Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Y Gohebydd

← Y Parch. Obediah Simon

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Amrywiol →

PENNOD XLV

Y Gohebydd

AR adegau neilltuol—adegau â thipyn o bwys ynddynt——. arferai Didymus ymweled â Dafydd Dafis. Ac nid anfuddiol fyddai'r ymweliadau hyn i'r ddau fel ei gilydd, oblegid yr oedd angen ar Dafydd am ysbardun, ac angen, weithiau, ar Didymus am ffrwyn. Câi Didymus fwy o les oddi wrth Dafydd nag a gâi Dafydd oddi wrtho ef. Fel gohebydd i'r newyddiadur—canys dyna oedd ei brif orchwyl—tueddai Didymus, fel ei frodyr yn gyffredin, i redeg i ormod rhysedd—gorliwio pethau—penderfynu pethau dyrys—pethau y byddai gwŷr pwyllog yn petruso yn eu cylch—a thraethu ei syniadau braidd yn oraclaidd ac awdurdodol. Lawer tro pan fyddai ar fin ysgrifennu adroddiad am ryw gyfarfod neu ddigwydd—iad, a'i feddwl yn llawn o frawddegau cyrhaeddgar ar hanner eu ffurfio, a phan fyddai'n dyfeisio sut "'i'w rhoi hi" i hwn neu arall, y bu ymgom â Dafydd Dafis yn foddion effeithiol i liniaru a chymesuro'r cwbl, ac weithiau i beri iddo daflu'r cyfan, fel y taflwyd Jonas, dros y bwrdd i'r môr.

Yr oedd cyfarfod ymadawol Mr. Simon yn "ddigwyddiad" yn Bethel, ac yn gyfleustra rhagorol, fel y tybiai Didymus, iddo ef fwrw golwg dros ei arhosiad yn ein plith, a heblaw y byddai i hynny lenwi tair colofn o'r County Chronicle, am yr hyn y câi dâl gweddol, y byddai hefyd yn fantais iddo yntau gael dweud ei feddwl ar bregethu a phregethwyr, ac ar hyn a'r llall oedd wedi bod yn cronni yn ei fynwes ers tro. Ond cyn ei arllwys ei hun ar bapur, da, yn ddiamau, y gwnaeth Didymus ymweled â Dafydd Dafis. Ac ebe Dafydd:

"Roeddwn i braidd yn ych disgwyl chi yma heno, Thomas, a mae'n dda gen i'ch bod chi wedi dyfod. 'Rydw i wedi bod yn meddwl llawer heddiw be ddeudech chi, tybed, yn y papur newydd am y cyfarfod neithiwr, achos mi wn y disgwylir i chi, yn ôl ych swydd, ddeud rhwbeth. A 'roeddwn i'n gobeithio, ac yn gweddïo hefyd, 'rwy'n meddwl, i chi gael doethineb i'ch cyfarwyddo."

Wel," ebe Didymus, "yr wyf am roi adroddiad verbatim et literatim o'ch araith chwi, Dafydd Dafis."

"Be ydech chi'n 'i feddwl wrth hynny, Thomas? gofynnai Dafydd.

"Rhoi yn y papur bob gair ddywedsoch chi, achos 'doedd yno ddim arall yn werth ei wrando," ebe Didymus.

"Twt lol," ebe Dafydd. "Na, mewn difri, be ydech chi am 'i ddeud am y cyfarfod? Rhaid i chi gofio, Thomas, nad pobl Bethel yn unig fydd yn darllen y papur, a mi liciwn i chi gymryd gofal."

"Beth fuasech chi yn ei ddweud pe buasech yn fy lle i, Dafydd Dafis?" gofynnai Didymus.

"Wn i ddim, yn siŵr," ebe Dafydd. "Braidd na feddyliwn mai peidio â deud dim y baswn i."

