Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Marged o Flaen ei Gwell

← Jones y Plismon

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Amodau Heddwch

PENNOD XXIX

Marged o Flaen ei Gwell

"MADDEUWCH fy nghamgymeriad," ebe Jones, wedi i Enoc gau'r drws, "mi feddyliais eich bod yn fy ngalw, a bod arnoch eisiau siarad â mi am yr helynt neithiwr." Yr oedd hynny yn ddigon naturiol," ebe Enoc, mewn penbleth fawr. Ar ôl ychydig ddistawrwydd, ychwanegodd Enoc, "Ddaru chi sôn am yr helynt wrth rywun, Mr. Jones?"

"Dim peryg, Mr. Huws," ebe Jones, "'neith hi mo'r tro i blismon sôn am bopeth y bydd yn ei weld ac yn ei glywed yma ac acw, na, dim peryg.'

"Ddaru chi ddeud dim wrth ych gwraig," gofynnai Enoc.

"Wrth fy ngwraig, Mr. Huws? Na, fydda i byth yn dweud dim wrth unrhyw wraig ond pan fydd arnaf eisiau arbed talu i'r town crier," ebe Jones.

"Mae'n dda gen i glywed hynny; ond yr wyf yn hynod o anffortunus," ebe Enoc yn drist.

"Peidiwch â blino dim ynghylch y peth, 'dydi o ddim ond common case, Mr. Huws," ebe Jones. "Chwi synnech pe dywedwn i wrthoch chi'r cwbl a wn i am bethau sy'n digwydd mewn teuluoedd respectable, na ŵyr y byd ddim amdanynt. Mae plismon, syr, yn gweld ac yn clywed mwy nag a feddyliai neb, ond mi fyddaf bob amser yn deud na ddylai'r un dyn sydd mewn busnes, ac yn enwedig os bydd yn cadw tŷ, fod heb briodi. Y natur ddynol ydyw'r natur ddynol dros yr holl fyd, syr."

Edrychodd Enoc ym myw llygad y plismon fel pe buasai'n ceisio dyfalu gwir ystyr ei eiriau, a chan na allai gael bodlonrwydd, rhoddodd ei galon dro ynddo, ac ebe fe gyda theimlad:

"Mr. Jones, ydech chi ddim yn beiddio awgrymu dim am burdeb fy nghymeriad, ydech chi?"

"'Rwyf yn eich adnabod ers blynydde, Mr. Huws," ebe Jones, a byddai'n ddrwg gennyf awgrymu dim o'r fath beth, byddai'n ddrwg iawn gennyf orfod credu'r peth a ddywedodd y llafnes forwyn yna neithiwr, sef eich bod yn ddyn drwg melltigedig, ond yr ydym ni, y plismyn, yn gweled cymaint nes byddaf, ar adegau, bron colli ffydd ym mhawb, a bron a dweud nad oes un cyfiawn, nac oes un. Ar yr un pryd, byddaf yn gwneud ymdrech i gredu'r gore am bob dyn nes profir tuhwnt i amheuaeth ei fod yn euog."

Er gwneud ei orau i ymddangos yn ddigryn, teimlai Enoc yn sicr fod Jones yn edrych arno fel dyn euog. Fel y gŵyr y darllenydd, dyn gwan ei nerfau oedd Enoc, a gorchfygwyd ef gan ei deimladau, a thorrodd allan i wylo yn hidl, a theimlai yr un pryd fod Jones yn edrych ar ei ddagrau fel dagrau edifeirwch, ac nid fel dagrau diniweidrwydd. Gwelodd y llwynog fod yr ŵydd yn ei feddiant, ac ebe fe yn galonogol:

"Mr. Huws, peidiwch â bod yn ffôl, raid i chi ofni dim yr eith y stori ddim pellach o'm rhan i."

Wedi meddiannu ychydig arno'i hun ebe Enoc braidd yn alaethus ei dôn:

"A allaf i wneud cyfaill ohonoch? a allaf i ymddiried ynoch, Mr. Jones, os dywedaf y cwbl wrthych? "

Datododd Jones dri botwm ar ei got las, gan ddangos darn o hen wasgod ddarfodedig, a botymodd hwynt drachefn yn arwyddluniol o'i allu i gadw cyfrinach, ac ebe fe:

"Pan fydd rhywun yn ymddiried secret i mi, syr, mi fyddaf yn ei roi yna (gan bwyntio ei fys at ei fynwes) ac yn ei gadw yna dan glo."

