Rhys Llwyd y Lleuad/Cychwyn Yno

← Eisiau Newid Byd

Rhys Llwyd y Lleuad gan Edward Tegla Davies

Ar y Daith

II

CYCHWYN YNO

DYN y lleuad ydoedd yr hen ŵr, mewn gwirionedd, ac ef oedd y creadur doniolaf a welodd Dic a Moses erioed. Wyneb main, crebachlyd, oedd iddo; corff cul, teneu; a'i gefn yn grwm. Ysgydwai'n ôl a blaen ac o ochr i ochr fel cangen dan gorwynt, er ei bod yn noson hollol dawel, heb chwa o wynt rhwng y Wal Newydd a'r gwrych uchel yr ochr arall i'r ffordd. A chwarddai'r hen ddyn yn barhaus.

Yn gweled golwg annedwydd eu byd arnynt, troes at y ddau fachgen a gofynnodd,—

"Fasech chi'n leicio dwad hefo mi i'r lleuad?" Edrychodd y ddau ar ei gilydd yn betrusgar,—

"Baswn i," ebe Dic yn y man.

"Oes ene Seiat yn y lleuad?" ebe Moses wrtho toc mewn rhyw hanner sibrwd.

Edrychodd y dyn bach arnynt yn syn a hurt,—

"Be ydi Seiat?" eb ef.

"Go dda," ebe Dic dan ei lais, "d'ŵyr hwn ddim hyd yn oed be ydi Seiat."

"Oes ene adnode yn y lleuad?" ebe Moses wedyn yn grynedig, ac a ydi bechgyn tair ar ddeg oed yn gorfod eu deyd nhw?"

"Be ydi adnode?" ebe'r dyn yn ofnus, "oes ene Seiat ac adnode yn y coed yma?

"Be-be ydi'ch enw chi, syr?" ebe Dic. [Tud. 15.

Er i hen ddyn y lleuad fod yn ymwneud â dynion lawer gwaith, dechreuai ofni bod pethau mwy dychrynllyd ar wyneb y ddaear nag y dychmygodd ef amdanynt, ac edrychai'n ôl a blaen yn frawychus gan ddisgwyl gweld Seiat neu adnod yn rhuthro iddo allan o'r coed. Meddyliai mai anifeiliaid gwylltion oeddynt, efallai, ac mai ymguddio rhagddynt yr oedd Dic a Moses yn y twll tywod.

"Mae hi'n goleuo arnom ni, was," ebe Dic wrth Foses, "d'ŵyr hwn ddim be ydi adnod, heb sôn am Seiat."

Atebasant y dyn bach yn unllais,—"down ni." Eithr edrych yn wyllt ac ofnus a wnai'r hen ddyn,—

"Ydi Seiat ac adnode yn bethe peryg?" eb ef, heb eu clywed gan ei fraw.

"Nag yden, pethe annifyr yden nhw," ebe Dic gan ymysgwyd.

Gwenodd yr hen ddyn. Rydwi'n dallt rwan," eb ef, "nid pethe yn y'ch byta chi yden nhw felly, ond pethe yn y'ch pigo a'ch cosi chi, aiê? Na, 'does dim ohonyn nhw yn y lleuad."

"Wyddest ti be mae o 'n ei feddwl ydi Seiat ac adnode?" ebe Dic yn ddistaw wrth Foses, a bron hollti gan chwerthin.

Ond edrych yn betrusgar a wnâi Moses.

"Wyt ti am fynd yno mewn gwirionedd, Dic?" eb ef.

Ydw, os doi di," ebe Dic.

"Mi ddo i os ei di," ebe Moses.

"Wel," ebe Dic wrth yr hen ddyn, "mi ddown ni, 'te."

Chwarddodd yr hen ddyn tros y wlad. Plygodd ac estynnodd ddau beth crwn iddynt allan o fasged a orweddai wrth ei draed,

"Bytwch rhein bob tamed," eb ef. "Be yden nhw?" ebe'r bechgyn.

"Fale lleuad," ebe'r hen ddyn. "Feder neb o bobol y ddaear fyw dim yn y lleuad, heb fyta ffrwythe'r lleuad cyn cychwyn, ac mi wna'r rhein y'ch cadw chi rhag pob peryg tra byddwch chi yno.

