Rhamant Bywyd Lloyd George/Gair at Gymry'r America
| ← Cynwysiad | Rhamant Bywyd Lloyd George gan Beriah Gwynfe Evans |
Y Dyn a'i Nodweddion |
GAIR AT GYMRY'R AMERICA.
PAN yn cyflwyno "Rhamant Bywyd Lloyd George" i'w gyd-wladwyr yn yr Unol Dalaethau, gweddus yw i'r awdwr roi gair o eglurhad paham y ceisia ddwyn gwron Cymru i sylw ei gefndryd yr ochr draw i'r Werydd, a phaham yr anturia'r awdwr yntau eu hanerch. Am y cyntaf o'r ddau, nid oes angen ymddiheurad o gwbl. Hyd yn nod pe na bae Mr. Lloyd George yn ddim ond Cymro enwog, yn ddim ond gwr i "Gymru fechan dlawd," buasai rhaid i galon fawr "Cymry yr America" gynesu tuag ato. Canys mae pob gwir Gymro yn yr Unol Dalaethau, yn ogystal a'i frawd yn Nghymru, yn medru canu o'i galon "Mae Hen Wlad fy Nhadau yn anwyl i mi." Gan nad i ba le bynag yr elo, ac yn mha un o bedwar ban byd y bo ei breswyl.
"Mae calon Cymro fel y trai
Yn siwr o ddod yn ol"
i'r hen "Ynys Wen," i "Baradwys y Bardd," i wlad Llewelyn ac Owain Glyndwr, ac i'r fro o'r hon y daeth ei dadau yntau.
Ond heblaw hyny, mae Mr. Lloyd George erbyn heddyw wedi tyfu i fod yn fwy na dyn cenedl, yn fwy hyd yn nod na dyn Ymerodraeth. Rywsut mae cenedloedd rhydd y byd megys yn hawlio rhan yn Lloyd George fel arwr gwerin, ac nid fel dyn lle. O'r werin y cododd, y werin a'i carodd a gerir ganddo yntau. Ac yn sicr yn ngweriniaeth fawr America, ac yn enwedig i'r rhan hono o'i dinasyddion a hanant o'r un gwaed Cymreig ag yntau, rhaid fod enw a gweithredoedd, rhinweddau a ffaeleddau, pethau da a phethau drwg Lloyd George yn meddu dyddordeb a swyn.
Ceisir gosod y rhai hyn oll allan yn deg, yn onest, yn dyner, ac yn ddi-wenwyn, yn y llyfr hwn.
Ni chafodd yr un llyfr a ddaeth allan o'r wasg Seisnig o fewn yr ugain mlynedd diweddaf dderbyniad mor gyffredinol a di-eithriadol gynes gan feirniaid llenyddol Lloegr a Chymru, yr Alban a'r Werddon, ag a gafodd "The Life Romance of Lloyd George."[1] Cydnebydd pawb o honynt mai hwn yw y darlun mwyaf cywir, teg, cyflawn, a byw o'r Cymro byd-enwog, a gyhoeddwyd erioed.
Am danaf fy hun y prif gymwysder a feddwn i ysgrifenu'r llyfr oedd y cysylltiad agos a fodolodd am gynifer o flynyddoedd rhyngwyf a Mr. Lloyd George. Bum fwy yn ei gwmni, ac yn agosach yn ei gyfrinach, na nemawr i neb arall. Cydymgyngorasom ganwaith am ei bolisi a'i waith ar ran Cymru, y wlad a garem ein dau mor fawr ac mor angerddol. Nid oedd unrhyw ran nac arwedd o actau Apostol Cymru na wyddwn am dano mor llwyr ag y gwyddwn am fy ngweithredoedd fy hun. Felly, er nad wyf yn bradychu unrhyw gyfrinach yn y llyfr hwn, yr wyf yn adrodd rhai pethau na chyhoeddwyd mo honynt erined o'r blaen, ac na wyddai neb am danynt ond Mr. Lloyd George ei hun, ei gareion agosaf, a minau.
