Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Penbleth

← Torri Amod

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Jones y Plismon →

PENNOD XXVII

Penbleth

NID cynt y cyrhaeddodd Enoc ei ystafell wely nag y daeth i deimlo mai Enoc Huws oedd eto. Prin y gallai gredu ei fod wedi bod mor eofn gyda Marged, Marged, a ofnai yng ngwaed ei galon! Dechreuodd ei gydwybod hefyd ei gyhuddo am ei gadael ar ei phen ei hun yn y fath gyflwr. Meddyliodd mai ei ddyletswydd oedd mynd yn ôl a cheisio gweinyddu rhyw ymgeledd iddi. Ond cofiodd am y mileindra a welodd yn ei gwedd y noswaith honno—yr oedd yn sicr yn ei feddwl fod mwrdrad yn llechu yng nghonglau ei llygaid! Mae bywyd yn werthfawr, ac y mae gan ddyn afael dynn ynddo. Dechreuodd Enoc ofni a chrynu, a phenderfynodd gloi drws ei ystafell. Nid oedd y drws wedi ei gloi ers blynyddoedd; ac oherwydd hynny, pan aeth Enoc at y gorchwyl, cafodd fod yr allwedd wedi rhydu yn y clo—ni allai ei symud. Beth oedd i'w wneud? Ni fu erioed mor nerfus, oddieithr y noswaith pan aeth gyntaf i Dŷ'n yr Ardd. Gosododd ei gist ddillad yn erbyn y drws, a hynny o gadeiriau oedd yn yr ystafell. Eto ni theimlai Enoc yn ddiogel rhag y gelyn. Yr oedd yn berffaith ymwybodol nad oedd hyn oll ond megis dim o flaen nerth Marged. Fel cadlywydd deallgar, agorodd Enoc y ffenestr rhag ofn y byddai raid iddo ddianc. Yn gymaint â bod un pen i'w bren gwely gyferbyn â drws yr ystafell, ac er mwyn cadarnhau'r amddiffynfa, gosododd Enoc ei gefn yn erbyn y gwely a'i draed yn erbyn y bocs dillad, ac arhosodd am yr ymosodiad. Yr oedd yn edifar ganddo yn ei galon siarad fel y gwnaethai â Marged, oblegid, meddyliai nad oedd neb yn y byd a wyddai pa ddial a gynhyrchai ei eiriau yn ei chalon. Arhosodd yn hir yn y sefyllfa amddiffynnol, ac er nad oedd ymosodiad gweithredol, gwasgai ei draed â'i holl nerth yn erbyn y bocs. Teimlai'n sicr, yn ôl yr amser, mai rhaid oedd fod Marged allan o'r ffit ers meityn, a meddiannwyd ef gan y meddwl arswydus ei bod wedi rhoi'r procer yn y tân, a'i bod yn aros iddo fod yn eirias. Crebychai ei gnawd, a theimlai ei groen drosto fel croen gŵydd wrth feddwl am ias y procer yn ei ffrïo!

Yn y man clywai ryw gynhyrfiad yng ngwersyll y gelyn, ac yn ddiatreg clywai'r grisiau'n clecian dan bwysau Marged. Deallodd ei bod yn dyfod i fyny yn nhraed ei 'sanau, oblegid yr oedd ei throediad yn ysgafn ac araf, a chredai Enoc yn ei galon ei bod yn bwriadu gwneud rhuthr annisgwyliadwy arno. Gan nad oedd drws ei lofft yn cau yn glos, pan ddaeth Marged i'r troad yn y grisiau gwelai Enoc lewych ei channwyll trwy rigol y drws, a meddiannwyd ef gan y fath ddychryn fel y gadawodd ei amddiffynfa, ac y dihangodd i gyfeiriad y ffenestr. Gwnaeth ei geg ar ffurf O yn barod i weiddi O Mwrdwr y foment yr ymosodai Marged ar ei amddiffynfa. Curai ei galon fel calon aderyn newydd ei ddal, a rhedai dafnau chwŷs oer cymaint â phys gleision i lawr ei wyneb. Yr oedd Marged wedi cyrraedd drws ei ystafell!—ond yn mynd heibio yn araf a distaw, fel pe buasai yn ofni deffro plentyn! Pan glywodd Enoc—ac yr oedd yn glust i gyd—ddrws ystafell wely Marged yn cau gollyngodd ochenaid hir, ddiolchgar, o waelod ei galon, a thaflodd ef ei hun ar y gwely i geisio'i adfeddiannu ei hun ychydig, heb esgeuluso cadw gwyliadwriaeth ar yr un pryd. Wedi cyfnerthu fymryn, a chyfrif y dylasai Marged, o ran amser, fod bellach rhwng y cynfasau, cododd ac aeth at y drws, gan osod ei glust ar y rhigol. Dywedwyd eisoes fod Marged yn chwyrnreg ddigyffelyb, a gwyddai Enoc o'r gorau os cysgai hi y gallai glywed ei hebychiadau hyd yn oed o'r seler—dyna oedd y prif, os nad yr unig reswm gan Enoc dros wrthod cymryd "mis pregethwyr," ond cadwodd y rheswm iddo ef ei hun. Gwrandawai Enoc yn ddyfal am godiadau, ymchwyddiadau, a thagiadau Marged, a phan ddechreuodd y rhai hyn ddisgyn ar ei glyw teimlai bellach radd o ddiogelwch, ac wedi ymddiosg a myned i'r gwely, cafodd hamdden i ystyried "y sefyllfa."

