bod yn onest.

"Mi ddwedais fod gan bob dyn brofiad, ond rhaid i mi alw'r geiriau yn ôl. Mae'n wir mewn un ystyr, ond nid yn wir yn yr ystyr grefyddol i'r gair. Os gall dyn fyw am wythnos heb deimlo gofid oherwydd ei bechod a'i ddiffygion—heb fod mewn ymdrech ag amheuon—heb i ddirgelwch ac amcan ei fodolaeth groesi ei feddwl—a heb i ofnadwyaeth y dyfodol ymyrryd dim â'i fyfyrdodau prin y gellir dweud bod gan y dyn hwnnw brofiad o gwbl, mewn ystyr grefyddol—mae'n perthyn i'r un dosbarth â'r bydol—ddyn di-Dduw. Ond fy mhwnc ydyw hyn—mae'r seiat, yn ôl fy meddwl i, yn sefydliad hynod fanteisiol, nid yn unig i wrando profiad, ond hefyd i'w greu a'i feithrin. Yr un peth ydyw argyhoeddiad o bechod yn awr ag ydoedd gant a hanner o flynyddoedd yn ôl. Mae'r un gwahaniaeth hanfodol yn bod yn awr, fel bob amser, rhwng dyn duwiol a dyn annuwiol. Hwyrach nad ydyw'r gwahaniaeth lawn mor amlwg ag y bu. Mae'r dyn digrefydd wedi dyfod i fucheddu yn debycach i'r dyn crefyddol, a'r dyn crefyddol, yn rhy fynych, yn bucheddu yn debycach i'r dyn anghrefyddol. Mae lle i ofni, mewn llawer amgylchiad, fod rhyw fath o fargen wedi ei tharo rhwng y byd a'r eglwys. Mae tröedigaethau hynod, ysywaeth, erbyn hyn, yn anaml, a bod o fewn ychydig i fod yn Gristion yn ffasiynol. Mae hyn, o angenrheidrwydd, wedi rhoi gwedd wahanol ar ein cyfarfodydd eglwysig. Rhai wedi eu dwyn i fyny er yn blant gyda chrefydd ydyw mwyafrif mawr ein haelodau, a chan amlaf, rhai na allant gyfeirio at unrhyw hanner dydd ar y ffordd i Damascus. Ac y mae'r rhai a ddychwelir o'r byd, oherwydd eu bod yn flaenorol, fel rheol, ymhlith ein gwrandawyr cyson, ac yn ddynion bucheddol, yr un mor analluog i ddatgan dim mwy nag argyhoeddiad graddol nes cyrraedd rhyw bwynt o berswadiad i'w cynnig eu hunain i'r eglwys. Beth y mae hyn yn ei ddysgu i ni? Wel, mi allwn feddwl, ei fod yn dysgu na allwn ddisgwyl, ond yn anfynych, am brofiadau cyffrous a thanllyd fel a geid ers talwm; ond, yn sicr, fe ellir disgwyl am brofiad dwfn a distaw. Heblaw hynny, y mae'n ein dysgu mai prif amcan ein cyfarfodydd eglwysig, erbyn hyn, a ddylai fod creu meddylgarwch, myfyrdod ac ymchwiliad beunyddiol i wirioneddau ysbrydol, a hynny yn y fath fodd ag a greai ddiddordeb ym mhob dosbarth o'n haelodau. Ni ddylem adael y cyfarfod mwyaf cysegredig a feddwn i siawns a damwain. Dylai'r mater sydd i fod dan sylw, fod yn hysbys i'r aelodau cyn mynd i'r cyfarfod. Mae toreth o faterion teilwng at ein galwad—maent yn hen, ond bob amser yn newydd i'r rhai sydd yn teimlo pryder am eu cyflwr—megis y rhai canlynol: Pa rai yw nodau gwir argyhoeddiad? Ym mha bethau y mae'r eglwys a'r byd yn debyg ac yn annhebyg? Pa rai yw arwyddion cynnydd a dirywiad ysbrydol? Pa fodd y gellir cyrraedd sicrwydd gobaith bywyd tragwyddol? a llu o faterion cyffelyb. Nid wyf fi'n credu mai'r ffordd orau i gadw seiat ydyw ymgystadlu am gofio pregethau. Os adroddir rhywbeth o'r pregethau, adrodded y brawd sylw aeth yn syth i'w galon ef ei hun—sylw a wnaeth iddo symud yn ei sêt—ac nid adrodd llarp hir, yn llawer mwy annhaclus nag yr adroddwyd ef gan y pregethwr. Cwestiwn o bwys ydyw, pa beth ydyw'r achos fod nifer mor fychan yn mynychu'r seiat. Un rheswm, yn ddiamau, ydyw'r ofn sydd yn mynwesau rhai gwylaidd eu hysbryd, y gofynnir iddynt ddweud rhywbeth. Pe câi'r dosbarth hwn sicrwydd y caent fod yn wrandawyr yn unig, deuent yn lled gyson, hwyrach, i'r seiat. O'm rhan fy hun, er y buaswn yn rhoi cyfleustra ac anogaeth i bawb ddweud yr hyn fyddai ar ei feddwl, ni fuaswn yn gwasgu am brofiad na dim arall gan y rhai y gwyddys mai gwell ganddynt fod yn ddistaw, oddieithr fod rhyw reswm neilltuol yn galw am hynny. Rheswm arall, mae'n debyg, ydyw diffyg gwroldeb ynom ni, y swyddogion, i wneud ein dyletswydd tuag at yr aelodau. Dylid rhoi ar ddeall y disgwylid i bob aelod, hyd y mae ynddo ef, fynd i'r seiat o leiaf yn achlysurol os nad yn gyson, ac nad ystyrid y rhai sy'n esgeuluso'n wirfoddol, mwyach yn aelodau o gwbl. Ond y rheswm pennaf, yn ddiau, fod cyn lleied yn dyfod i'r cyfarfod eglwysig ydyw, diffyg chwaeth grefyddol, os nad diffyg hollol o grefydd. Mae'r byd rywfodd, erbyn hyn, wedi cael y llaw uchaf arnom. Yr ydym wedi ffurfio a llunio ein hamgylchiadau fel nad ydyw'n bosibl i grefydd gael chware teg. Rhaid edrych. ar ôl yr amgylchiadau, fel yr oeddit ti'n dweud, ond yr wyf yn meddwl bod yn bosibl eu trefnu yn well. Mae nifer o'n pobol ifainc dan gaethiwed oriau masnach, fel na allant ddyfod i foddion canol yr wythnos pe dymunent. Ni ddylai'r pethau hyn fod felly. Crefyddwyr, mewn enw, ydyw'r nifer mwyaf o fasnachwyr trefi Cymru; a phe byddai tipyn o ynni ynddynt, gallent gael gan bawb gau eu siopau fan hwyraf am saith o'r gloch. Yr ydym yn rhy fydol i ddweud nos dawch wrth y byd am saith o'r gloch, a thra parhao pethau fel hyn, nid ydyw 'n bosibl i gyfarfodydd crefyddol gael chware teg. A phwy bynnag a ddaw yma fel bugail, pa un ai Mr. Obediah Simon ai rhywun arall, os na all ddwyn oddi amgylch ddiwygiad yn y peth yma, fe fydd ei lafur yn ofer."

Ni chynigiais un wrthddadl yn erbyn yr hyn a ddywedai Dafydd Dafis, am nad oeddwn yn dewis ei flino, a hefyd am fy mod yn cydweled â llawer o'r hyn a ddywedai.