Yna adroddodd Enoc ei holl hanes ynglŷn â Marged—y byd tost a gawsai gyda hi, gymaint yr oedd wedi gorfod ei oddef a chyd-ddwyn â hi, soniodd am ei thymherau drwg a'i gormes, fel yr oedd ef, er mwyn tangnefedd, wedi rhagrithio drwy ei moli—mewn gair, datguddiodd y cwbl, heb adael allan sôn am Miss Trefor, ac fel yr oedd ei garedigrwydd at Marged wedi arwain i'r olygfa yr oedd Jones ei hun wedi bod yn dyst ohoni. Yr unig beth a adawodd Enoc allan o'i adroddiad oedd ei waith yn baricadio drws ei ystafell wely, yr oedd ganddo gywilydd sôn am hynny. Wedi gorffen ei stori, teimlai Enoc fel un wedi cael gollyngdod mawr, ac ebe fe wrth Jones:

"Yn awr, pa gyngor ellwch chi ei roi i mi? mi roddaf unrhyw beth i chi, Mr. Jones, os gellwch fy helpio allan o'r helynt yma."

Drwy ystod yr adroddiad, gwrandawai Jones yn astud ac yn llawn diddordeb. Ni chlywsai'r fath hanes yn ei fywyd, a phrin y gallai ymgadw rhag chwerthin. Ni wyddai pe crogid ef, pa un i ryfeddu fwyaf ato, ai ffolineb ai difrifwch Enoc Huws. Gwyddai Jones o'r dechrau fod Enoc cyn ddiniweitied â phlentyn, ac nid oedd oherwydd hynny yn llai diddorol yn ei olwg. Gwelsai ambell ŵydd yn ei oes, ond Enoc oedd yr ŵydd frasaf a welodd erioed, ac eisoes yr oedd aroglau saim yn ei ffroenau. Wedi cymryd arno bwyso'r mater yn ddifrifol yn ei feddwl a gosod ei ben yn gam a synfyfyriol am ychydig eiliadau, ebe Jones yn bwyllog:

"Yr wyf yn gwenieithio i mi fy hun, Mr. Huws, y gwn i pan fydd dyn yn dweud y gwir. Yr wyf wedi cael tipyn o brofiad yn y ffordd yna, ac y mae gwirionedd i'w weled ar wyneb eich stori. Mae'n ddrwg iawn gen i drosoch chi, Mr. Huws, ac os medraf wneud rhywbeth i'ch cael allan o'r helynt yma, mi a'i gwnaf gyda phleser. I ddyn anrhydeddus nid oes dim yn fwy gwerthfawr yn ei olwg na'i garitor. Nid ydyw arian yn ddim i'w gymharu â chymeriad dyn. Fe ŵyr pawb—o leiaf y mae pawb yn gesio erbyn hyn, fod rhywbeth rhyngoch chi a Miss Trefor, ac y mae'n bosibl i ryw helynt fel hyn andwyo eich dyfodol a newid eich program yn hollol. A pheidio â sôn dim am eich cysylltiad â'r capel—y chi ŵyr orau am hynny ni all peth fel hyn beidio ag effeithio ar eich masnach a'ch position yn y dref. Pwy ŵyr, syr, beth a ddywed llances aflawen o forwyn? Mi ddywedaf i chi beth arall, Mr. Huws, 'dydi o ddim ods beth fydd cymeriad dyn, fe gred y mwyafrif y stori waethaf amdano, a gwaetha bo'r stori, mwyaf parod ydyw rhai pobl i'w chredu. Ond y mae'n rhaid i mi ddweud hyn—esgusodwch fi am ei ddweud—fod peth bai arnoch chi eich hun yn y mater yma. Mae rhai merched, fel y mae rhai ceffylau, na wna dim y tro iddynt ond y chwip, dyna'r unig beth ddaw â nhw atyn eu hunen. Mae ambell geffyl, os rhowch chi gerch iddo, nad oes dim trin arno—rhaid ei gadw ar wair. Mewn ffordd o siarad, Mr. Huws, mae'n bur amlwg i mi eich bod wedi rhoi gormod o gerch i Marged. Bydase chi, pan ddangosodd hi dymer ddrwg gyntaf, wedi dangos y drws iddi, a bygwth ffurfio cydnabyddiaeth rhwng blaen eich troed â rhan neilltuol o'i chorff, 'does dim amheuaeth yn fy meddwl na fase'r llances yn burion erbyn hyn, ac na chawsech chi ddim helynt na thrafferth efo hi o gwbl, yn lle hynny yr ydech chithe wedi rhoi pob moethau iddi fel na 'neith dim y tro ganddi 'rwan ond eich cael chi'n ŵr, neu ynte andwyo eich caritor. Mae hi'n llances ddeugain oed, mi wranta, erbyn hyn, ac anodd iawn, fel y gwyddoch, ydyw tynnu cast o hen geffyl. Ond a wnewch chi ymddiried y mater i mi, Mr. Huws? Mi ddymunwn yn fy nghalon fod o ryw wasanaeth i chi, ond a wnewch chi, Mr. Huws, roi eich case yn fy llaw i?"

