Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Torri Amod

← Enoc a Marged

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Penbleth

PENNOD XXVI

Torri Amod

YR oedd terfyn i amynedd a hirymaros hyd yn oed Marged. Un noson, tra'r oedd ei meistr yn aros yn hwyr yn Nhŷ'n yr Ardd, a'r nos i Marged—nid i Enoc—yn ymddangos yn hir a thrymaidd a digysur, penderfynodd yn ei meddwl y siaradai â'i meistr pan ddeuai gartref, oblegid yr oedd hi wedi blino ar fyw fel hyn, a gwnaeth ddiofryd y mynnai ddealltwriaeth glir ar y mater. Ac wedi i Marged benderfynu ar rywbeth, dyna oedd i fod heb ail siarad. Mae'n wir y teimlai hi ei bod yn cymryd cam pwysig, a phan glywodd hi ei meistr yn canu'r gloch, pe buasai gan Marged nerfau, buasai'n teimlo oddi wrthynt, ond gan na feddai hi bethau felly, y peth tebycaf y gallai hi gymharu ei theimlad iddo oedd ei theimlad pan fyddai ambell ddiwrnod yn methu pen—derfynu pa un ai pobi ai golchi a wnâi. Cyn gynted ag y daeth Enoc i'r tŷ canfu nad oedd Marged yn edrych lawn mor fywiog ag arfer, a thybiodd ei bod wedi hepian yn drymach na chyffredin, a'i bod heb ddeffro yn hollol. Am unwaith, er mawr ryfeddod i Enoc, ni ofynnodd Marged "pa fodd yr oedd y gwaith mein yn dyfod ymlaen," ond gyda'i fod ef wedi tynnu ei esgidiau, a hithau wedi estyn ei slipars iddo, edrychodd Marged ym myw llygad Enoc gyda chymaint o ddifrifwch nes ei atgofio am ei hen ffyrnigrwydd, ac ebe hi:

Wel, mistar, be ydech chi'n meddwl 'i 'neud?"

Edrychodd Enoc am foment braidd yn yswil, a meddyliodd fod Marged, o'r diwedd, yn mynd' i sôn am Miss Trefor. Nid annifyr oedd hynny ganddo, ac ebe fe, gyda gwên ar ei wyneb: "At be'r ydech chi'n cyfeirio, Marged?"

"At be'r ydw i'n cyfeirio?" ebe Marged, "ond wyddoch chi o'r gore at be'r ydw i'n cyfeirio. Isio gwbod sy arna i be 'dech chi'n feddwl 'neud, achos y mae'n bryd i chi neud rhwbeth."

"Wel," ebe Enoc, dipyn yn wyliadwrus, " yr ydw i braidd yn gesio at be'r ydech chi'n cyfeirio, ac mi addefaf fod yn bryd i mi wneud rhywbeth, a gobeithio na fydd hi ddim fel hyn o hyd. Ond fedr dyn ddim cael ei ffordd ei hun bob amser, chwi wyddoch hynny, Marged."

"Be sy'n rhwystro i chi gael ych ffordd ych hun? 'Rydech chi wedi cael ych ffordd ych hun ers gwn i pryd, a be sy'n rhwystro i chi gael ych ffordd ych hun 'rwan?" ebe Marged.

"Dydech chi ddim yn gwybod popeth, Marged," ebe Enoc.

"Mi wn hynny'n burion," ebe Marged, "mi wn nad ydw i'n dallt dim am fusnes; a welsoch chi rwfun rw dro oedd yn gwbod popeth? 'Rydw i'n meddwl y gwn i sut i gadw tŷ cystal â neb â welsoch chi eto, beth bynnag.'

"'Rwyf bob amser yn dweud, fel y gwyddoch chi, Marged," ebe Enoc yn fwyn, "nad oes eisiau eich gwell i gadw tŷ. Ydw i ddim wedi deud hynny laweroedd o weithiau, Marged?"

"Be arall fedrech chi ddeud?" ebe Marged, mwy na heb yn dawel.

