Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Didymus

← Y Bugail

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Dafydd Dafis a'r Seiat Brofiad

PENNOD XXIII

Didymus

BUASAI yn well gan yr Eos le Didymus na'i bresenoldeb, ac eto ysgydwodd ddwylo yn garedig ag ef oddi ar yr egwyddor—"Dawch, mistar, rhag eich ofn." Ceisiai'r Eos, druan, fod ar delerau da â phob dyn, ac yr oedd yn naturiol o dymer hynaws. Nid ymddangosai Dafydd Dafis mor gyfeillgar ag arferol y noson hon, a rhwng popeth, nid oedd yr Eos mor gysurus ei feddwl ag y dymunasai fod. Pa fodd bynnag, ceisiai ymddangos ac ymddwyn fel pe buasai yn y dymer orau, ac ebe fe:

"Fath Gyfarfod Misol gawsoch chwi, Dafydd Dafis?"

"Rhagorol iawn," ebe Dafydd yn sychlyd.

"Felly'n wir; oedd yno rwbeth neilltuol?" gofynnai 'r Eos.

"Oedd," ebe Dafydd, "'roedd ysbryd doethineb a phwyll yn nodweddu pob ymdrafodaeth, a gwedd wyneb yr Arglwydd ar y weinidogaeth."

"Felly'n siŵr," ebe'r Eos.

"Hyfryd ydi clywed hynny. Fu yno rw sylw ar y gymanfa ganu?"

"Naddo," ebe Dafydd, "hyd yr ydw i'n cofio, ac os bu, ddaru mi ddim sylwi."

"Felly," ebe'r Eos. "Mae'n rhyfedd bod y naill Gyfarfod Misol ar ôl y llall yn mynd heibio heb sylw yn y byd ar beth mor bwysig a'r gymanfa ganu. Pa bryd, tybed, y daw cerddoriaeth i gael y sylw a ddylai gan y Cyfarfod Misol?"

"Yr wyf wedi bod yn meddwl lawer gwaith, Dafydd Dafis," ebe Didymus, "nad idea dwl a fyddai cael côr heb neb yn perthyn iddo ond aelodau Cyfarfod Misol. Yr wyf yn siwr na roddai dim fwy o bleser i mi na gweld rhes o hen gonos fel chi, Dafydd Dafis, yn canu alto, ac 'rwyf yn siŵr, pe ffurfid côr felly, y cae chwi weld lot o flaenoriid cerddorol nad ânt byth yrwan i Gyfarfod Misol, yn cyrchu i'r cyfarfodydd gyda chysondeb. A hwyrach y gallai'r côr gipio ambell wobr mewn 'Steddfod, a drychwch chi fel y codai hynny yr achos yn y sir?"

Bu agos i Dafydd Dafis chwerthin wrth feddwl am res o rai tebyg iddo ef ei hun yn canu alto, ac ebe'r Eos braidd yn sur:

"Rhaid i chi, Thomas, gael gneud gwawd o bopeth yn wastad. Ond waeth i chi heb siarad, 'does dim posib cael gan bregethwyr gymryd diddordeb mewn canu cynulleidfaol, ac o'u rhan nhw mi fase'r canu wedi mynd i'r cŵn ers talwm."

"Mae'n rhaid i mi gyfaddef," ebe Didymus, "fod pregethwyr y Methodistiaid yn y blynyddoedd diweddaf wedi dirywio'n fawr yn eu canu. 'Rwyf yn cofio'r amser y gallai bron bob un ohonynt ganu, ac na allai'r cynulleidfaoedd oddef pregethwr, os na fyddai'n gantwr. Ond erbyn hyn y mae'n gweinidogion fel rheol yn ymfodloni ar draethu i ni wirioneddau mawr yr Efengyl heb fod ar gân. Wrth gwrs, y mae eithriadau. Dyna wythnos i'r Sul diweddaf, yr oedd gennym bregethwr oedd hyd yn oed yn canu'r bennod."

Ni wnaeth yr Eos sylw o eiriau Didymus, a chan gyfeirio at Dafydd Dafis, ebe fe eilwaith:

"'Ddyliwn fod sylw wedi bod ar y fugeiliaeth, achos y mae'r pwnc hwnnw mewn blas gan y pregethwyr bob amser?"