"Yr ydech chi'n hynod o garedig, Mr. Jones," ebe Enoc, ac os medrwch chi roi help i mi ddwad allan o'r trybini yma, mi dalaf i chi'n anrhydeddus."

"Peidiwch â sôn am dâl, Mr. Huws," ebe Jones. "Mae rhyw bobl—'dydw i ddim yn awgrymu eich bod chi yn un ohonyn nhw, cofiwch, dim o'r fath beth—ond y mae rhyw bobl yn meddwl mai tâl sydd gan bob plismon o flaen ei lygad bob amser. Maent yn camgymryd, syr. 'Dydw i ddim yn deud, cofiwch, Mr. Huws, na ches i fy nhalu, a fy nhalu yn anrhydeddus ambell waith, am helpio hwn a'r llall allan o helynt, ond ddaru mi erioed ofyn am dâl—erioed yn fy mywyd, er bod cyflog plismon, fel y gwyddoch, yn fychan, yn rhy fychan o lawer pan feddyliwch am ei ddyletswyddau llawer ohonyn yn ddigon anhyfryd—ac yn enwedig pan fydd ganddo deulu go fawr i'w gadw. Ond 'does dim eisiau i mi ddeud pethau fel hyn wrthoch chi, Mr. Huws. Fy mhwnc mawr i yrwan, fel cyfaill a chymydog, ydyw bod o ryw wasanaeth i chi yn eich helynt. 'Dydw i ddim yn deud y galla i lwyddo, ond y mae gen i dipyn o brofiad efo pethau fel hyn. A wnewch chi, Mr. Huws, adael i mi gael fy ffordd fy hun?

"'Rwyf yn fy rhoi fy hun yn eich llaw chi, Mr. Jones, gan eich bod mor garedig," ebe Enoc.

"Purion," ebe Jones. "Mae gen i idea. A ydi'r llances yn ymyl? Ydi hi wedi codi?"

"O ydi, ers meityn, mae hi yn y gegin," ebe Enoc.

"'A ydi hi yn anllythrennog?" gofynnai Jones.

"Feder hi lythyren ar lyfr," ebe Enoc.

"O'r gore," ebe Jones. Arhoswch chi yma nes 'mod i'n galw amdanoch, ac os llwyddith yr idea, ac os bydda i'n galw amdanoch i'r gegin, cofiwch edrych yn filain a phenderfynol, os gellwch."

Agorodd Jones ddrws y parlwr, a chaeodd ef ar ei ôl, ac wrth gerdded ar hyd y lobi hir i gyfeiriad y gegin, oedd â'i drws yn llydan agored, dywedodd â llais uchel, fel y gallai Marged ei glywed: "Waeth i chi heb siarad, Mr. Huws, mae'n rhaid i'r gyfraith gael ei ffordd."

Yr oedd Marged wrthi'n lluchio ac yn trystio, a'r hen dymer ddrwg yr oedd hi wedi ei chadw danodd ers amser yn berwi ynddi, a brws llawr yn ei llaw, pan syrthiodd geiriau Jones ar ei chlyw. Safodd yn sydyn, a buasai'r olwg wyllt, hagr, aflawen a bygythiol oedd arni yn peri i ŵr llai dewr na Jones betruso. Ond nid ofnai Jones ymosodiad, ac ni fwriadai wneud ymosodiad. Cerddodd i'r gegin yn dawel, ond penderfynol, clodd y drws, a dododd yr agoriad yn ei boced. Yna eisteddodd wrth y bwrdd, palfalodd yn ei logellau am bapur. Wrth balfalu tynnodd allan bâr o handcuffs gloyw (nid arferai Jones gario rhai, yn gyffredin, ond digwyddai'r diwrnod hwnnw fod yn review day,") a gosododd hwynt yn hamddenol ar y bwrdd, a'i staff yr un modd. Hyn oll a wnaeth Jones cyn yngan gair nac edrych ar Marged ond â chil ei lygad. Gwelodd fod ei "idea" yn argoeli yn dda, canys yr oedd Marged fel pe buasai wedi rhewi wrth lawr y gegin, a'i hwyneb yn welwlas gan ofn neu gynddaredd. Wedi lledu darn o hen lythyr ar y bwrdd, a rhoi min ar ei bensil plwm, cododd Jones ei ben, ac edrychodd fel llew ar Marged, ac ebe fe:

"Yrwan am y gyfraith ar y mater. Eich enw ydyw Marged Parry, onid e?"

"Mi wyddoch o'r gore be ydi f'enw i," ebe Marged, gan geisio ymddangos yn ddiofn.

"Purion," ebe Jones. "Beth ydyw eich oed, Marged Parry?"

"Pa fusnes sy gynnoch chi efo f'oed i?" ebe Marged.

"Marged Parry," ebe Jones, "wyddoch chi'ch yn bod llaw'r gyfraith? a bod yn rhaid i chi ateb pob cwestiwn cyn mynd o flaen y magistrate ddeg o'r gloch fore heddiw? Faint ydi hi o'r gloch yrwan (gan edrych ar y cloc)—O, mae digon o amser."

"Be sy nelo'r gyfraith â fi?" ebe Marged, gan bwyso yn drymach ar y brws.

"Beth sydd a nelo'r gyfraith â chi, yn wir?" ebe Jones. "Oni wyddoch chi eich bod wedi torri'r gyfraith, a elwir Act of Parliament for the prevention of cruelties to animals?"

"Be wn i bedi hynny?" ebe Marged.

"Dydw i, cofiwch," ebe Jones, "ddim yn mynd i gyfieithu i chi. Mi gewch ddyn i gyfieithu i chi pan ewch o flaen Gŵr y Plas. Atebwch chi fi, beth ydyw eich oed?"

"'Rydw i'n bymtheg ar hugen," ebe Marged, yn anewyllysgar.

"A'r rest," ebe Jones. "Dwedwch i mi'r gwir, Marged Parry, onid ydych yn bump a deugen?"

Nid atebodd Marged air, ac ebe Jones:

"Mi wyddwn. Very good," a chan adrodd megis wrtho'i hun wrth ysgrifennu ychwanegodd—" I, Marged —Parry,—aged—forty—five—years—last—birthday, etc. Purion. Yrwan, Marged Parry, gwrandewch chi arna i. Wedi gweled a chlywed yr hyn fu yn y tŷ hwn neithiwr, rhwng un ar ddeg a hanner nos, fy nyletswydd fel plismon oedd chwilio i'r mater, gan ei fod yn ôl cyfraith Prydain Fawr ac Iwerddon yn breach of the public peace. Yn awr, ar ôl bod yn siarad â Mr. Huws, yr wyf yn hysbys o'r holl amgylchiadau, ac wedi i mi gael ychydig eiriau gyda chi, Marged Parry, byddwn yn barod i ddwyn yr holl achos o flaen Gŵr y Plas yn y County Hall. Ond i ddechre, eisteddwch i lawr, Marged Parry, achos mi fydd raid i chi sefyll mwy na digon pan ewch i'r Hall. Yr wyf yn deall eich bod yng ngwasanaeth Mr. Hughes, Grocer, Siop y Groes, ers rhai blynyddoedd. Yn ystod y tymor hwnnw—gofalwch chi sut yr atebwch 'rwan—yn ystod y tymor hwnnw a gawsoch chi ryw gam dro gan Mr. Huws?"

"Ddeudes i 'rioed 'mod i wedi cael cam gan Mr. Huws," ebe Marged.

