Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Y Parch. Obediah Simon

← Ymson Capten Trefor

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Y Gohebydd

PENNOD XLIV

Y Parch. Obediah Simon

YR oedd Mr. Obediah Simon, y bugail, ac Eos Prydain yn gyfeillion mynwesol. Ni welsai Mr. Simon erioed ddyn mwy pur ac unplyg na'r Eos, ac ni welsai'r Eos bregethwr yn deall hanner cymaint o Sol-ffa ag a ddeallai Mr. Simon. Ac ni fu'r Eos yn fyr o fynegi hynny yn gyhoeddus fwy nag unwaith. Wedi clywed yr Eos yn canmol Mr. Simon am ei wybodaeth o Sol-ffa dro ar ôl tro, dywedai Thomas Bartley ei fod yn methu'n lân â dirnad beth oedd a wnelai gwybodaeth o sol-ffa â phregethu'r Efengyl, a chredai ef y dylasai Dafydd Dafis, oedd yn ffarmwr wrth ei grefft, wybod mwy o lawer na Mr. Simon am sol-ffa.

"Ac am bygethu," chwanegai Thomas, 'mae Mr Simon yn pygethu yn rhy ddyfn o lawer i fy sort i a Barbra, a well gynnon ni fil o weithiau wrando ar yr hen John Dafis, Nercwys. Mae'r pry hwnnw yn dallt ffordd cymdogion yn rhyfedd anwêdd, 'ddyliwn i. Wyddoch chi be, fydda i'n cael fawr o flas ar bygethu Mr. Simon, nes daw o dipyn at y diwedd. Mi wn ma arna i y ma'r bai, ac ma'r dyn yn ddyn digon clên hefyd, siampal. Ddaru mi ddeud wrthoch chi rw dro ffasiwn bygethwr fydda i'n licio? Naddo? Wel, dyna f'aidî i am bygethwr—hwyrach 'mod i'n methu—ond dyna'r sort fydda i'n licio—pygethwr ddeidith i dext yn ddigon uchel i bawb i glywed o. Yrwan, er pan ydw i'n dechre mynd dipyn i oed, a dim yn clywed cweit mor dda ag y byddwn i—'dydw i ddim yn clywed 'u hanner nhw'n deud 'u text, ac os collith dyn y text, mae o fel ci mewn ffair am blwc. Dyna beth arall fydda i'n licio mewn pygethwr, ydi 'i fod o'n fywus, a heb fod â'i ben yn 'i blu. Dda gen i un amser mo'r pygethwrs ara deg a thrwm yma—ma nhw wastad yn 'y ngneud i yn reit ddigalon. A dene lle bydda i'n deud y mae pygethwrS y Wesle yn yn curo ni—y Methodus. Wyddoch chi be, 'roeddwn i'n ddiweddar mewn cyfarfod Wesle, a chyfarfod siampal o dda oedd o hefyd, a 'doedd ene ddim cymin ag un o'r pygethwrs â'i ben yn 'i blu,—'roedden nhw i gyd wedi stripio ati o ddifri calon. Ond yr oedd ene bygethwr yn yn capel ni rw fis yn ôl—dyn nobl a threfnus anwêdd hefyd oedd o, a graen da ods arno, ond yr oedd o'n pygethu mor ddigalon fel y deudes i wrth Barbra acw wrth fynd o odfa'r bore, Wyddost ti be, Barbra, 'roedd y dyn ene yn deud pethe da iawn, ond mi gymra fy llw 'i fod o wedi colli'i wraig—a hynny yn bur ddi—weddar, 'roedd yn hawdd gweld arno, a maʼn ddrwg iawn gen i drosto.' Ond erbyn i mi holi Dafydd Dafis, mi ges allan, a 'roedd reit dda gen i glywed hefyd fod 'i wraig a'i blant o'n fyw ac yn iach, a bod y dyn yn werth 'i filoedd. Ond faswn i byth yn meddwl hynny wrth i wrando fo. Dene beth arall fydda i'n licio mewn pygethwr, 'i fod o'n rhoi pwt o stori i ni 'rwan ac yn y man, 'run fath â'r dyn ene o sir Drefaldwyn ne' rwle o'r Sowth ene.