Pan geisiodd perchenog y "Drych" genyf droi'r gwaith i'r Gymraeg i'w gyflwyno i Gymry'r America, cydsyniais am ddau reswm mawr. Y cyntaf oedd fod Lloyd George yn anwyl gan Gymry'r America. Yr ail yw, fod America a'i Chymry yn anwyl iawn genyf finau. Tir cysegredig i mi yw yr Unol Dalaethau. Yna mae fy Ogof Macpelah, ac er nad tebyg y gwelaf byth mo'r wlad a llygad o gnawd, yn ei phriddellau hi y gorwedd llwch anwyl fy nhad a mam, fy nhaid a fy nain, a llu o'm cyfathrach agosaf. Mae i mi heddyw ddeg o berthynasau agos yn ol y cnawd yn yr Unol Dalaethau am bob un o'r cyfryw ag sydd genyf yn Nghymru. Ymfudodd fy nheulu yn mron yn gyfan i'r Unol Dalaethau dros bedwar ugain mlynedd yn ol, gan mwyaf o ardal gysegredig Llangeitho. Hwynthwy a sefydlasant, a ddadblygasant, ac yn ymarferol, a berchenogasant, swydd Jackson, Ohio. Erbyn heddyw, mae eu plant a'u hwyrion wedi gwasgaru dros hyd a lled y Weriniaeth fawr. O bryd i bryd daeth eraill o'm perthynasau agosaf dros y Werydd i wlad fawr machlud haul; fel, erbyn heddyw, nid oes odid dalaeth yn y Gogledd na'r De, yn y Dwyrain na'r Gorllewin, na cheir ynddi rai o'm llinach. Er nad yw fy enw i, o bosibl, yn adnabyddus i lawer o Gymry'r America o'r tu allan i gylch fy nghyfathrach, yr oedd enw fy nhad yn adnabyddus i filoedd lawer o honynt, a gwn fod ei enw nid yn unig yn barchus, ond yn anwyl heddyw ar aml i aelwyd na chlywodd erioed son am danaf fi. Yn nyddiau eu henaint daeth fy nhad a fy mam i'r wlad yna, at fy unig chwaer, priod "Caradog Gwent," a breswyliai y pryd hwnw yn Jackson, O. Symudasant wedi hyny i Arkansas, lle y claddwyd fy nhad, fy mam, a'm brawdyn-nghyfraith. Mae fy chwaer, a hithau bellach yn tynu ar ei 80 mlwydd oed, yn fyw pan mae y llinellau hyn yn cael eu hysgrifenu.
Fel Evan Evans, Nantyglo' yr adwaenid fy nhad yn y wlad hon ac yn yr Unol Dalaethau. Pregethodd yn ei ddydd yn mhob capel yn Nghymru perthynol i'r Annibynwyr ac i'r Methodistiaid Calfinaidd. Pregethodd yn nghapeli y ddau enwad drachefn wedi symud i'r America. Nid gormod yw dweyd nad oes yn fyw heddyw yn mhlith Cymry'r America yr un gweinidog a ymwelodd yn bersonol a mwy o sefydliadau Cymreig, a deithiodd drwy fwy o nifer o Dalaethau gwahanol, nac a bregethodd mewn mwy o gapeli gwahanol yn yr Unol Dalaethau, nag a wnaeth fy nhad, y Parch. Evan Evans, Nantyglo. Boed bendith Duw ar y wlad a roddodd iddo dderbyniad mor barod, croesaw mor gynes, a pharch mor drylwyr ac haeddianol.
A bum inau yn mron a dod yn ddinesydd o'r Unol Dalaethau. Tua deugain mlynedd yn ol, bum o fewn ychydig i gytuno i fod yn olygydd y "Drych." Ond cododd rhwystrau, a phenderfynodd Rhagluniaeth fod fy mywyd i gael ei dreulio yn Nghymru.
Maddeued y darllenydd i mi am son am y pethau hyn; ond gan nad oedd genyf neb arall i'm "hintrodiwsio" i Gymry'r America, rhaid oedd i mi wneyd hyny fy hun modd y gwypont pwy, a pha fath un, yw yr hwn sy'n cyflwyno "Rhamant Bywyd Lloyd. George" i'w sylw.
BERIAH GWYNFE EVANS.
- Caernarfon, Gogledd Cymru.
- Rhagfyr, 1915.