Profedigaethau Enoc Huws (1939)/Ystafell y Claf

← Y Swper

Profedigaethau Enoc Huws (1939) gan Daniel Owen golygwyd gan Thomas Gwynn Jones

Datguddiad

PENNOD XXXIV

Ystafell y Claf

MOR wahanol, yn fynych, fydd arweddion bywyd, yr un amser, a hyd yn oed yn yr un tŷ. Tra bo rhywrai, hwyrach, mewn un ystafell yn mwynhau digrifwch a hapusrwydd, yn yr ystafell nesaf, heb ddim ond lled bricsen rhyngddynt, bydd rhywun arall â'r galon yn brudd, a meddyliau am y dyfodol yn gwasgu ar ei enaid. Ac felly, yr oedd yn Nhŷ'n yr Ardd y noswaith y buwyd yn sôn amdani. Aeth Enoc a Miss Trefor i fyny'r grisiau. Cyn agor drws ystafell ei mam, dywedodd Miss Trefor yn ddistaw:

"Mae fy mam, Mr. Huws, yn salach o lawer nag yr oeddwn yn meddwl ei bod. Ni feddyliais fod dim mwy arni na thipyn o bilious attack. Mae wedi bod yn cysgu ers oriau, ac yr oeddwn yn credu y buasai wedi dwad ati ei hun pan ddeffrôi. Ond y mae hi yn wael iawn, a 'dydw i ddim, rywfodd, yn licio'i golwg hi."

"Oni byddai'n well gofyn i Mr. Simon ddwad i'w golwg? Hwyrach y gallai ei chysuro, a hwyrach y carai eich mam iddo weddïo gyda hi," ebe Enoc.

"Na," ebe Susi, "'does gen i ddim ffydd mewn gweddi dyn ag arogl cwrw arni," ac agorodd ddrws yr ystafell. Ai gwael iawn ydech chi, Mrs. Trefor?" gofynnai Enoc.

"Ie, Mr. Huws, ond y selni olaf ydi o," ebe Mrs. Trefor. "Dyn annwyl, peidiwch â siarad fel yna; mi'ch gwelais chi yn llawer salach ac yn mendio, Mrs. Trefor," ebe Enoc.

"Naddo, Mr. Huws, naddo. 'Rydw i'n teimlo'n rhyfedd—fûm i 'rioed yn teimlo 'run fath, a fedra i mo'i ddeud o. 'Roedd Susi yn meddwl 'y mod i'n cysgu ers oriau, ond 'doeddwn i ddim, achos 'roeddwn i'n 'i chlywed hi'n dwad i mewn bob tro, ac yn ych clywed chithe i lawr yn siarad, yn enwedig Richard. A 'doeddwn i ddim yn effro chwaith. 'Roeddwn i'n meddwl 'y mod i ar ryw afon braf, lydan,—nid mewn cwch. 'Doedd gen i ddim byd i 'nal i, ac eto 'roedd rhwfun neu rwbeth yn 'y nal i rhag i mi suddo. 'Roedd yr afon yn mynd yn gyflym, a neb ond y fi arni. 'Roeddwn i'n gweld bod y tir o boptu'r afon yn symud yr un ffordd ond nid mor gyflym â'r afon. 'Roeddwn i'n pasio llawer o bobol ar lannau'r afon—rhai yr oeddwn i'n eu 'nabod, ond y rhan fwyaf yn ddiarth i mi. A dyna'r oeddwn i'n synnu ato 'doeddwn i ddim yn colli golwg ar y rhai 'roeddwn i'n eu 'nabod, ond eu bod nhw'n mynd ymhellach oddi wrtha i, ond 'roeddwn i'n colli'r rhai diarth o hyd, a rhai newydd yn dwad yn eu lle nhw. A 'rydw i'n teimlo 'rwan, er 'y mod yn reit effro, fel bydawn ar yr afon,—rhw deimlad fel bydawn i'n mynd o hyd, a 'rydw i'n meddwl, Mr. Huws, mai angau ydi o."