"Pam?" ebe Dic.

"Os na fyddwch chi'n byta ffrwythe'r lleuad," eb ef, "mi gollwch y'ch gwynt cyn gynted ag y cyrhaeddwch chi yno, ac mi fyddwch farw. O achos 'does dim gwynt yn y lleuad, a rhaid i chi ddysgu byw yno heb gymryd y'ch gwynt. Ac mae'r fale ene'n cynnwys digon o wynt i'ch cadw'n fyw tra byddwch yno." Dechreuodd y ddau fwyta'r afalau lleuad,-

"'Does dim blas arnyn nhw," ebe Dic a Moses yn unllais.

"Nag oes, debyg iawn," ebe'r dyn, "'does dim blas ar wynt,—gwynt y lleuad na gwynt y ddaear, er bod y ddau'n bur wahanol. A fale gwynt ydi fale'r lleuad." Ac eb ef dan ei lais, "Mae'n rhyfedd hefyd fod y Llotyn Mawr mor hoff o fyw ar wynt, a chyn lleied o flas arno.' A daeth prudd-der tros ei wyneb am ennyd drachefn.

"Clywodd y bechgyn ef,—

"Be mae o'n i feddwl, dywed?" ebe Moses wrth Ddic yn frawychus.

"'Dwn i ar wyneb y ddaear," ebe Dic, "ond rydwi am fynd hefo fo, doed a ddelo."

Yr oedd rhinwedd yr afalau'n dechreu codi i ben Dic fel diod gadarn. O dipyn i beth cododd y rhinwedd i ben Moses hefyd. A theimlai'r ddau cyn ysgafned oni fedrent neidio llathenni i fyny heb drafferth yn y byd. Dywedodd y dyn wrthynt fod dylanwad y ddaear arnynt yn awr bron darfod, ac mai o dan ddylanwad y lleuad y byddent bellach. A hysbysodd hwy y medrai pobl yn y lleuad neidio fel adar yn ehedeg.

"Sut y cychwynnwn ni yno?" ebe'r bechgyn. Nid yn unig yr oedd yr afalau wedi eu gosod hwy dan ddylanwad y lleuad, ond gwnaethant hwy'n awyddus dros ben am fynd yno.

"Dowch hefo mi i'r coed yma," ebe'r dyn, gan neidio dros y Wal Newydd i'r Tyno,—" yma mae 'mrawd, Shonto'r Coed, yn byw. Fo ydi brenin y Tylwyth Teg."

Aethant ar ei ôl, gan ymwthio drwy'r brigau nes dyfod i lain o dir glas yng nghanol y goedwig. Ar ganol y llain yr oedd cylch o laswellt glasach o lawer na'r glaswellt o'r tuallan i'r cylch nac o'i dumewn.

"Dyma'r lle y mae teulu Shonto'n dawnsio ar noson loergan lleuad," ebe'r dyn,—" mae nhw'n dwad allan i roi croeso i mi yr adeg honno. Ond rhaid i ni gymryd gofal."

Yna rhoddodd y wich fach fwyaf annaearol. A dyna'r coed yn ferw, a Thylwyth Teg yn heidio o'u hamgylch. Yn eu harwain yr oedd yr hen ddyn bach tebycaf i'r dyn o'r lleuad a welsoch erioed.

Dyma 'mrawd,—Shonto'r Coed," ebe'r dyn o'r lleuad wrth y bechgyn dychrynedig, a dywedodd wrth ei frawd fod y bechgyn am ddyfod yn ôl gydag ef i'r lleuad. Eithr y geiriau "Seiat " ac "adnod" oedd fwyaf ar feddwl dyn y lleuad o hyd. A chyn i Shonto gael siarad,—

"Shonto," eb ef, wyddost ti oes ene Seiat neu adnode yn y coed yma?"

Ni chlywodd Shonto erioed mo'r enwau, ond nid oedd am gyfaddef ei anwybodaeth, canys caiff brenin y Tylwyth Teg y gair o fod y doethaf a'r mwyaf gwybodus yn y byd.