"Gwir iawn," ebe Enoc. "Ond dyna'r oeddwn i yn mynd i'w ddeud: 'rydech chi wedi hintio 'mod i'n hir yn gwneud rhywbeth, ac felly yr ydw i. Ond fedr dyn ddim gwneud popeth y mae'n 'i ddymuno. Mi wn eich bod yn teimlo'n unig yn yr hen dŷ mawr yma ar eich pen eich hun, yn enwedig er pan ydw i wedi dechre mynd i Dy'n yr Ardd, ac yn aros allan yn hwyr. Ac y mae hynny'n ddigon naturiol. Nid da bod dyn ei hunan, medde'r Beibl, ac nid da bod merch ei hunan chwaith. Ond pa help sy gen i am hynny? Mi wn eich bod wedi blino'n disgwyl i mi briodi. Ond y gwir amdana i ydi hyn—waeth i mi siarad yn blaen—'dydw i ddim wedi son am hyn wrth neb arall—mae'n digwydd weithiau i ddyn fod am flynyddoedd cyn llwyddo yn ei gais, a'r gwir ydyw 'newch chi ddim sôn am y peth wrth neb, 'newch chi, Marged?"

"Na, soniais i air wrth neb erioed," ebe Marged.

"Wel," ebe Enoc, "y gwir ydyw, 'dydw i damed nes efo Miss Trefor heddiw nag oeddwn i yn y cychwyn. Mae hi'n eneth anodd iawn i'w hennill. Yr wyf, mi gyfaddefa, yn ei charu yn f——."

Nid ynganodd Enoc air arall. Dychrynwyd ef gan yr olwg oedd ar Marged. Y peth cyntaf a'i trawodd â syndod oedd ei llygaid, fyddai'n gyffredin mor ddi-fynegiad â llygaid mochyn tew; ond yn awr, agorent arno led y pen gan wreichioni tân fel llygaid teigres. Teimlai Enoc fod eu fflamau bron â'i gyrraedd, a gwthiodd ei gadair yn ôl yn ddiarwybod. Yna gwelai ei gwefusau yn glasu, a'r glesni'n ymledu dros ei holl wyneb, ond ni symudai gewyn yn ei chorff. Yr oedd Enoc wedi ei syfrdanu yn gymaint fel na allai ofyn beth oedd yr anhwyldeb oedd arni, ond credai'n sicr fod Marged wedi gorffwyllo ac ar fin rhoi llam arno a'i dynnu yn gareiau, neu ynteu ar fin cael strôc, ac nid oedd mwyach nerth ynddo, pryd y rhoddodd Marged ysgrech annaearol, megis ysgrech mil o gathod gwylltion, ac y syrthiodd fel marw ar lawr. Mewn dychryn a fu agos â bod yn angau iddo, rhuthrodd Enoc at y drws ar fedr ymofyn cynhorthwy, ond cyn agor y drws, cofiodd ei bod yn hanner nos, ac y gallai Marged druan farw tra byddai ef yn ceisio rhywun yno. Crynai ei liniau ynghyd tra'r oedd yn cymhwyso dŵr oer at wyneb Marged, ac er cymaint oedd ei fraw, ni allai Enoc, wrth edrych yn ddialiu a syfrdan ar ei gruddiau hagr, beidio â meddwl am y darlun hwnnw o Apolion oedd ganddo mewn argraffiad o Daith y Pererin. Yr oedd Enoc yn sicr yn ei feddwl—beth bynnag oedd clefyd Marged—na allai curiadau ei chalon fod yn gyflymach na'r eiddo ef ei hun, a meddiannodd, yn y man, ddigon o nerth i wneud cymhariaeth, a chafodd ei fod yn gywir. Tra'r oedd ef yn teimlo curiad gwaed Marged, yn hollol sydyn, hi ddechreuodd gicio'n enbyd, a thaflu allan ei breichiau preiffion, nes argyhoeddi Enoc mai mewn ffit yr oedd Marged druan. Cadarnhawyd yr opiniwn hwn yn ei feddwl gan y ffaith ei bod yn rhincian ei dannedd yn gynddeiriog. Gwelsai Enoc o'r blaen rai yn yr un cyflwr, ac yr oedd yn gyfarwydd â'r moddion a ddefnyddid. Rhag iddi gnoi ei thafod, llwyddodd Enoc, ar ôl mawr drafferth, i roddi llwy yn ei safn. Edifarhaodd wneuthur hyn, ond pe buasai ef yn ddigon tawel ei feddwl i fwynhau'r amgylchiad, fe chwanegodd gryn lawer at ddiddordeb yr olygfa, oblegid cydiodd Marged â'i dannedd yn y llwy fel y bydd hen ysmygwr danheddog yn cydio mewn cetyn pan fydd chwant mygu arno. Fel y sylwyd o'r blaen—o ran nerth corfforol (nid wyf yn awr yn sôn am ei feddwl) nid oedd Enoc ond eiddilyn; ond fel gwir ddyngarwr, yr oedd am wneud ei orau, yn ôl ei allu, i gael Marged yn iach o'r anhwyldeb, a dechreuodd yn egnïol—fel y gwelsai rai yn gwneud o'r blaen—guro cledrau ei dwylo. Gŵyr pawb pa mor gryfion ydyw pobl mewn gwasgfa; a phan ddechreuodd Enoc guro cledrau ei dwylo, dechreuodd Marged luchio allan ei braich dde gyda dwrn caeedig, a thrawodd Enoc ym môn ei drwyn nes oedd ef yn llechan ar lawr a'i waed yn llifo. Yn llawn tosturi at y dioddefydd, a heb falio dim yn yr ergyd a gawsai, neidiodd Enoc ar ei draed yn chwimwth, ond yr oedd y dyrnod wedi ei ddinerthu mor dost, a Marged hithau'n parhau i gicio a lluchio a baeddu, fel y gwelodd Enoc yn amlwg y byddai raid iddo ymofyn cymorth o rywle. Rhuthrodd allan, ac er ei lawenydd, pwy a ganfyddai, fel pe buasai newydd ddyfod i'r fan a'r lle, ond Jones y plismon.