"Wel, naddo; fu yno yr un gair o sôn am y fugeiliaeth yn gyhoeddus," ebe Dafydd.

"Pam yr ydech yn pwysleisio'r gair cyhoeddus'?" ebe Didymus.

"Mi ddeudaf i chi'r rheswm," ebe Dafydd. "Fe ofynnwyd cwestiwn i mi yno ddaru fy synnu a 'mrifo. Fe ofynnodd brawd i mi ai gwir oedd yr hanes fod Mr. Obediah Simon yn debyg o gael ei alw yn fugail ar eglwys Bethel; ac ni chredai'r brawd pan ddwedes na chlywis i air o sôn am hynny. Ond erbyn dwad gartre, a boli tipyn, 'rwyf yn dallt fod cryn siarad wedi bod am y gŵr heb yn wybod i mi." "Yr ydech, fel finne, dipyn ar ôl eich oes," ebe Didymus. "Ond yn hyn yr wyf dipyn o'ch blaen chi, ac wedi clywed ers dyddiau fod amryw o aelodau eglwys Bethel wedi syrthio mewn cariad â Mr. Simon. Chwi wyddoch, Dafydd Dafis, fod cariad yn ddall, ac yn yr achos hwn, yn ddallach nag erioed, a phe buasai eich golwg chwithau dipyn byrrach, hwyrach y buasech chwithau wedi syrthio mewn cariad â'r gŵr. Sut bynnag, er mai hen lanc ydech, mi fuaswn yn disgwyl i chi, fel hen gyfaill Bethel, wybod yn un o'r rhai cyntaf pwy oedd hi'n ei garu a phwy nad oedd hi'n ei garu."

"'Does neb, tybed, a faidd wadu," ebe'r Eos, "nad ydym mewn gwir angen am fugail? Mae'n bryd i rywun symud yn y mater. Ac fel 'rydech chi wedi hintio, y mae yma lawer o sôn wedi bod am Mr. Simon er pan fu o yma'n pregethu—mae pawb wedi ei licio. Yn wir yr oeddwn i'n hoffi'r dyn yn fawr fy hun, a welais i 'run dyn cleniach na fo yn tŷ erioed."

"'Ddymunwn i," ebe Dafydd, "ddweud dim am y gŵr i awgrymu nad ydi o'n bopeth sydd arnom ei eisiau. Ac am fod yma angen am weinidog, 'does dim yn fwy amlwg. Yr wyf wedi blino ar fy sŵn fy hun yn y seiat, a 'dydech chithe, Phillips, ddim yno ond rhyw unwaith bob deufis i roi help llaw.. Mae'n bryd gwneud rhywbeth. Ar yr un pryd y mae eisiau cymryd pwyll mawr, a gweddïo llawer am gyfarwyddyd ysbryd Duw. 'Dydi dewis bugail ddim yn rhywbeth i ruthro iddo fel buwch i gogwrn.

"Does neb yn meddwl rhuthro, Dafydd Dafis,' ebe'r Eos. "'Does neb yn meddwl setlo'r cwestiwn yfory na thrennydd. Ond y mae'n bryd dwad â'r peth o flaen yr eglwys. Tybed nad ydym, er yr amser y bu Rhys Lewis farw, wedi cael digon o amser i gymryd pwyll ac i ofyn am gyfarwyddyd?"

"Phillips," ebe Dafydd, os da 'rwyf yn cofio, gyda chi yr oedd Mr. Simon yn aros pan fu yma. A ddaru i chi roi rhyw le i'r gŵr feddwl y byddai i'w enw gael ei ddwyn o flaen yr eglwys, ac a wyddoch chi rywbeth o hanes y gŵr?"

"Y cwbwl a wnes i," ebe'r Eos, "oedd siarad yn gyffredinol am ein sefyllfa fel eglwys, ac am yr angen yr oeddym ynddo am rywun i'n bugeilio. A mi ddigwyddais hefyd ofyn i Mr. Simon a oedd yn agored i dderbyn galwad pe buasai un o eglwysi'r sir yn meddwl amdano."