Be ydi enw fo? Hoswch chi—o ie,—Jophes Tomos. Wyddoch chi be, dene'r pygethwr clenia glywes i erioed â'm dwy glust—mi fedrwn wrando arno am byth. Mae gynno fo faint fyd fyw fynnoch chi o straes, a phob un ohonyn nhw i'r dim, a ma gynno fo gymin ohonyn ym mhob pregeth, a phob un yn ffitio mor dwt, fel y bûm i'n dowtio weithie oedd o'n peidio â gneud rhai ohonyn nhw—'dase nhw waeth am hynny. Deudwch i mi be ydi'r achos fod y dyn ene heb i 'neud yn Ddoctor Difein? Ydi pobol y Merica ene ddim wedi clywed amdano fo? Ma ene rhw fistêc yn rhywle yn siŵr i chi. A mi glywes Didymus yn deud, a ma o'n gwybod popeth agos—fod ene rai sy wedi cael y teitl o Ddoctor Difein, wedi 'i gael o mewn mistêc. Ond fasen nhw ddim yn gneud mistêc wrth i roi o i'r hen Jophes, achos ma rhai callach na fi yn deud 'i fod o'n un o'r rhai gore. Ond dene oeddwn i'n 'i ddeud,—mi fydda i'n licio pygethwr tebyg iddo fo, a mi gerddwn beder milltir heno i'w glywed o. Dene beth arall fydda i'n licio mewn pygethwr ydi, fod o'n mynd yn well at y diwedd o hyd. Mi glywch ambell bygethwr 'run fath yn y diwedd ag yn y dechre. 'Dydi hynny ddim yn reit yn ôl y meddwl i. Fe ddyle popeth fod yn well yn 'i ddiwedd nac yn 'i ddechre, ne pa iws dechre yt ol? Dyma fi, 'rwan, wrth ddechre —Ond rhag i chi flino arna i, dene'r peth dwaetha ddeuda i ydw i'n licio mewn pygethwr ydi—fod o'n sôn digon am Iesu Grist. Wn i fy hun ar chwyneb y ddaear be ma pregeth da, os na fydd yn sôn am Iesu Grist, a ma Dafydd Dafis yr un feddwl a fi ar y pen ene, ac os gŵyr rhwfun be ydi pregeth, y fo ŵyr. Ac eto yn y dyddie yma, mi glywch ambell bregeth heb sinc na sôn am Iesu Grist, ond tipyn ar weddi. Ond efo hynny y cychwynnes i, fod Mr. Simon yn pygethu yn rhy ddyfn o lawer i fy sort i."