"Dowch i mewn ar unwaith, Mr. Jones bach," ebe Enoc.

"Beth ydi'r helynt, Mr. Huws?" gofynnai Jones yn araf a digyffro, "beth ydi'r gweiddi sydd yn eich tŷ chi?"

"Ond Marged yma sy mewn ffit, dowch i mewn, dowch i mewn ar unwaith," ebe Enoc.

Cerddodd Jones i mewn yn hamddenol a thrwm ei droed, ac wedi dyfod i'r goleuni, synnwyd ef yn fwy gan yr olwg oedd ar wyneb gwaedlyd Enoc, na chan yr olwg annaturiol oedd ar Marged â llwy yn ei safn. Yr oedd Marged wedi llonyddu, ac edrychodd Jones yn wyneb Enoc, ac ebe fe:

"Mae'n ymddangos, Mr. Huws, mai chi gafodd y gwaethaf yn yr ysgarmes," a chyn i Enoc gael ateb, neidiodd Marged ar ei thraed, a chan edrych yn ffyrnig ar Enoc, ebe hi:

"Y dyn drwg gynnoch chi" ond gwelodd fod rhywun arall yn yr ystafell, a chan droi at y plismon, ebe hi yn eofn :

"Be sy arnoch chi isio yma? be 'dech chi yn busnesu? ewch allan oddma mewn wincied, ne mi rof ole trwoch chi efo'r procer 'ma—ydech chi'n mynd?"

Gwenodd y plismon yn wybodus hynod, ac amneidiodd Enoc arno i fyned ymaith, a dilynodd ef at y drws. "Yr hen game, Mr. Huws, yr hen game," ebe'r plismon wrth adael y tŷ, ac yr oedd Enoc yn rhy ddychrynedig i'w ateb.

Druan gŵr yr oedd bron llewygu, a'i wyneb, oddieithr y rhan a orchuddid gan waed, yn farwol welw, pan syrthiodd i'r gadair o flaen Marged eilwaith. Wrth weled yr olwg resynus oedd arno, lliniarodd Marged am oddeutu pum eiliad, ac yna dechreuodd lefaru. "Be oedd arnoch chi isio efo'r syrffed ene yma? oeddech chi'n meddwl 'y nghymryd i i'r rowndws? Mi dyffeia chi! Ydi o ddim yn ddigon i chi 'nhwyllo i a gneud ffŵl ohono i, heb nôl plismon yma?"