Nid paradwys hollol fuasai ei fywyd yn flaenorol, a gallai alw i'w gof lawer bwlch cyfyng ac ambell amgylchiad profedigaethus y buasai ynddynt. Ond nid oedd y cwbl gyda'i gilydd yn ddim o'u cymharu â'i sefyllfa bresennol. Yr oedd y meddwl fod Marged wedi tybied ei fod ef wedi dychmygu gwneud gwraig ohoni yn atgas ac anghynnes ganddo. Ac eto, gwelai nad oedd ganddo neb i'w feio am hyn, ond ef ei hun. Nid oedd neb yn adnabod cysêt Marged yn well nag ef ei hun, ac er mwyn cymdogaeth dda a thangnefedd yn ei dŷ, yr oedd yntau wedi ei borthi ers amser. Deuai'r holl eiriau tyner a charuaidd a arferasai o dro i dro gyda Marged er mwyn ei chadw yn ddiddig—deuent yn ôl i'w gof yn awr fel ysguthanod i'w clwydi—geiriau na rôi ef un pwys arnynt wrth eu llefaru, ond a dderbynnid gan Marged, fel y gwelai yn awr, fel geiriau cariadfab. Ac, erbyn iddo ystyried, pa beth oedd yn fwy naturiol nag iddi roddi iddynt ystyr benodol. Da oedd ganddo gofio nad oedd gan Marged un tyst ei fod ef wedi dweud pethau felly. Ond nid oedd hyn ond gwelltyn y dyn wrth foddi, ac ni allai Enoc feddwl am wadu ei eiriau. A dyna'r anrhegion ni allai wadu'r rhai hynny—yr oedd ef ei hun wedi talu amdanynt, ac ni byddai Marged yn brin o dystion i brofi hynny. Cofiai am y difyrrwch a gawsai wrth wrando ar Marged yn adrodd helynt Mr. Swartz yn cael modrwy i'w ffitio. Nid mater chwerthin oedd y digwyddiad hwnnw erbyn hyn. Yr oedd ganddo ryw atgof gwan hefyd o glywed Marged yn galw'r fodrwy yn "migag'd ring." Yr oedd y pethau hyn, wrth eu troi yn ei feddwl, yn anferthol o wrthun, ac ar yr un pryd yn ofnadwy o ddifrifol. Wrth fyned tros ac ail fyned tros y pethau, trôi Enoc yn ei wely o'r naill ochr i'r llall fel anifail â'r cnoi arno.