"Ddaru chi ddim ych comitio'ch hun, na rhoi un math o addewid ynte, Phillips?" gofynnai Dafydd.

"Dim o'r fath beth," ebe'r Eos.

"Mae'n dda gen i glywed hynny," ebe Dafydd.

"Mae'n dda gen innau," ebe Didymus, " achos 'ddyliwn. mai'r rheol ydyw, os bydd blaenor wedi rhoi ei air i bregethwr y dewisir ef yn fugail, fod yr eglwys, fel mater o anrhydedd, yn rhwym o gynnal i fyny air y blaenor. Ac y mae hynny yn eithaf rhesymol, oblegid os ymddiriedir i'r blaenor ddewis pregethwr ar gyfer pob Sabboth, ac os ydyw yr eglwys a'r gynulleidfa, wrth ddyfod i wrando'r pregethwr, megis yn codi eu llaw i ddangos eu cymeradwyaeth o'i ddewisiad, paham hefyd na ellir ymddiried i'r blaenor ddewis y bugail? Ar yr un pryd yr wyf yn credu y dylai'r blaenor, wrth ddewis bugail, fod in touch efo pob chwaeth yn yr eglwys. Yn awr, a chaniatáu fod Mr. Simon yn ŵr ymadroddus, ac yn fedrus ar gadw seiat, nid wyf yn meddwl y rhown i fy vote iddo, os nad ydyw'n gerddor gweddol."

Edrychodd yr Eos am foment yn wyneb Didymus, i'w sicrhau ei hun a oedd yn peidio â bod yn cellwair, a chan nad oedd gewyn yn symud i arwyddo dim amgen na'r difrifwch mwyaf, atebodd yr Eos yn hoyw:

"Cerddor gweddol!—gallaf eich sicrhau bod Mr. Simon yn gerddor campus. Cefais ymgom hir ag ef ar gerddoriaeth gysegredig, ac ni welais bregethwr erioed mor gyfarwydd yn y pwnc. Yr oedd canu Bethel wedi ei foddhau yn fawr, ac yr oedd yn dweud ei fod wedi bod yn help iddo bregethu, a ches ambell awgrym ganddo sut i'w wella eto. Pe buasai pob pregethwr yn cymryd cymaint o ddiddordeb mewn cerddoriaeth â Mr. Simon, fe fuasai gwedd wahanol ar ganu cynulleidfaol ein gwlad."

"Siwr iawn," ebe Didymus. "Gresyn na fuasai'r pregethwyr a phawb ohonom yn gerddorion. Yr oeddwn yn edmygwr mawr o Rys Lewis, ond yn ôl ei gyfaddefiad ef ei hun, ni wyddai fwy am gerddoriaeth na brân. Y gŵr gorau, yn ddiau, fel bugail, fyddai un y byddai'r nifer fwyaf o ragoriaethau yn cydgyfarfod ynddo. Mae'n perthyn i eglwys Bethel nifer fechan—a gresyn na fuasai yn fwy o wŷr ieuainc â thipyn o chwaeth ynddynt at lenyddiaeth, a da a fyddai i'r bugail fod yn dipyn o lenor. Tybed a oes tuedd yn Mr. Simon at lenyddiaeth?

"'Rwyf yn siŵr ei fod yn llenor," ebe'r Eos, er na ddaru o ddim dweud hynny wrthyf. Yn ddamweiniol fe ddywedodd fod arno eisiau mynd adre yn gynnar, am fod ganddo waith beirniadu rhyw draethawd mewn tipyn o 'Steddfod."

"Ddaru Mr. Simon, mae'n debyg," ebe Didymus, "ddim digwydd dweud beth oedd testun y traethawd? Fe fuasai hynny yn fantais i ni ddeall ym mha gangen o lenyddiaeth yr ystyrir Mr. Simon yn feirniad."

"Do, 'neno dyn, os medra 'i gofio fo," ebe'r Eos. "Rhwbeth am y Dilyw, ac ar y cwestiwn a oedd yr Eliffant yn yr arch ai nad oedd—rhwbeth fel ene."