Prin yr oedd disgrifiad Thomas Bartley o Mr. Simon fel pregethwr yn gywir, canys nid oedd ei arddull yn neilltuol o "ddyfn." Dichon bod dull diweddaraf. Mr. Simon o bregethu yn rhy "ddyfn" i Thomas, oblegid yr oedd yn ffaith fod ein gweinidog ers tro bellach—gan roddi heibio ganu pregethu, a chan gyfeirio ei sylwadau yn fwyaf arbennig at y bobl ieuainc—wedi traethu cryn lawer ar evolution, negyddiaeth, ac anwybodyddiaeth, ac wedi sôn tipyn am agnosticiaeth, gyda'r amcan clodwiw o baratoi a chadarnhau meddyliau ieuenctid Bethel ar gyfer y llanw dinistriol oedd ar fin gorchuddio Cymru grefyddol. Yr oedd ef hefyd wedi gosod o'u blaenau gyda thipyn o fedr hefyd wrth—ddadleuon anghredwyr, ac wedi eu cnocio yn dipiau mân. Weithiau ffurfiai Mr. Simon fath o ymrysonfa, gan ddwyn anghredwr—un o'r rhai cryfaf—i'r ring; ac wedi rhoi pob mantais iddo, megis rhoi'r tir uchaf iddo, a gosod ei gefn at yr haul, dygai Paul i'r cylch fel ei wrthwynebydd, gan gymryd arno ei hunan edrych am gael chwarae teg a bod yn fath o referee neu umpire. Er bod Mr. Simon, fel gŵr canol, yn gwneud ei orau i fod yn amhleidgar, eto, ar derfyn pob round, yr oedd yn hawdd canfod ei fod yn dal Paul ar ei lin i roi gwynt iddo ac i guro ei gefn, ac yn gofalu, fel yr oedd yn briodol iddo wneud, am ei ddwyn allan yn fuddugoliaethwr yn y diwedd. Mae'n ddiamau mai'r "diwedd " hwn a hoffai Thomas Bartley. Mae'n amheus ai doeth yn Mr. Simon oedd sôn cymaint am wrthddadleuon anghredwyr wrth bobl Bethel, canys ni wyddai un o bob hanner cant ohonynt fod y fath wrthddadleuon wedi bod yn blino ymennydd neb erioed. Ond wedi clywed Mr. Simon yn eu traethu, dechreuodd rhai o'r ieuenctid—yn ôl tuedd lygredig y galon ddynol—eu coleddu a'u hanwesu. A digrif ddigon oedd clywed ambell ysgogyn pendew, na ddarllenasai gan tudalen o lyfr yn ei fywyd, yn cymryd arno fod yn dipyn o anghredwr, ac yn defnyddio geiriau a thermau na wyddai tu nesaf i lidiart y mynydd, mewn gwirionedd, beth ydoedd eu hystyr! Gyda'r amcanion gorau, yn ddiamau, yr oedd Mr. Simon wedi arfer ei holl ddawn i berswadio gwŷr ieuainc Bethel i beidio â darllen y llyfr yma a'r llyfr acw. Nid oeddynt, cyn hynny, erioed wedi clywed hyd yn oed enwau'r llyfrau, ac aeth dau neu dri ohonynt ar eu hunion i ymofyn amdanynt.