Megis y tu cefn i'w fyfyrdod, ac yn anferthu'r holl bethau hyn a redai trwy ei feddwl, safai Miss Trefor yn ei phrydferthwch a'i holl swynion diail—yr unig wrthrych daearol yn ei olwg oedd yn werth byw erddo! Wedi'r cwbl, ni buasai'n malio rhyw lawer am y darganfyddiad a wnaethai'r noson honno, oni bai amdani hi. Ni allai na ddeuai hi i wybod am yr holl helynt. Yn wir, meddyliai Enoc, yr oedd yn eithaf amlwg, oddi wrth fygythion Marged, mai ef a'i amgylchiadau a fyddai siarad y gymdogaeth ymhen ychydig ddyddiau os nad ychydig oriau. A pha mor wrthun ac annhebygol bynnag oedd y peth ynddo'i hun, yr oedd digon o bobl bob amser yn barod i gredu pob stori o'r fath, a phan ddangosai Marged yr anrhegion, na allai ef mo'u gwadu—yr oedd yn ddigon posibl y credai pawb y chwedl ffôl. A gredai Miss Trefor? Pa un a gredai hi ai peidio, gwelai Enoc yn eglur y byddai i'r helynt beri iddi ei ddiystyru, os nad ei gasáu, a rhoi pen bythol ar brif amcan ei fywyd. Er mwyn ennill syniadau da, ac os oedd yn bosibl, ennill serch Miss Trefor, yr oedd ef eisoes wedi ymwadu cryn lawer, ac wedi gwario crynswth o arian. Yn ôl cais Capten Trefor, yr oedd yn barod wedi gwario cannoedd o bunnau ar Waith Coed Madog, ac nid oedd ond gwario i fod am beth amser o leiaf.

Heblaw hynny, yr oedd ef wedi prynu ceffyl a thrap a rhoi pris mawr amdanynt, ac wedi eu gosod at wasanaeth Capten Trefor i gymryd Mrs. Trefor—nad oedd yn gref iawn—allan yn awr ac yn y man am awyr iach. Ni buasai ef yn dychmygu am roddi ei arian mewn gwaith mwyn, nac am geffyl a thrap—nad oedd arno eu heisiau—oni bai ei fod yn gobeithio y diweddai'r cwbl drwy ennill ffafr Miss Trefor, ac yr oedd yn barod i wneuthur aberthau mwy os gwelai fod hynny'n paratoi'r ffordd i wneud iddo le yn ei chalon hi. A thybiai, ar adegau, gyda boddhad anhraethol, ei fod yn canfod arwyddion gwan fod ei ffyddlondeb a'i ym—gyflwyniad llwyr i'r amcan neilltuol hwn yn graddol sicrhau iddo fuddugoliaeth hapus. Ond och! dyma'r deml a adeiladodd yn dyfod yn bendramwnwgl am ei ben! a'r trychineb yn dyfod o gyfeiriad na freuddwydiodd ef erioed amdano! Ni allasai ysgorn y Jerichoaid fod yn fwy mingam wrth weled eu caerau ardderchog yn syrthio ar ddim ond chwythu mewn corn hwrdd, na'r eiddo Enoc wrth feddwl fod ei ragolygon gwerthfawr yn cael eu gwneud yn chwilfriw gan lances o forwyn hagr, anwybodus ac anghoeth.