"Nag oes, Rhys," eb ef, gan edrych yn ddoeth. "Weles i run ohonyn nhw ers blynyddoedd. Y Seiat ola y deuthon ni ar ei thraws hi 'roedd hi'n gorwedd dan hen bren derw, wedi marw o eisio bwyd. Ac am yr adnod ola welson ni, saethodd un o'r Tylwyth Teg hi pan oedd hi'n rhedeg ar ôl rhyw fachgen bach a âi drwy'r coed yma ryw fin nos. Welson ni byth yr un arall." Edrychodd dyn y lleuad yn syn, a dyryslyd.

Cododd y bechgyn eu calonnau,—

"'Dŵyr hwn ddim be yden nhw, chwaith," ebe Dic wrth Foses, "ac y mae'n rhaid ei fod o 'n un difyr,--dyma'r gore am ddeyd clwydde a weles i rioed. Gobeithio y cawn ni lawer o'i gympeini o."

Daeth Shonto ymlaen at y bechgyn dan wenu,—

Sefwch yng nghanol y cylch yma, fechgyn," eb ef yn rhadlon.

Safasant hwythau yno gan wasgu'n dyn at ei gilydd. Dechreuodd y Tylwyth Teg ddawnsio o'u hamgylch, a dawnsiasant hwythau gyda hwynt. Neidient wrth ddawnsio i uchter anhygoel. Yr afalau lleuad oedd yn dylanwadu arnynt, yn eu cymhwyso ar gyfer eu cartref newydd. I fyny ac i lawr â hwy, dan ddawnsio'n ddiddiwedd, a mynd yn uwch bob tro. Ac âi eu gwynt—y gwynt a anedlid ganddynt yn fyrrach o hyd.

Yn y man clywent y dyn o'r lleuad yn gofyn i Shonto mewn sibrwd,—" yden nhw bron colli'u gwynt yn lân bellach? O achos chaiff neb ddwad i'r lleuad tra bydd y tipyn lleia o wynt y ddaear ynddo fo. Dydi gwynt y ddaear ddim yn dygymod â dyn mewn bydoedd erill."

"Nag ydi, Rhys," ebe Shonto, "ond welest ti rioed mor anodd ydi hi i gael pobol i 'madel â fo. Mae o 'n blino'r Llotyn Mawr heno gymint ag erioed, ond mae o 'n ddigon saff iti."

Bu'r bechgyn yn hir iawn cyn gwybod pwy oedd y Llotyn Mawr.

Cyn hir, teimlodd Moses wrth ddyfod i lawr ei fod wedi colli ei wynt yn lân, a neidiodd i fyny mor uchel y tro hwn fel na welwyd ei ddyfod yn ôl. Ai gwynt Dic, yntau, yn fyrrach, fyrrach. Ond daliai i neidio i fyny ac i lawr o hyd, a'r Tylwyth Teg o'i amgylch. Wedi colli ohono'r tipyn olaf o'i wynt ni ddaeth yn ôl o'i naid nesaf.

Rhaid i minne gychwyn yn ôl," ebe'r dyn o'r lleuad wrth Shonto, "neu mi fydd y bechgyn adre yn y lleuad o 'mlaen i. Ond tyrd am dro yn gyntaf."

Aeth y ddau i gongl y coed, ac eisteddasant yno'n hir i ymgomio, a'r dyn o'r lleuad yn perswadio Shonto i ddyfod i edrych amdanynt i'r lleuad cyn gynted ag y gallai. Yn y man gwelwyd yr awyr yn rhyw ddechreu glasu. Gwelwodd wyneb Shonto,-

Rhaid imi gasglu nheulu i mewn ar unweth, cyn i'r wawr dorri, neu mi fydd wedi darfod arnom ni, os unweth y bydd pelydre'r haul yn dechre clymu am ein coese ni," eb ef. Yna aeth ati am ei fywyd i gasglu ei deulu ynghyd.

Anaml iawn y gwelir yr un o'r Tylwyth Teg liw dydd. Pan ddigwydd hynny, wedi aros i ddawnsio'n rhy hir y bydd, a phelydr yr haul wedi clymu am ei goesau, a'i rwystro rhag mynd adref.

Aeth dyn y lleuad i ganol cylch y Tylwyth Teg cyn i Shonto eu casglu adref, ac adref ag yntau ar un naid. A Shonto a'i deulu yn ei wylio o'u llochesau dan ddail y coed.