"Dim o'r fath beth, Mrs. Trefor," ebe Enoc, yn gysurol, "'dydi o ddim ond tipyn o wendid. 'Dydi angau ddim yn beth mor hyfryd, mae arnaf ofn, a'r teimlad yr ydech chi yn ei ddisgrifio, Mrs. Trefor."

"Sut y gwyddoch chi, Mr. Huws? achos fedr neb adael ei brofiad ar ôl i ddweud beth ydi angau fel ag i'r byw ei 'nabod. Mae'n rhaid bod y teimlad yn newydd i bawb erbyn y daw ato, a hwyrach ei fod yn hollol wahanol i'r peth y daru ni feddwl ei fod," ebe Mrs. Trefor.

"Yr ydech chi quite yn philosopher, 'mam. 'Chlywes i 'rioed monoch chi'n siarad mor dwt. 'Dydech chi ddim i farw'n siŵr i chi," ebe Miss Trefor.

"Mi glywes dy nain yn deud," ebe Mrs. Trefor, "y bydde rhai pobol fydde dipyn yn ddwl yn ystod eu hoes yn sharpio'n anwêdd cyn marw, a hwyrach 'y mod inne felly. Mae ene rwbeth yn deud wrtha i na choda i ddim o'r gwely 'ma eto. 'Does ene ddim rhw air yn deud, Mr. Huws, am rwfun yn cael ei gymryd ymaith o flaen drygfyd?"

"Oes," ebe Enoc, "fe ddwedir fod y cyfiawn yn cael ei gymryd ymaith o flaen drygfyd. Ond nid oes drygfyd yn debyg o ddigwydd i chwi, Mrs. Trefor. Yr ydech chi'n gryno efo'ch gilydd fel teulu,—mae Rhagluniaeth wedi bod yn dda wrth Capten Trefor,—nid oes gennych le i bryderu am eich amgylchiadau, beth bynnag a ddaw o'r gymdogaeth hon, ac nid oes gennych le i ame daioni Duw yn y dyfodol."

"'Dyden ni ddim wedi byw fel y dylasen ni, Mr. Huws," ebe Mrs. Trefor, "a mae gen i eisio cael deud rhwbeth wrthoch. Mi wn ych bod chi yn ddyn da a chrefyddol. Ac am yr amgylchiade, wel, fe ddaw amgylchiade pawb i'r golwg yn hwyr neu hwyrach. Mae o wedi costio llawer o boen a gofid i mi'n ddiweddar wrth feddwl i mi fod am flynydde yn rhoi rhw bris mawr ar y peth y mae nhw'n 'i alw'n yn respectability—rhw feddwl ein bod ni'n well na phobol erill. Ond 'rydw i'n credu, Mr. Huws, fod Duw wedi madde i mi'r ffolineb, a fedra i byth ddiolch digon fod Susi wedi cael gras i ddiystyru'r lol ddaru mi ddysgu iddi. O diar! O diar! mae gen i gwilydd na wn i ddim be i'w neud wrth feddwl mor wirion fûm i. Wyddoch chi be, mae gen i ofn 'y mod i un amser yn meddwl cymin am fod yn respectable fel bydase'r Gwaredwr Mawr yn dwad i'r byd fel y bu o'r blaen, y buaswn i'n rhy respectable i onio 'mod i'n perthyn iddo. Oes wir. Ond mi gefes drugaredd, 'rydw i'n meddwl. A Susi, yr eneth 'roeddwn i wedi pwnio 'run syniade i'w phen hi, fu'n offeryn i 'nwyn i weld fy ffolineb. Mor fychin ydi'n pethau ni wrth edrach arnyn nhw o ymyl angau.'