Daliai Didymus fod anerchiadau a chynghorion Mr. Simon i'r ieuenctid y moddion mwyaf effeithiol y gallai ef ddychmygu amdanynt i ddwyn oddi amgylch y canlyniadau gwrthgyferbyniol i'r rhai a ddymunid, a'i fod yn ei atgofio am yr ysgolfeistr hwnnw, cyn gollwng y plant o'r ysgol un prynhawn, a ddywedodd wrthynt: Blant, mae arnaf eisiau rhoi cyngor i chwi, ac yr wyf yn gobeithio y gwrandewch arnaf ac ufuddhau, a dyma fo: Cymerwch ofal wrth fynd adref o'r ysgol i beidio â rhoi cerrig mân yng nghlustiau'r mulod a welwch yn pori ar ochr y ffordd. Mae'r fath beth yn greulon, ac yn greulon iawn, a gofalwch na chlywaf fod neb ohonoch yn euog o'r fath weithred ysgeler." Ni chlywsai'r plant erioed cyn hynny am y tric, a'r mul cyntaf a welsant ar y ffordd wrth fynd o'r ysgol, llanwasant ei glustiau â cherrig mân, er mawr ddifyrrwch. Pan ddaeth y gorchymyn yr adfywiodd pechod. Pwy oedd y brenin hwnnw a waharddodd i'w ddeiliaid ysmygu? Cynyddodd nifer yr ysmygwyr yn enfawr y flwyddyn honno! Yr oedd amcan Mr. Simon, fel eiddo'r ysgolfeistr, yn ganmoladwy, ond y mae ffrwyth y pren gwaharddedig bob amser yn ddymunol a theg yr olwg. A bod yn onest, rhaid dweud. nad oedd gweinidogaeth Mr. Simon yn gyfaddas iawn i gynulleidfa Bethel, ac er y dangoswyd pob caredigrwydd tuag ato, ac na fu hyd yn oed Didymus, er chwerwed oedd ei natur, yn un math o graig rwystr iddo, dechreuodd Mr. Simon yn lled fuan deimlo'n anesmwyth. Gwelodd nad oedd yn Bethel ddigon o ddealltwriaeth i werthfawrogi ei dalentau. Ac nid hyn oedd ei siomedigaeth fwyaf. Nid peth anghyffredin, ymresymai Mr. Simon, oedd i ddyn fod heb ei adnabod a'i fawrhau gan gynulleidfa o weithwyr diddysg; ond buasai'n disgwyl i'r Cyfarfod Misol—lle'r oedd hufen cymdeithas grefyddol y sir wedi ymgyfarfod—roddi pris ar ei athrylith. Ond yr oedd hyd yn oed y Cyfarfod Misol—ar ôl rhoddi derbyniad croesawus iddo ar ei ddyfodiad cyntaf yno—wedi ei anghofio'n llwyr bron. Nid cysurus oedd hyn i ddyn ymwybodol ei fod yn feddiannol ar dalentau a galluoedd meddyliol uwchlaw'r cyffredin, oblegid hymbygoliaeth ydyw dweud mai pobl eraill sydd i farnu beth ydyw teilyngdod dyn a pha safle a ddylai gael mewn cymdeithas. Pwy sydd yn adnabod dyn cystal ag ef ei hun? Pwy sydd yn gwybod hyd, lled, uchder, a dyfnder ei adnoddau fel ef ei hun?

Yn ystod ei arhosiad yn Bethel, cadwodd Mr. Simon ei gymeriad yn lân, a gallasai ddiolch am hynny, i ryw raddau, i Eos Prydain. Wedi deall ei fod yn ymweled yn lled fynych â Thŷ'n yr Ardd, rhoddodd yr Eos yr awgrym iddo i fod ar ei wyliadwriaeth rhag i'r Capten ei andwyo. Parodd hyn i Mr. Simon fyfyrio ar y peth, a gwelodd nad dianghenraid oedd yr awgrym. Oblegid wedi deall nad oedd Mr. Simon yn ddirwestwr, ni phallai'r Capten gymell gwirod iddo bob tro yr âi yno, ac argyhoeddwyd Mr. Simon, yn y man, ei fod yn gwneud hyn gyda'r amcan o beri iddo, ryw ddydd, dorri'r drol, ac felly ei ddinerthu i roddi unrhyw gyngor i neb, na gweinyddu disgyblaeth ar neb a fyddai'n dueddol i yfed gormod. Yn ffortunus, gwelodd Mr. Simon hyn mewn pryd, ac er ei fod yn rhoi pris mawr ar ryddid, ac yn arfer edrych ar lwyrymwrthodwyr fel y bobl fwyaf anghymedrol yn y byd, credodd mai ei ddyletswydd fel gweinidog yr Efengyl oedd cymryd yr ardystiad. Ond, fel yr awgrymwyd yn barod, methai Mr. Simon weled fod digon o scope iddo yn Bethel, nac, yn wir, yng Nghymru, a phenderfynodd fyned i'r America. Pan wnaeth ei benderfyniad yn hysbys i'r eglwys, rhoddwyd credyd cyffredinol i'w ddoethineb, ac amlygwyd cryn lawer o alar (gan Eos Prydain a'i gôr). Diddanai'r Eos ei hun a'i gyfeillion y caffai Mr. Simon, yng ngwlad fawr y Gorllewin, ei wneud yn Ddoctor of Music, os nad yn Ddoctor mewn Diwinyddiaeth hefyd. Cymerodd yr Eos hefyd drafferth i sicrhau Mr. Simon y buasid yn gwneud tysteb iddo, oni bai fod cyflwr masnachol y gymdogaeth mewn ystad mor druenus o isel, a chynifer o bobl allan o waith. Felly nid oedd gan Mr. Simon ddim i'w wneud ond cymryd yr ewyllys am y gallu.