"Marged," ebe Enoc yn grynedig, oblegid y munud hwnnw y canfu wir sefyllfa pethau, "Marged," ebe fe, peidiwch â gweiddi—yr wyf yn crefu arnoch." (Credai Enoc fod y plismon yn gwrando wrth y ffenestr.)

"Peidio â gweiddi? peidio â gweiddi?" ebe Marged ar dop ei llais, "mi waedda faint a fynna i, a chewch chi mo fy stopio i. Oes gynnoch chi ofn i bobol glywed? oes mi wn! Ond mi geiff pawb glywed—mi'ch 'sposia chi i bawb, a chewch chi ddim gneud ffŵl ohono i—mi'ch dyffeia chi!"

"Sut yr ydw i wedi gneud ffŵl ohonoch chi, Marged?" ebe Enoc, a'i dafod cyn syched bron nes glynu yn nhaflod ei enau.

"Sut? sut? sut?" gwaeddai Marged, "ym mhob sut! Ddaru chi ddim dweud bod yn biti 'mod i heb briodi, ag y baswn i'n gneud gwraig splendid?—ddaru chi ddim deud gantoedd o weithiau na fasech chi byth yn dymuno gwell housekeeper?"

"Do," ebe Enoc, "a mi ddeudaf hynny eto, ond sut yr ydw i wedi gneud ffŵl ohonoch chi?

"Y dyn drwg gynnoch chi," ebe Marged, "sut mae gynnoch chi wymed i ofyn ffasiwn gwestiwn i mi? Oeddech chi ddim yn rhoi ar ddallt i mi'ch bod chi'n meddwl amdana i? Ac os nad oeddech chi, pa fusnes oedd gynnoch i ddeud ffasiwn beth?"

Heliodd Enoc at ei gilydd gymaint o wroldeb ag a feddai, ac ebe fe:

"Marged, yr ydech chi wedi'ch twyllo'ch hun—rois i 'rioed sail i chi feddwl y fath beth, mi gymra fy llw, a feddylies i 'rioed fwy am eich priodi nag am briodi boa-constrictor."

Wel y dyn melltigedig!" ebe Marged, "be yn y byd mawr oeddech chi'n i feddwl wrth roi i mi'r holl bresante, heblaw gneud ffŵl ohono i? Ond y mae nhw gen i i gyd, a mi ddôn i gyd i'ch gwymed chi eto! Peidiwch â meddwl y cewch chi 'nhrin i fel ene—mi wnâ i o'r gore â chi, a mi wnâ i chi sticio at ych gair. Ac i be y baswn i'n gwrthod codiad yn 'y nghyflog 'blaw'ch bod chi wedi cystal â deud mai fi fase'ch gwraig chi? Peidiwch â meddwl y cewch chi droi yn ych tresi fel ene! Ac am edliw i mi Boas y conductor, neith nene mo'r tro, Mr. Huws. Mi wn, pan oeddwn i'n perthyn i'w gôr o, 'i fod o wedi meddwl amdana i, ond 'dryches i 'rioed arno fo, a faswn i ddim yn edrach arnoch chithe 'blaw 'mod i'n dechre mynd dipyn i oed, achos yr ydw i wedi gwrthod ych gwell chi. Ond mi gewch chi sefyll at ych gair, syr, ne mi fydd yn difar gynnoch chi. A deud yn 'y ngwymed i ych bod chi'n caru'r hen lyngyren ene o Dŷ'n yr Ardd? Y ffifflen falch, ddiddaioni! Mi ddeuda i iddi pwy a be ydi hi pan wela i hi nesa, a mi wna! A mi geiff glywed ffasiwn un ydech chithe hefyd, y dyn twyllodrus gynnoch chi! Y chi'n galw'ch hun yn grefyddwr? Crefyddwr braf yn wir, pan fedrech chi dwyllo geneth myddifad a digartre! A 'ddyliwn ych bod chi wedi trio twyllo'r llyngyren ene o Dŷ'n yr Ardd? Oedd twyllo un ddim yn ddigon gynnoch chi? Ond 'rhoswch dipyn bach! mi geiff pawb wybod ych hanes chi, a mi gewch dalu'n ddrud am hyn! Os na sefwch chi at ych gair, mi fynna'ch torri chi allan o'r seiat, a mi'ch gna chi cyn dloted â Job, na fydd gynnoch chi 'r un crys i'w roi am ych cefn—a mi wna—cyn y bydda i wedi darfod â chi, y dyn dau-wymedog gynnoch chi."