Bychain yden ni ein hunain, bawb ohonom, Mrs. Trefor," ebe Enoc, "a mi fyddaf yn meddwl bod Duw yn edrach gyda thosturi maddeugar arnom pan fyddwn yn rhoi pris mor fawr ar bethe mor fychain. Mae Ef yn cofio mai llwch yden ni."

"Ie, ie, Mr. Huws, ond llwch aur a gostiodd waed y Meichiau mawr rhag iddo fynd ar goll. Pa beth a rydd dyn yn gyfnewid am ei enaid? Weles i 'rioed gymaint o werth bod yn gadwedig ag yr ydw i'n 'i weld heddiw, a 'rydw i'n synnu 'y mod i wedi meddwl cyn lleied am hyn, a rhoi cymaint o bris ar bethe darfodedig, a Duw yn ei Air wedi deud mor blaen."

"Nid ydi hynny," ebe Enoc, "ond profi mai pechaduriaid yden ni. Pe basen ni wedi gneud popeth a ddylasen eu gneud, angylion fasen ni, ac nid pechaduriaid. Ac y mae cael golwg glir ar ein colliade yn dangos mai pechaduriaid wedi ein hargyhoeddi yden ni, a mae bod yn feddiannol ar awydd gwirioneddol am fod yn lân yn profi mai pechaduriaid wedi'n hachub yden ni. Nid ydi'r awydd hwn yn codi o'n natur lygredig ni'n hunen—nid ydyw'n cael ei roi ynom gan y byd na chan y diafol, ac felly mae'n rhaid mai oddi wrth Dduw y mae'n dwad. A pha mor chwerw bynnag fyddo'r oruchwyliaeth a'n dygo i'r stad hon o feddwl a theimlo, dylem fod yn ddiolchgar amdani. Os bydd llwyddiant bydol ac iechyd yn peri i ni anghofio Duw a byd arall, dylem weddïo am dlodi ac afiechyd. Ond 'rwyf yn ych 'nabod chi, Mrs. Trefor, ers rhai blynydde bellach, ac yn ych holl lwyddiant bydol a'ch cysuron yr oedd pethau crefydd yn uchaf yn ych meddwl, a 'rwyf lawer tro wedi bod yn cenfigennu at ych ysbryd."

"Pawb ŵyr gwlwm 'i gwd, Mr. Huws bach," ebe Mrs. Trefor. "Wyddoch chi ddim byd am 'y mhechod i. Ond'rwyf yn meddwl y medra i ddeud hyn yn onest—na wn i ddim am adeg yn ystod yr ugen mlynedd diwedda nad oedd gen i ryw gymaint o gariad at Grist a'i achos. Ond mi adewes i'm meddwl ramblo, a mi ymserches mewn pethe y bydde'n gwilydd gen i eu henwi i chi. Ond ers tro, yrwan, 'rydw i wedi ffarwelio â nhw, ac yn meddwl y liciwn i gael mynd o'r hen fyd 'ma, a chael mynd i wlad heb ddim trwbleth, ac y medrwn i fod yn gyfforddus a hapus mewn lle nad oes dim pechod o'i fewn, na dim balchder—dim ond cariad at Grist. Hwyrach 'y mod i'n fy nhwyllo fy hun, ond mi fydda'n meddwl fel ene y dyddie yma.'

"A be sydd i ddwad ohonom ni, mam?" ebe Susi. "Nid dyna'r ffurf ucha ar grefydd, yn ôl 'y meddwl i."

Wel," ebe Mrs. Trefor, "be ydi'r ffurf ucha ar grefydd yn ôl dy feddwl di, Susi? 'Rwyt ti wedi cael rhw ole rhyfedd yn ddiweddar."

"'Dydw i ddim yn credu," atebai Susi, "mai llechian i'r nefoedd, a gadael i bawb arall gymryd eu siawns ydi'r ffurf ucha ar grefydd, os ydw i'n dallt be ydi crefydd."