Nid unwaith na dwywaith y meddyliodd Enoc a fyddai'n bosibl, tybed, prynu Marged? A gymerai hi swm go lew o arian am atal ei thafod a mynd ymaith? Prin y gallai Enoc gredu fod hynny'n bosibl, oblegid yr oedd ei gwaith yn gwrthod ei chyflog yn dangos nad oedd hi'n rhoi pris ar arian—hynny yw, fel peth cyfwerth â bod yn wraig iddo ef. Ar yr un pryd, meddyliai Enoc, hwyrach y buasai cynnig iddi hanner cant o bunnau yn peri iddi newid ei thôn. Ond buasai hynny'n ymddangos fel cyfaddef ddarfod iddo ei thwyllo. Eto buasai'n fargen rad pe buasai'n sicr y llwyddai. Yn wir ni buasai'n aros ar hyd yn oed ganpunt ond cael setlo'r mater am byth. Yr oedd Marged yn anllythrennog—a hyd yn oed pe na buasai felly byddai raid cael tyst, a dygai hynny rywun arall i'r gyfrinach—rhywun, hwyrach, a daenai'r stori hyd y gymdogaeth, neu y byddai ef dan ei fawd tra fyddai byw. Ond beth arall oedd i'w wneud? Nid oedd un llwybr arall yn ei gynnig ei hun i feddwl Enoc i ddyfod allan o'r helynt. Gwelai'n eglur nad oedd bosibl ysgoi dwyn rhywun arall i mewn. Rhedai ei feddwl dros restr ei gyfeillion, pryd y cofiodd gydag ing fod Jones, y plismon, eisoes wedi cael cip ar ei sefyllfa. A beth oedd y dyn yn ei feddwl wrth ddweud "yr hen game, Mr. Huws?" A oedd o yn awgrymu rhywbeth am ei gymeriad? "Mae'n sicr bod y dyn yn meddwl rhywbeth felly," ebe Enoc gyda dychryn, ac ymollyngodd yn ei ysbryd i anobaith truenus am allu byth ddyfod o'i brofedigaeth yn anrhydeddus. Er ei fod yn meddu cydwybod bur, yr oedd yr ymddangosiadau o bob cyfeiriad yn ei erbyn, a phrin y gallai ddisgwyl i'w gyfeillion pennaf gredu yn ei ddiniweidrwydd. Teimlai Enoc yn dost hefyd oddi wrth beth arall, sef y byddai ef, oherwydd gwendid ei nerfau, yn sicr o ymddangos yn llipa ac euog, er ei fod yn berffaith ddiniwed, ac ni allai beidio â gofyn eilwaith pa ffawd ddrwg oedd yn ei ddilyn? Tybiai Enoc fod ambell un mewn amgylchiadau llai profedigaethus wedi gwneud amdano'i hun. A ddaeth y syniad am roddi terfyn ar ei fywyd i'w feddwl? Do, yn sicr ddigon, am foment, a chuddiodd Enoc ei ben dan ddillad y gwely—teimlodd ef ei hunan yn poethi drwyddo, ac yn oeri fel rhew y funud nesaf. Daeth y meddwl iddo, yn ddiamau, o uffern, o'r lle y daw meddyliau felly yn gyffredin, ond i Enoc bu o fendith. Hyd yn hyn yr oedd ei feddyliau wedi ymdroi o'i gwmpas ef ei hun a'i gymdogion; ond yn awr daeth Duw i'w feddwl. Yn wyneb yr amgylchiadau ynglŷn â'i gymdogion teimlai fel un oedd ar gael ei gamddeall a'i gamfarnu. Ond pan ddaeth y meddwl drwg i'w galon cafodd ei hun wyneb yn wyneb â Duw. Gwnaeth hyn i'w feddwl redeg ar linell newydd hollol, a dechreuodd ei holi ei hun onid oedd rhywbeth ynddo ef ei hun yn galw am farnedigaeth? oblegid yr oedd Enoc yng ngwraidd ei galon yn grefyddol yn anad dim. Dechreuodd ei gydwybod edliw iddo ei bechodau. Atgofiodd iddo'r amser pan nad esgeulusai un cyfarfod crefyddol ganol yr wythnos, er ei holl brysurdeb; pan ddarllenai ac y myfyriai lawer ar y Beibl, ac y ceisiai wneud ei orau, yn ei ffordd, dros achos crefydd. A oedd ef wedi cadw at y llwybr hwnnw? Na, yr oedd ei fyfyrdodau bron yn gyfangwbl ers misoedd wedi bod yn ymdroi ynghylch Miss Trefor, Gwaith Coed Madog, a phethau felly. Pan fyddai'r capel a Thŷ'n yr Ardd yn croesi ei gilydd, yr oedd ers amser bellach yn ddieithriad yn ochri at Dŷ'n yr Ardd. Pan fyddai Miss Trefor a chrefydd yn y cwestiwn, Miss Trefor oedd wedi cael y flaenoriaeth. Nid hynny'n unig, ond yr oedd yn ymwybodol ei fod wedi colli llawer o'i ddiddordeb ym mhethau crefydd yn gyffredin, ac oherwydd ei fod wedi gwario llawer ar ei dŷ, Gwaith Coed Madog, a phethau eraill, yr oedd wedi cwtogi ei gyfraniadau yn y capel ac at achosion elusennol. Ni châi gymaint o ddifyrrwch yng nghwmni pobl grefyddol, ac erbyn iddo ystyried, ni edrychid arno gyda'r parch a'r hoffter y bu unwaith yn falch ohonynt. Yr oedd amryw o'i gyfeillion wedi pellhau oddi wrtho. Ar y Sul, yn y capel, yr oedd yn ddiweddar yn teimlo bod y gwasanaeth yn rhy hir, ac os byddai cyfarfod brodyr neu gyfarfod athrawon, ni allai feddwl am aros ynddo. Y ffaith oedd—addefai Enoc wrtho'i hun yn ei wely y bore hwnnw—oni byddai'r bregeth y Sul yn hynod gynhyrfus, byddai ei feddyliau ef o ddechrau'r gwasanaeth i'w ddiwedd yn cyniwair ynghylch Miss Trefor, ac yr oedd yn rhoi mwy o bris ar gael cyd-gerdded â hi adref ar fore Sul nag ar y bregeth odidocaf.