Nid yw dweud bod Enoc, ar y pryd, yn druenus, ond disgrifiad gwan o'i sefyllfa. Agorai mil o waradwyddiadau posibl a thebygol o flaen ei feddwl, nes bod Enoc yn teimlo y buasai marw yn y fan a'r lle, bron, yn fwy dymunol yn ei olwg na byw; ac yn berffaith ddiystyr o'r canlyniadau, a chydag ehofndra a dynoliaeth nas dangosodd erioed o'r blaen, ebe fe, gydag ynni a theimlad:

Marged, mi fydde'n well gen i i chi blannu'r gyllell yna (yr oedd cyllell fara fawr ar y bwrdd yn ymyl Marged) yn 'y nghalon i na gwrando un gair amharchus am Miss Trefor. Deudwch y peth a fynnoch amdana i—neu trewch fi yn fy mhen â'r procar yna os liciwch, ond peidiwch â deud yr un gair—yr un sill am Miss Trefor. Y hi ydi'r eneth ore a phrydferthaf yn y byd, mi gymra fy llw! Mae ei henw yn rhy bur i'ch anadl llygredig chi ei swnio, a difai gwaith i chi fyddai glanhau ei hesgidiau. A sôn 'y mod i wedi gneud ffŵl ohonoch chi!—'Drychwch —gwrandewch be rydw i'n 'i ddeud wrthoch chi—bydase neb ond y chi a finne ac un wranwtang yn y byd, ac i mi orfod priodi un ohonoch, fe gawsech chi, Marged, fod yn hen ferch! 'Dydw i'n hidio 'r un daten amdanoch chi, a dalltwch, 'dydw i ddim am ddiodde dim chwaneg o'ch tafod drwg chi, a fe fydd raid i chi hel eich pac oddi yma ar unwaith!"

Pensyfrdanwyd Marged gan eiriau ac ehofndra Enoc. Yr oedd yn beth newydd hollol yn ei gymeriad a'i hanes, a chafodd effaith ddirdynnol arni. Gweithiai ei hwyneb i bob ffurf, lliw a llun—weithiau yn fygythiol, bryd arall yn resynus—agorai ei genau i siarad, a chaeai hi drachefn cyn dweud gair. Wedi mynd drwy gyfres o ystumiau annaearol ac ellyllaidd gollyngodd Marged ei hun i freichiau natur ddrwg—neu, mewn geiriau eraill—cafodd ail ymosodiad o'r hyn a olygai Enoc, yn ei ddiniweidrwydd, yn wasgfa, ond yr hyn, mewn gwirionedd, nad oedd yn ddim amgen na hysteria. Syrthiodd Marged ar ei chefn ar lawr, a dechreuodd gicio a bytheirio fel o'r blaen. Nid estynnodd Enoc un help iddi—ni ddychmygodd am roi llwy yn safn Marged. Yn hytrach, goleuodd gannwyll ac aeth i'w ystafell wely.

Byd a'i gŵyr! yr oedd Enoc Huws yn ddyn da, a chanddo galon mor dyner fel na ddarfu iddo erioed ladd gwybedyn neu gacynen yn ei siop heb deimlo pangfa yn ei gydwybod. Ond y noswaith honno, tra'r oedd ef yn esgyn y grisiau i'w ystafell wely, gobeithiai o waelod ei galon y byddai i Marged gnoi ei thafod yn yfflon cyn y bore!