"Sut y caf fara a chaws wrth beidio â dweud dim? " gofynnai Didymus. "Mae hi'n fater rhaid arna i ysgrifennu hyn a hyn i'r Chronicle bob wythnos i fedru byw. A welsoch chi 'rioed yr helynt fydd hi arnaf weithiau yn nyddu clamp o hanes allan o ddim yn y byd. Mae'n rhaid i reporter mewn lle bach fel hwn fod wrthi hi yn creu o hyd. A chwi synnech gymaint o areithiau'r wyf yn gorfod eu gwneud yn ddiddiwedd na thraddodwyd erioed monynt. Dyna'r report o'r areithiau bob mis i'r Chronicle o'r Local Board, ydech chi'n meddwl bod eu hanner wedi eu traddodi yn y Board? Dim peryg! 'Does yno ddim tri aelod ar y Bwrdd fedr roi dwy frawddeg wrth ei gilydd yn ramadegol. Ond pob aelod agorith ei geg yn y Bwrdd mi fyddaf innau'n rhoi speech iddo yn y papur. Yn wir, cyn hyn mi fûm yn rhoi cloben o araith yn y papur gan aelod nad oedd wedi gwneud dim ar y Bwrdd ond rhoi nod o gydsyniad â rhyw benderfyniad neu 'i gilydd."

"Un garw ydech chi, Thomas, ond ydech chi'n meddwl ych bod chi'n gneud yn iawn, deudwch?" gofynnai Dafydd.

"Yn hollol iawn," ebe Didymus. A mae hi 'run fath yn union, wyddoch, yn y Board of Guardians. Dyna'r hen Lwyd, Wern Olau, yr wyf yn ei gofio un tro yn gwneud cais at speech, ac fel hyn y dechreuodd: Mistir Cheerman, I did remember when I am a boy,' etc. Ni buasai'n gwneud y tro i mi adrodd peth fel yna, wyddoch, yn y papur, a'r ffordd y reportiais i o oedd: Mr. Chairman, the subject now under discussion forcibly reminds me of my boyhood, etc., a mi roddais lafnes o speech iddo na thraddodwyd moni erioed. Ac yn y Board diweddaf, mi gymra fy llw, yr unig beth a ddywedodd yr hen Lwyd oedd: I beg to second resolution,' a mi chwysodd yn ddiferol wrth ddweud hynny, ond mi roddais dipyn o speech deidi iddo yn y Chronicle, achos mi wyddwn y buasai hynny yn ei foddio. A bydaswn i yn marw fedrwn i ddim peidio â gwenu pan gyfarfûm â'r hen Lwyd yn y ffair. Meddai, ac yn torsythu yn enbyd: Wyddoch chi be, Thomas, mi ddaruch roi port clên iawn o'r Bord y Gardians dwaetha—mi ddaru'ch ddeud bron air am air be oeddwn i wedi ddeud. Pryd y dowch chi acw i gael tamed o swper, deudwch?' Yr oedd hi yn andros o job cadw wyneb sobr wrth ddweud wrtho na allwn fynd i'r Wern Olau yr wythnos honno. A chyn sicred â'ch bod chi'n eistedd yn y gader yna dyma i mi chwiaden o'r Wern Olau bore drannoeth."

"Wel, 'chlywes 'r fath beth yn 'y mywyd," ebe Dafydd. "Ond deudwch i mi be fydd yr aelodau eraill yn 'i ddeud wrth ddarllen yn y papur am yr hen Lwyd wedi bod yn areithio?

Dim ar affeth hon y ddaear! Achos hwy wyddant i gyd bydawn i yn reportio areithiau'r rhai gore ohonynt fel y maent yn eu traddodi mai llun rhyfedd fyddai arnynt. Mae rhyw fath o Free Masonry yn eu plith—peidiwch chi â deud arna i ddeuda innau ddim arnoch chithau. Yn wir, 'chlywais i erioed mo'r chairman yn cwyno pan fyddwn wedi rhoi clamp o ddarn at ei araith."

"Wyddoch chi be, faswn i ddim yn licio rhw fusnes fel yna,—'dydi o ddim yn edrach yn syth a gonest, rwsut," ebe Dafydd.

"Pawb at y peth y bo—'pob tyladaeth rhag tlodi,' Dafydd Dafis. Gwaith reporter ydyw dyfeisio beth fydd ym meddwl dyn, a sut y buasai yn dweud ei feddwl pe medrai; ac os llwydda i ddirnad ei feddyliau annywededig, popeth yn dda," ebe Didymus.

Ond ffasiwn report ydech chi am 'i roi o gyfarfod ymadawol Mr. Simon?" gofynnai Dafydd.