"Testun rhagorol, a dyrys hefyd," ebe Didymus, "'rwyf wedi pondro llawer ar y pwnc yna fy hun. Ond gresyn na fuasent wedi ychwanegu—pa un a oedd y morfil yn yr arch ai nad oedd. Mae cryn ddryswch ynghylch y cwestiwn yna hyd yn hyn, a phe gellid ei benderfynu, taflai lawer o oleuni ar faint yr arch, a'r hyn a feddylir wrth' gufydd.' Ond mae hyn yn eglur—yr ystyrir Mr. Simon yn ei gartre yn naturiaethwr ac yn hanesydd, os nad yn ddaearegwr hefyd. Faint oedd y wobr a gynigid ar destun fel yna, tybed? Ddaru Mr. Simon ddim digwydd sôn hwyrach?

"Fe ddangosodd i mi'r program, ac os ydw i'n cofio'n dda, pum swllt oedd y wobr," ebe'r Eos.

"Dyna hi eto," ebe Didymus, "ar destun o'r natur yna, fe ddylase'r wobr fod yn saith a chwech. Sut y gellir disgwyl i'n llenorion gorau gystadlu ar destun o'r fath, pan na chynigir ond pum swllt o wobr? Ond mae'n amlwg fod pethau yn gwella. Mae'n dda gen i ddeall fod Mr. Simon yn llenor, ond fasen ni ddim yn gwybod hynny oni bai i chwi sôn."

"Yr oedd Dafydd Dafis yn fud, ac ni allai ddyfalu amcan Didymus yn siarad yn y modd yma, pryd yr ychwanegodd Didymus:"

"Mantais fawr ydyw cael ymddiddan â gwr fel Mr. Simon i gael allan dueddiadau ei feddwl a'i ragoriaethau personol. Yn y pulpud 'does dim ond y pregethwr yn dwad i'r golwg, ac yn aml nid ydych yn canfod hwnnw. Rhaid dyfod at ddyn a chymdeithasu ag ef, i gael allan adnoddau ei feddwl. Ac oddi wrth y pethau yr ydym wedi eu clywed gennych chwi, Phillips, mae'n rhaid i mi gyfaddef fod Mr. Simon yn amgenach dyn nag y darfu i mi feddwl ei fod wrth ei wrando yn pregethu. Mae'n ddrwg gen i na ddois i acw i gael ymgom ag ef."

"Mae'n ddrwg gen innau hefyd, ac yr oeddwn yn eich disgwyl o hyd," ebe'r Eos.

"'Dydi o ddim diben rhoi coel ar first impressions," ychwanegai Didymus. "A oedd Mr. Simon yn gwneud argraff arnoch, Phillips, ei fod wedi troi tipyn mewn cymdeithas hynny ydyw, a oedd o'n dangos fod ganddo barch iddo ef ei hun—yn ofalus am ei ymddangosiad—ac a allech chwi ymddiried yn ei ymddygiad mewn cymdeithas respectable? oblegid, erbyn hyn, y mae peth felly yn bwysig."

"Wel," ebe'r Eos, "'roeddwn i braidd yn meddwl bod Mr. Simon yn rhy mannerly——."

"Does dim posib i ddyn fod yn rhy mannerly yn y dyddiau hyn," ebe Didymus, cyn i'r Eos orffen y frawddeg.

"Hwyrach hynny, wir," ebe'r Eos, " ond dyna oeddwn i braidd yn 'i ofni, fod Mr. Simon yn rhy foneddigaidd i ni—bobl Bethel.".

"'Does dim rhy foneddigaidd i fod," ebe Didymus drachefn.

Wel, dyna ydw i'n 'i feddwl wrth ddweud ei fod yn rhy foneddigaidd yr oedd o rywfodd yn diolch gormod gen i. 'Daswn i ddim ond yn estyn y pot mwstard iddo, neu yn ei helpio i roi ei gôt ucha amdano, yr oedd o'n deud, "Thank you," ebe'r Eos.

"Very good"—arwydd o good breeding," ebe Didymus. Ddaru chi ddim sylwi, Phillips, i Mr. Simon roi rhywbeth yn llaw'r forwyn cyn mynd i ffordd?"