"Wel, be ydi crefydd, 'y ngeneth i, fel 'rwyt ti yn 'i dallt hi? Mae perygl i ni gamgymryd, a mi wn dy fod di wedi cael gole mawr yn ddiweddar ar bethe crefydd," ebe Mrs. Trefor.

"Naddo, 'mam," ebe Susi, "ches i ddim mwy o ole na phobol eraill, ond 'y mod i, hyd yn ddiweddar, wedi cau fy llygaid rhag ei weld. Fel y gwyddoch, 'mam, myfi fy hun oedd fy mhopeth ar hyd y blynydde—arnaf i fy hun yr oedd fy holl feddwl—byw i 'mhlesio fy hun yr oeddwn ac yn methu. A'r peth yr ydech chi, 'mam, yn 'i alw yn ole'—oedd nad peth felly oedd crefydd, ond rhywbeth hollol wahanol—rhywbeth a barai i mi f'anghofio fy hun yn hollol. Ac yr wyf yn fwy argyhoeddedig bob dydd mai hunan ydi damnedigaeth pawb, ac mai anghofio hunan ydi'r daioni mwya'. 'Rwyf yn ofni—hwyrach fy mod yn methu—fod gormod o hunan mewn pobol dduwiol. Maent beunydd a byth, yn y seiat, yn dweud eu bod yn ofni nad ydynt yn gadwedig yn ofni na chânt byth fynd i'r nefoedd; a chyn gynted ag y teimlant yn symol parod i fynd yno, maent ar frys am gael marw. Gwneud ein dyletswydd heb ofalu dim am y canlyniadau—yn ôl fy meddwl i—ydi'r ffurf ucha ar grefydd. Beth a fynni di i mi ei wneuthur? a ddylai fod ein hymofyniad bob dydd, heb bryderu dim am ein cadwedigaeth na'n colledigaeth—Duw fydd yn penderfynu hynny, ac nid y ni. Mae gen i ofn ein bod yn rhy dueddol i feddwl mwy am ein cadwedigaeth—am fod yn sâff yn y diwedd—nag am wneud ein dyletswydd. Onid hunan wedi cymryd gwisg crefydd ydi peth fel yna? Ydw i ddim yn iawn, Mr. Huws?"

"Yr ydech chi bob amser yn iawn, Miss Trefor," ebe Enoc.

"Na, nid bob amser, Mr. Huws," ebe Susi, "ond 'allai i lai na meddwl fy mod yn iawn ar hyn yna. Yn wir, fe ddaru chi'ch hunan wneud yr un sylw, mewn ffordd arall, wrth Mr. Simon. Ac fe'm trawodd pan oeddech chi'n gneud y sylw—onid llafur enaid Iesu Grist oedd ei hunanymwadiad er mwyn eraill, ac onid dedwyddwch pennaf Iesu Grist ei hun yn awr ydyw ei hunan—ymwadiad a'i ganlyniadau? 'Rwyf wedi darllen yn rhai o'r llyfrau ges i fenthyg gynnoch chi, Mr. Huws, y buase Duw yn dragwyddol ddedwydd ynddo ef ei hun pe na buasai wedi creu un creadur. Tybed 'y mod i'n pechu wrth ddweud 'y mod i'n ame hynny? Ydi o'n rhyfyg ynof ddweud bod hyd yn oed Duw wedi blino arno'i hun, ac mai dyna oedd y rheswm iddo greu?"

"Mae arnaf ofn nad ydech chi ddim yn iawn gyda hynyna, Miss Trefor, ac eto mae rhywbeth yn y peth ydech chi'n 'i ddweud," ebe Enoc.

"Rhaid i chi gofio, Mr. Huws," ebe Susi," mai newydd ddechre meddwl yr ydw i—newydd ddechre pondro ynghylch pethe. Ond a fedrwch chi ddweud wrtha i be wnaeth i Dduw greu o gwbl, os oedd o'n berffaith ddedwydd ynddo ef ei hun?"