"Wn i ar wyneb y ddaear," ebe Didymus. "Rhaid i mi ysbladdro rhywbeth, ac fe fuasai yn dda gennyf gael dweud wmbreth o'r hyn sydd ar fy meddwl, ac adolygu tipyn ar y cyfnod y bu Mr. Simon yn mynd a dyfod yn ein plith. Ond y mae un peth yn peri i mi betruso, a dyna'r rheswm i mi ddyfod yma heno. 'Ddymunwn i er dim a welais erioed niweidio'r fugeiliaeth yn y sir. Mae digon o ragfarn yn ei herbyn eisoes, a mi wn bydawn yn dweud fy meddwl yn syth yn y papur, y creai hynny fwy o ragfarn. Ond yn onest 'rwan, Dafydd Dafis, a atebodd bugeiliaeth Mr. Simon un amcan da tra y bu o yma?

"Do, yn ddiau," ebe Dafydd, "fe argyhoeddodd agos bawb, 'rwyf yn credu, o'r ffolineb o neidio i ddyn na ŵyr neb ddim amdano, a mi fu yn foddion, mi obeithia, i ni sicrhau dyn da y tro nesaf."

"Mi obeithiaf innau mai gwir a ddwedwch," ebe Didymus. "Mae dynion o stamp Mr. Simon—a mae llawer ohonynt yn diraddio ac yn damnio'r fugeiliaeth yn ein gwlad, ac yn lleihau cariad y bobl at y rhai sydd wir fugeiliaid. Yr wyf mor selog dros fugeiliaeth eglwysig ag Edward Morgan, Dyffryn, ond yr wyf yn ofni—nid bod gormod o gymell ar yr eglwysi i gael bugeiliaid—ond rhy fychan o gymell pa ryw fath ddynion a ddylent hwy fod. Yn y cychwyn cyntaf, mi gredaf, y mae'r drwg. Yr wyf yn credu o 'nghalon na ddylai un bachgen gael dechre pregethu os na fydd o'i ysgwyddau i fyny yn uwch na'i gyfoedion mewn gallu, gwybodaeth, a diwylliant, ac os na fydd wedi ei hynodi ei hun ym mhob cylch o fewn ei gyrraedd i'w wneud ei hun yn ddefnyddiol, ac i ddangos gonestrwydd ei sêl dros wneuthur daioni. Ac nid wyf yn credu mai oddi wrth y gŵr ieuanc y dylai'r cais am gael pregethu ddyfod, ond fel deisyfiad neu orchymyn oddi wrth eraill ato ef —y rhai fydd wedi sylwi arno, a chanfod ynddo gymwysterau i'r gwaith."

"Yr wyf yn cydweled â llawer o'r hyn 'rydech chi'n 'i ddeud, Thomas," ebe Dafydd, "ond mi wyddoch o'r gore bydase ambell un yden ni'n 'i 'nabod fel gwir bregethwr yn aros nes i'r eglwys ofyn iddo bregethu, y base heb ddechre hyd heddiw."

"Eithriad ydyw hynny, Dafydd Dafis," ebe Didymus. Mae dywediad fod bardd yn cael ei eni'n fardd, ac nid yn cael ei wneud yn fardd; ac y mae'n hollol wir. Pa nifer o feirdd a anwyd yn feirdd sydd yng Nghymru heddiw? Gellwch eu cyfrif ar bennau eich bysedd." "Ydech chi'n meddwl deud, Thomas, y gellwch chi gyfrif gwir bregethwyr Cymru ar benne'ch bysedd?" gofynnai Dafydd.

"Dim o'r fath beth," ebe Didymus, "o drugaredd y maent yn llu mawr. Mae ar Gymru fwy o angen am bregethwyr nag am feirdd, ac y mae Duw wedi creu mwy ohonynt. Ydech chi ddim yn meddwl, Dafydd Dafis, ein bod ni'n cael gormod o bregethu?"

"Gormod o bregethu, Thomas? 'Does dim gormod o bregethu i fod."

"Wel," ebe Didymus, "mi fyddaf i'n ofni 'n bod ni'n cael gormod o bregethu o'r hanner, o'r peth, ydi o. Ydi o'n ateb rhyw ddiben heblaw cynefino'r gwrandawyr â'r ffeithiau a'u hamddifadu o'u newydddeb, a pharatoi agwedd ddigyffro erbyn y daw un i ddweud yr hanes yn ei swyn a'i nerth?"