"Weles i mono'n rhoi dim iddi," ebe'r Eos.

"Mi wyddwn hynny," ebe Didymus, "fydd yr un boneddwr yn gadael i nêb ei weld yn rhoi dim i'r forwyn, ond gofynnwch chi iddi pan ewch adref, a mi gewch, 'rwy'n siŵr, ei fod wedi rhoi chwech neu swllt iddi."

Synnwn i ddim," ebe'r Eos. "A chyda golwg ar y peth arall yr oeddech chi'n 'i ofyn—a oedd o'n ofalus o'i ymddangosiad—yr oedd, meddai, yn shafio bob bore Sul, a 'rydw i'n cofio, wrth i ni fynd i oedfa'r nos, pan oedden ni wedi mynd cyn belled â siop Start, y druggist, i Mr. Simon gofio ei fod wedi gadael ei fenyg ar y bwrdd yn y tŷ, ac er ein bod dipyn ar ôl yr amser, fe fynnodd fynd yn ôl i'w cyrchu. 'Roeddwn i braidd yn ddig wrtho am hynny. Ac yr ydw i'n cofio hefyd iddo wneud y sylw fod un diffyg yn festri'n capel ni—sef nad oedd yno yr un glass, crib, a brws gwallt."

"Dafydd Dafis," ebe Didymus, gwnewch note o 'nyna, 'dydw i ddim wedi nodi'r diffyg yna ers talwm? Ond gadewch i ni fynd ymlaen. Mor hawdd ydyw camfarnu dyn o bell. Mae Mr. Simon yn amgenach dyn o lawer nag y tybiais i ei fod. Yr ydych chwi, Phillips, wedi cael mantais i'w 'nabod yn drwyadl. Goddefwch i mi ofyn cwestiwn neu ddau arall—a chadw mewn cof amrywiol nodweddion a thueddiadau aelodau a chynulleidfa Bethel—a ydyw Mr. Simon—ag i chwi roi barn onest—yn hoff o parties? a oes ganddo lygad at wneud arian? a fedr o chware cricket? a fedr o chware cardiau? a fedr o chware billiards? neu, mewn gair, a ydi o'n perfect Humbug?"

Neidiodd yr Eos ar ei draed, gafaelodd yn ffyrnig yn ei het, a chan edrych yn ddirmygus ar Didymus, ebe fe: "Yr Humbug mwya adwaenes i ydech chi, Thomas. Wyr neb lle i'ch cael chi, a phan fydd rhwfun yn meddwl ych bod chi'n fwya difrif, yr adeg honno y byddwch chi'n cellwair fwya. 'Rydech chi'n trin pobol cystal a gwell na chi'ch hun, fel bydae nhw blant, ac yn ych meddwl ych hun yn rhwfun. Mi gymra fy llw bydasen ni'n meddwl am gael yr Apostol Paul yn fugail i Bethel, y buasech chi'n gneud gwawd o'r idea. (Certainly, ebe Didymus.) 'Rydech chi'n sôn llawer am hymbygoliaeth, ond er pan ydw i'n flaenor, 'does neb wedi fy hymbygio i fel chi, a dalltwch, 'dydw i ddim am ddiodde dim chwaneg o hynny, ac os ydi Dafydd Dafis am ddal i'ch cefnogi chi—wel, boed felly—" a rhuthrodd yr Eos allan o'r tŷ, a chwarddodd Didymus yn uchel.

"Thomas," ebe Dafydd Dafis, "'wn i beth i'w feddwl ohonoch chi. Mae gen i feddwl uchel o'ch galluoedd chi, a mi wn ych bod chi'n llawer mwy craff na fi, ac y gallech chi fod yn llawer mwy defnyddiol gyda'r achos bydae chi'n dewis—er ych bod chi'n ddefnyddiol iawn yrwan efo'r Ysgol Sul. Ond rywfodd yr ydech chi'n chware efo popeth—yn chware efo'r pethe mwya difrifol, a mi wn eich bod wedi brifo Phillips yn dost heno. Yr ydech chi ar fai, Thomas."

"Chware, Dafydd Dafis?" ebe Didymus, "onid chware y mae pawb? onid chware ydyw popeth y bywyd yma?"