Mynegwyd yng nghorff yr hanes hwn y byddai Eos Prydain a'i gôr, pan fyddai un o aelodau eglwys Bethel wedi "darfod"—ymadrodd a ddefnyddid am un wedi marw—y byddai'r Eos a'i gôr yn canu Vital Spark yn y capel; ac yng nghyfarfod ymadawol Mr. Simon, cyn iddo gychwyn i'r America, tybiodd yr Eos—yn gymaint â bod Mr. Simon wedi "darfod" ag eglwys Bethel—nad amhriodol a fyddai canu Vital Spark—â'r hyn y cydsyniwyd. Ond gwrthododd yr Eos yn bendant aralleiriad Didymus o un pennill, oedd fel y canlyn:

Lend, lend your wing,
I sail; I fly;
Oh, wind, where is thy victory?
Oh sea, where is thy sting?

Cydnabyddai'r Eos briodoldeb yr aralleiriad, ond ofnai, gan nad oedd y côr wedi cael practice, mai drysu a wnâi; ac felly glynwyd wrth yr hen eiriau. Cafwyd cyfarfod cynnes iawn i ffarwelio â Mr. Simon. Siaradodd Dafydd Dafis yn effeithiol dros ben, a gobeithiai o'i galon y gallai Mr. Simon "wneud ei gartre" yn yr America. Ymhlith llawer o bethau da eraill, dywedodd yr Eos fod gwasanaeth Mr. Simon gyda dosbarth y Sol-ffa yn gyfryw na ellid byth roi pris arno, a'i fod yn hyderu na byddai iddo, wedi cyrraedd yr America, esgeuluso'r Sol-ffa. Digwyddwn fod yn eistedd wrth ochr Thomas Bartley, a phan wnaeth yr Eos y sylw hwn, ebe Thomas yn fy nghlust:

"Be ma'r dyn yn boddro, deudwch? Ond India corn maen' nhw'n i dyfu yn y Merica, a chlywes i 'rioed sôn 'u bod nhw'n gneud fawr efo ffa yno. Wyddoch chi be, ma'r Eos ene cyn ddyled â finne, 'blaw'r tipyn canu 'ma.'

Aeth yr Eos i Lerpwl i gael yr olwg olaf ar Mr. Simon, ac arhosodd ar y llong oedd i'w gludo i'r Gorllewin hyd y munud olaf, a thystiai gyda dagrau yn ei lygaid, wedi dychwelyd i Bethel, mai'r geiriau olaf a glywodd o enau Mr. Simon oedd—Sol-ffa!

Ac felly y diweddodd bugeiliaeth Mr. Simon yn Bethel. Pan oeddwn yn dechrau ysgrifennu'r hanes hwn, arfaethwn sôn cryn lawer am ei weinidogaeth, ac am yr achos crefyddol yn ei wahanol agweddau tra y bu ef mewn cysylltiad ag eglwys Bethel, ond, rywfodd, cymerais fy llithio i ysgrifennu am bethau eraill llai pwysig. Ar yr un pryd y mae arnaf ofn y gwnawn gam â Mr. Simon, pe gadawn ei hanes yn y fan hon heb sylw pellach arno. Mae arnaf arswyd bob amser ymdrin a beirniadu buchedd dynion cyhoeddus, yn enwedig pregethwyr, rhag i mi drwy anwybod gyfeiliorni. Oherwydd hynny, mi a roddaf i'r darllenydd grynodeb o ymgom rhwng dau sydd wedi bod yn ymgomio o'r blaen yn yr hanes hwn—dau oedd yn llawer galluocach i wneud adolygiad ar fywyd a llafur Mr. Simon nag ydwyf fi.