Meddyliodd Enoc am yr holl bethau hyn, a meddyliodd yn ddwfn, ac wylodd ddagrau o edifeirwch pur. "Nid rhyfedd," meddai wrtho'i hun, "fod Duw wedi digio wrthyf a'i fod yn fy nghosbi'n llym yn ei ragluniaeth drwy fy ngwaradwyddo yng ngolwg fy nghymdogion a pheri iddynt edrych arnaf mewn gwedd nad wyf yn ei theilyngu." Ond y mae dyn da 'n gallu ymgadarnhau yn holl-wybodaeth Duw, ac er bod Enoc yn teimlo'n euog a phechadurus, cafodd nerth i ymfodloni ychydig yn y ffaith fod Duw'n gwybod y cwbl o'i hanes. Ni fyddai iddo Ef ei gamfarnu na rhoddi yn ei erbyn yr hyn nad oedd yn euog ohono. Canfyddai ynddo ei hun ddirywiad dwfn—dirywiad yr oedd wedi syrthio iddo yn hollol anfwriadol. Wrth garu Miss Trefor yn fawr nid oedd ef wedi bwriadu caru Duw a'i achos yn llai. Ac erbyn hyn, er ei fod yn llym deimlo ei fai—bai na allai beidio ag edrych arno ond fel gwrthgiliad ysbrydol—canfyddai fod y ffordd megis wedi ei chau rhag iddo allu diwygio. Gwelai'r tebygolrwydd, y sicrwydd bron y câi ei ddiarddel. Yr oedd Marged wedi tystio y mynnai ei dorri o'r seiat. Credai'r holl ferched ei thystiolaeth noeth pe na buasai ganddi ddim arall yn ei erbyn. Ond gallai Marged ddwyn ymlaen amryw bethau eraill oedd, ar yr wyneb, yn cadarnhau ei chyhuddiad. Ni byddai ganddo ef i wrthbrofi ei chyhuddiad ond ei air yn unig. A chaniatáu y byddai i ychydig o ddynion call ei gredu, yn sicr byddai'r mwyafrif o ddigon yn ochri gyda Marged. Byddai rhai yn fwy parod i gredu'r hyn a roddid yn ei erbyn am ei fod yn ddiweddar wedi dirywio yn ei ffyddlondeb yn y capel, gan briodoli fel rheswm am hynny iddo gydwybod euog. Gwelai Enoc yn ei fyfyrdodau yr holl bethau hyn cystal ag wedi digwydd. Pa fodd i wynebu'r amgylchiadau, ni wyddai, a suddai ei galon ynddo, a gofynnai: "A oes gofid fel fy ngofid i?" Pe buasai rhyw eneth ddeallgar, olygus a phrydferth yn ei gyhuddo o dorri amod â hi, buasai rhyw fymryn o gredyd ynglŷn â hynny er na fuasai sail iddo; ond yr oedd y meddwl bod Marged—wel, yr oedd hynny yn annioddefol.

Yn wyneb yr ystorm oedd o'i flaen er ei fod yn teimlo'n euog ac edifeiriol gerbron Duw am lawer o esgeulusterau—ni allai Enoc gael bai ynddo'i hun am ymserchu ym Miss Trefor—yr oedd hyn yn beth na allai ddim oddi wrtho, a heb fod yn fater o ddewisiad o gwbl. Ond yn awr gydag ochenaid a fu agos â chymryd ei enaid ymaith, ffarweliodd byth â'i hoff freuddwyd o wneud Miss Trefor ryw ddydd yn Mrs. Huws. Ond protestiodd ynddo ei hun—ac yr oedd ysbryd a nerth llw yn y protest—pa le bynnag y byddai ei drigfan—pa beth bynnag a ddigwyddai iddo y carai hi hyd y diwedd, ac y bendithiai hi â'i anadl olaf. "Ie," ebe Enoc, pa le bydd fy nhrigfan? Mae aros yn y gym—dogaeth hon allan o'r cwestiwn—fedra'i byth ddal y gwarth! Mae'r meddwl am fynd drwy'r holl helynt bron a 'ngyrru i'n wallgof! Beth fydd i mi yma ar ôl colli'r gobaith amdani hi? Dim! yr un llychyn, mi gymra fy llw! Mi werthaf bob scrap sy gen i ar fy helw, ac mi af i rywle—waeth gen i i b'le," a rhoddodd Enoc y canfed tro yn ei wely y noswaith honno.