"Na ato Duw!" ebe Dafydd yn gyffrous. "Nid chware ydi popeth, ne be ddaw ohonof i! Ydech chi ddim yn meddwl deud mai chware ydi crefydd? mai chware ydi'r byd mawr sydd o'n blaen? 'Rwyf yn synnu atoch chi, Thomas, yn siarad fel yna."

"Yr wyf yn meddwl fy mod mor ddifrifol â'r rhan fwyaf ohonom y dyddiau hyn," ebe Didymus, "ond bod llai o ragrith ynof. 'Rwyf wedi laru ar hymbygoliaeth pobol. Mi gymraf fy llw fy 'mod gystal Methodist, ac mor ffyddlon i'r Hen Gorff â neb sydd yn fyw. 'Does dim ag yr wyf yn teimlo mor falch ohono y funud hon, ag i mi gael y fraint o lanhau esgidiau Henry Rees pan oeddwn yn grymffast o hogyn. Ac y mae degau, anhraethol lai na Henry Rees, y teimlwn hi yn anrhydedd gael glanhau eu hesgidiau. Ond 'allai i ddim dioddef Humbugs. Ddyn annwyl! ddeng mlynedd ar hugain yn ôl, nodweddion pregethwr oedd—gostyngeiddrwydd, sêl, duwioldeb, ac awydd angerddol am achub pechaduriaid, ond yn awr, yr uniform ydyw'r nodwedd, ac y mae pechaduriaid yn eu hadnabod ac yn ffoi oddi wrth eu gwisgoedd. Yr wyf yn sicr mai un o ddynion yr uniform ydyw Mr. Simon, a thra bydd ef yn edmygu ei fenyg, a'i frethyn, a'i drimins, y bydd pechaduriaid yn dianc."

"Mae llawer o wir yn y peth yr ydech chi'n 'i ddeud, ond ydi pob gwir ddim i'w ddeud bob amser," ebe Dafydd.

"Athrawiaeth gyfeiliornus ydyw honyna, Dafydd Dafis," ebe Didymus, "ond athrawiaeth ffasiynol iawn y dyddiau hyn. Ddoe ddiweddaf yn y byd yr oeddwn yn siarad efo un o flaenoriaid Salem ynghylch y gŵr ifanc sydd wedi cael caniatâd i ddechre pregethu yno, ac ebe fe: Wyddoch chi, Thomas, 'rwyf yn siŵr na fwriadodd Duw i'r bachgen yna bregethu.' Ddaru chi ddeud hynny pan oedd achos y bachgen yn cael ei drin?' gofynnais innau, ac ebe fo: 'Wel, naddo, welwch chi, achos bydaswn i'n deud hynny, mi faswn yn tynnu pobol yn 'y mhen, ac yn wir, yn gneud niwed i mi fy hun, achos y mae rhai o deulu'r bachgen yn delio yn y siop Humbug, Dafydd Dafis, ac y mae mwy o'r sort nag o ddynion gonest."

"Wn i beth am hynny," ebe Dafydd. "A mi ddeuda beth arall, 'does gan yr un blaenor hawl i ddeud be mae Duw wedi'i fwriadu. Mae eisiau cymryd pwyll cyn rhoi caniatâd i fachgen ddechre pregethu, ac y mae eisiau gofal hefyd rhag rhwystro un o'r rhai bychain hyn. Ac er mai dyletswydd dyn, yn ddiau, ydyw dweud ei feddwl yn onest, a bod yn ddoeth wrth wneud hynny, gwell gen i a fyddai methu ar yr ochr dyneraf."

"Mae methu ar yr ochr dyneraf agos â bod yn adnod erbyn hyn," ebe Didymus. "Mae pobol yn od o dyner y dyddiau hyn. A wyddoch chi be, pe deuai rhyw Ioan Fedyddiwr i'n plith, i ddweud y gwir, fyddai dim eisiau gwasanaeth na Herod na Herodias—fe fyddai crefyddwyr am y cyntaf i ddwyn ei ben ar ddysgl i ffrynt y sêt fawr!"