"Purion. Ond gadewch i mi roi hynny i lawr mewn ysgrifen," ebe Jones, gan nodi rhywbeth ar y papur, a brygawthan rhywbeth yn Saesneg. "Yna," ebe fe, "be gwtrin oedd eich meddwl wrth alw Mr. Huws, yn fy nghlywedigaeth i neithiwr, yn ddyn drwg melltigedig? Mae eich casewedi ei benderfynu yn barod—yr ydech yn euog o defamation of character—cyfraith a wnaed yn amser George the Fourth, a'r gosb am ei thorri ydyw dwy flynedd o garchar gyda llafur caled. Ond 'dydi hynny ond rhan fechan o'r gŵyn sydd yn eich erbyn. Yn ystod yr amser y buoch yng ngwasanaeth Mr. Huws, buoch yn euog o anufudd-dod, ac nid hynny yn unig, ond o geisio temtio'ch meistr i ddefnyddio geiriau y gallech wneud defnydd anghyfreithlon ohonynt ar ôl hynny, a hefyd wedi ei orfodi i brynu'ch iawn ymddygiad â gwobrau, ac yr ydech hyd yn oed wedi gwrthod codiad yn eich cyflog, ac, yn wir, eich cyflog dyledus, gydag amcan neilltuol—mewn geiriau plaen, yr ydych wedi rhyfygu meddwl, ac nid yn unig meddwl, ond cystal â dweud bod Mr. Huws â'i lygad arnoch i wneud gwraig ohonoch. Yr idea! Hen wrach aflawen, ddiolwg fel chi yn beiddio meddwl—yn beiddio dychmygu bod gŵr bonheddig fel Mr. Huws, gŵr ieuanc a allai gael y foneddiges harddaf yn y dref yn wraig—gŵr ieuanc cefnog, hardd, respectable, yr idea! meddaf, fod gŵr felly wedi gwario un rhan o ugen o eiliad i feddwl amdanoch chi! Mae'n rhaid eich bod wedi drysu—wedi glân ddrysu yn eich synhwyrau. Ac wrth gofio'r olwg a ges i arnoch neithiwr, â llwy yn eich ceg, yr wyf yn sicr mai wedi drysu yr ydech, ac oherwydd hynny, yr wyf yn tueddu i dosturio wrthych. Marged Parry, gwrandewch beth yr ydw i yn 'i ddweud yrwan. Mae'ch meistr yn gwybod y gallai am y camddefnydd yr ydech wedi ei wneud o'i garedigrwydd, eich rhoi yn y jail, a hynny dan Act of Parliament a elwir Act of Toleration for the High Court of Chancery. Ond y mae'n dda i chi fod gynnoch chi feistr tyner—nid ydyw Mr. Huws yn dymuno'ch carcharu, a'm cyngor i iddo ydyw eich rhoi yn Seilam Dinbech. Ond y mae Mr. Huws yn erbyn gwneud hynny, os addewch chi'ch bihafio'ch hun yn y dyfodol, a seinio cytundeb. Mae'n ymddangos eich bod ar adegau neilltuol—megis pan fydd y lleuad yn ei gwendid—yn gadael i'r ysbryd drwg eich meddiannu, a'r Seilam ydyw'r unig le i giwrio rhai felly. 'Rwyf wedi cymryd ambell un yno, ac y maent yn gwybod sut i'w trin yno. I ddechre, y maent yn eu rhwymo draed a dwylo, ac yn eu rhoi yng nghafn y pwmp, ac yn pympio dŵr arnynt am awr a hanner, ac felly bob dydd, nes iddyn nhw ddwad atyn 'u hunen Ond y mae Mr. Huws yn ddyn trugarog, ac nid ydyw'n fodlon i mi'ch cymryd i'r Seilam, ac y mae'n barod i roi un treial eto arnoch. Yn awr, Marged Parry, a ydech chi'n barod i addo—os bydd i Mr. Huws drugarhau wrthoch chi, fod yn ufudd i'w orchmynion, peidio â rhoi lle i'r ysbryd drwg yn eich calon, edrych ar ôl ei dŷ a'i gadw yn deidi, a gofyn maddeuant Mr. Huws am i chi ddychmygu ei gael yn ŵr, ac am ei alw yn ddyn drwg melltigedig? Cofiwch y bydd raid i chi fod mewn un o dri lle—yn Siop y Groes yn eneth dda edifeiriol, neu yn y jail, neu yn Seilam Dinbech. Ym mha un o'r tri lle yr ydech am fod, Marged Parry?"

Yr oedd arwyddion o edifeirwch a braw ers meityn ar Marged, ac ebe hi yn drist:

"Well gen i fod yma, a 'dwy'n siŵr na 'neith Mr. Huws mo 'ngyrru i ffwrdd."

"Purion," ebe Jones, "ond rhaid gwneud cytundeb," ac agorodd y drws gan weiddi yn uchel ar Mr. Enoc Huws.

Daeth Enoc i mewn yn llipa a chrynedig—mor grynedig fel y dymunasai Jones yn ei galon roi rhegfa dda iddo.