"Beth a ddeuai o'n holl gynulleidfaoedd—yn enwedig ein cynulleidfaoedd bychain yn y wlad—bydaech yn llwyddo i roi stop ar yr holl bregethwyr nad ydynt yn ein hargyhoeddi eu bod wedi eu geni neu eu bwriadu i fod yn bregethwyr?" gofynnai Dafydd.

"Beth sydd yn dyfod ohonynt yn awr?" gofynnai Didymus. "A oes ychwanegiadau atynt o'r byd? Onid yr unig beth sydd yn eu cadw heb leihau ydyw hiliogaeth yr eglwysi eu hunain?"

'Ydech chi ddim yn meddwl gneud i ffwrdd â phregethu, ydech chi, Thomas?" gofynnai Dafydd.

"Gwarchod pawb! nac ydwyf ar un cyfrif," ebe Didymus. "Ond pe medrwn, mi wnawn i ffwrdd â phob pregethwr nad ydyw wedi ei ddonio ag ysbryd y weinidogaeth y dosbarth sydd yn llenwi adwyon ac yn arbed cael cyfarfodydd gweddïo.'

"Ond pwy sydd i benderfynu pwy ydi'r gwir bregethwyr, a phwy ydi'r rhai sy'n llenwi adwyon?" gofynnai Dafydd.

"Yr eglwysi, wrth gwrs, drwy'r balot," ebe Didymus, "llawer gwell, yn ôl fy meddwl i, fyddai i ni fyw ar ein bloneg, hyd yn oed am fis, hyd nes deuai ein tro i gael y pregethwr, yn hytrach na chadw siop fach bob Saboth fel y gwneir yn awr."

"Byw go fain fyddai hi arnom ni," ebe Dafydd," a mi fydde'n bloneg ni wedi darfod yn lled fuan, mae gen i ofn. Mae gynnoch chi ryw ddrychfeddyliau gwylltion ac amhosib bob amser, Thomas. Ond gadwch i ni siarad sens, da chi. Be ydech chi am 'i ddeud yn y papur am y cyfarfod neithiwr? "

"Mae gennyf flys cymryd eich awgrym a pheidio â dweud dim," ebe Didymus, "hynny ydyw, rhoi rhyw baragraff bach diniwed. Achos y peth gore fedrwn i ddweud am Mr. Simon a fyddai mai dyn y lifrai oedd o. O! ie, cofiwch, y goler, dyna anhepgor gweinidog y dyddiau hyn, nid cadach gwyn ddwywaith o gwmpas y gwddw fel yr hen gewri gynt. Pa beth a gymerasai John Jones, Tal-y-sarn, am wisgo'r goler hon? Buasai'n ei gyfrif ei hun yn euog o dân uffern pe rhoesai hi am ei wddf."

"Gwarchod pawb! tewch, Thomas, yr ydech chi'n mynd yn fwy rhyfygus bob dydd," gwaeddai Dafydd.

"Geiriau gwirionedd a sobrwydd yr wyf yn eu hadrodd, Dafydd Dafis," ebe Didymus. "Beth, yn enw pob rheswm, sydd yn gofyn am i bregethwr wisgo'n wahanol i bobl eraill. Pwy oedd yn gwawdio, ddeugain mlynedd yn ôl, fân guradiaid Cymru am eu gwisgoedd offeiriadol? Onid gweinidogion Ymneilltuol?"

Wel, wel, Thomas bach," ebe Dafydd, "yr ydech chi'n tramgwyddo wrth bethe bychain iawn, a phe basech chi'n ddyn dall, fel y Bartimeus hwnnw, mi gawsech lawer mwy o fendith ym moddion gras."

"Synnwn i ddim; ond yr wyf yn awr yn gweled, ac mae gweled pethau fel hyn yn fy ngwneud yn gwla. Ond swm y cwbl a glybuwyd yw hyn—un o wŷr y lifrai oedd Mr. Simon. Ac mi fuaswn yn leicio dweud tipyn arno yn y papur, ond mi gymeraf eich cyngor rhag i mi ddweud rhywbeth na ddylwn. Rhaid i mi geisio dwad o hyd i bytaten enfawr' neu hwch epilgar' yn rhywle i wneud i fyny newyddion yr wythnos. Da boch a dibechod."