"Thomas, Thomas!" ebe Dafydd. "Yr ydech chi'n mynd yn fwy eithafol bob dydd. Mae arnaf ofn fod gormod o'r ysbryd torri pennau ynoch chwithe, Thomas bach. Mae goddef ein gilydd mewn cariad, yn gymaint dyletswydd â dweud y gwir. Ond yr yden ni wedi crwydro oddi wrth y pwnc ers meitin. Mae gen i ofn oddi wrth siarad Phillips y bydd o, fel 'roeddech chi'n dweud, yn dwyn enw Mr. Simon o flaen yr eglwys."

"Mae hynny cystal â bod wedi digwydd," ebe Didymus. "Wel," ebe Dafydd, "os i hynny daw hi, gofalwch, Thomas, am fod yno, a dwedwch eich meddwl yn rhydd ac mewn ysbryd llednais."

"Ddof i ddim ar y cyfyl, Dafydd Dafis, gwnaed eglwys Bethel ei photes," ebe Didymus.

"Dyna hi yn y pen," ebe Dafydd, mae arnoch chi isio i bobl fod yn onest a dweud y gwir, a phan ddaw hi i'r pen yr ydech chi am droi'ch cefn."

"Chwi wyddoch, Dafydd Dafis," ebe Didymus, pe deuwn i yno, mai'r gwir a ddywedwn heb flew ar fy nhafod. Mi wn mai dafad ddu ydwyf yng nghyfrif llawer ohonynt, a phe bawn yn dweud fy meddwl yn onest, edrychid arnaf fel un yn rhegi Israel."

"Gadewch i hynny fod," ebe Dafydd. "Dowch chi yno, a dwedwch eich meddwl yn onest ac mewn ysbryd priodol. A da chi, Thomas, pediwch ag ysgrifennu dim ynghylch y peth i'r papur newydd. 'Tydw i byth yn gweld y papur fy hun, ond maen' nhw'n dweud i mi eich bod yn ysgrifennu pethe hallt iawn weithiau."

"Mae ysgrifennu i'r papur," ebe Didymus, "yn rhan o 'musnes i, fel y mae hau maip yn rhan o'ch busnes chwithau, a phobl gignoeth sydd yn dweud fy mod yn ysgrifennu pethau hallt—'dydi'r croeniach yn cwyno dim."

"Waeth i chi befo, Thomas," ebe Dafydd, "'dydi codi godre crefyddwyr ddim yn waith y baswn i yn hidio am ei wneud. Mae digon yn barod at y gwaith hwnnw heb i ni ei wneud o."

"Mae llawer, hefyd," ebe Didymus, "yn ddigon parod i roi clog dros bopeth. Ond hwyrach—fyddaf i ddim. yn cyfaddef fy meiau wrth bawb—hwyrach i mi fod yn ddigon annoeth lawer gwaith wrth ysgrifennu i'r papur newydd. Mae fy natur dipyn yn arw, mi wn; ond eto 'rwyf yn credu fy mod yn teimlo gwir ddiddordeb yn yr achos yn Bethel. 'Rwyf yn siŵr o hyn—na byddaf yn cael cymaint pleser yn unlle ag yn y capel, ac er bod gennyf fy syniad am Mr. Simon—rhywbeth na allaf ei ysgwyd ymaith—yr wyf yn credu yr un pryd na allaf i, na chwithau, na'r Eos lywodraethu'r amgylchiadau yr ydym ynddynt yrwan, a bod rhyw law anweledig yn eu llunio ac yn eu llywio er ein gwaethaf, a hynny, yn ddiamau, i ryw ddiben da. A 'rwan, dyma fi yn dweud nos dawch i chwi."

"Mae'n rhyfedd," ebe Dafydd wrtho ei hun, "fod y dyn yna yn cael ei ddrwgleicio gymaint gan y cyfeillion. Mi fydda i'n gallu gneud yn burion efo fo. Os ydi o dipyn yn arw, mae ganddo rywbeth dan ei ewin bob amser. Os daw'r cyfeillion i ddeall fod Thomas yn erbyn Mr. Simon, maen' nhwthe yn siwr o fynd yn selog o blaid y gŵr. Ond gobeithio y cawn ni'n harwain."