"Na fedraf," ebe Enoc. "Mae'ch cwestiwn yn awgrymu bod rhyw deimlad o ddiffyg yn y Bod Mawr cyn iddo greu. Ond y mae'n rhaid i ni gofio bod yn Nuw bob perffeithrwydd, ac ni wiw i ni gymharu ein hymwybyddiaeth ni ag ymwybyddiaeth y Perffaith."

"Yna fe ddaru i'r Perffaith greu yn amherffaith er mwyn—be?" gofynnai Susi.

"Er ei fwyn ei hun, medd y Beibl," ebe Enoc.

Ar hyn torrwyd ar yr ymddiddan gan ymddangosiad Capten Trefor, yr hwn a ddwedodd:

"Wel, be sy'n mynd ymlaen? Tipyn o seiat, mi wranta? Sut mae hi arnoch chi erbyn hyn, Sarah?"

"Pur gwla, Richard, ac oni bai 'mod i'n gwbod fod gynnoch chi gwmpeini, mi faswn yn meddwl ych bod chi'n o ddifeind o honna i," ebe Mrs. Trefor.

"Dyna'r unig reswm, Sarah, ni buasai yn weddus i mi adael Mr. Simon, er bod fy meddwl i gyda chwi yn barhaus, a 'nghalon i yn llosgi eisiau dwad i ddeud y newydd da i chi, a glywsoch ers meityn, mi wn, gan Susi neu Mr. Huws," ebe'r Capten.

"Na, ddaru ni sôn dim, dada, wrth 'y mam," ebe Susi. "'Does bosib!" ebe'r Capten, "eich bod heb ddweud wrth eich mam am yr hyn sydd wedi ein llenwi â llawenydd a gorfoledd heno?

"Beth ydi o, Richard? Oes ene ddiwygiad wedi torri allan? gofynnai Mrs. Trefor.

"Na," ebe'r Capten, "nid newydd o'r natur yna sydd gennym heno; er, mae'n rhaid i mi gyfaddef, fod llwyr angen am ddiwygiad, ac ar neb yn fwy nag arnaf i fy hun, ac, os nad ydwyf yn fy nhwyllo fy hun, fe fuasai'n fwy peth yn fy ngolwg, ac yn fforddio mwy o lawenydd i mi, glywed am ymweliad grymus mewn ystyr grefyddol, na'r llawenydd a gynhyrchwyd yn fy nghalon gan y newydd da a swniodd ar ein clyw ychydig oriau yn ôl, oblegid mae'n rhaid i ni, os bydd ystad y galon a'r ysbryd yn eu lle, roddi'r flaenoriaeth i bethau ysbrydol a chrefyddol, beth bynnag, mewn ffordd o siarad, ydyw"

"Mae Sem Llwyd, 'mam, yn deud ei fod wedi taro ar y faen yng Nghoed Madog—dene'r newydd," ebe Susi.

Edrychodd y Capten yn geryddol ar ei ferch, ond cyn iddo ddweud dim yn gas, cofiodd fod Enoc yno, a lliniarodd ei olwg, ac ychwanegodd Susi:

"Mae hi yn dechre mynd yn hwyr, dada."

"Quite right," ebe'r Capten. "Dyna fo, Sarah, mae Susi wedi dweud y newydd da i chi mewn un gair."

Yr oedd Mrs. Trefor wedi clywed gynifer o weithiau yn ystod ei hoes am "daro ar y faen," fel na ddarfu i'r newydd effeithio rhyw lawer arni, a'r unig beth a ddywedodd oedd, "Ho!"

Cododd Enoc i ffarwelio â Mrs. Trefor, ac i fyned adref. Aeth Miss Trefor i'w ddanfon, gan adael ei thad i ymehangu ar y newydd da i'w mam. Ond nid dyna oedd y peth pwysicaf a fu y noson honno.