Storïau Mawr y Byd/Ioseff
| ← Odyseus | Storïau Mawr y Byd gan T Rowland Hughes |
Iason |
.jpg)
'YD YN YR AIFFT'
Mur-ddarluniau o olygfeydd Cynhaeaf yn yr hen Aifft, a gymerwyd o Feddrod Menna yn Thebes oddeutu 1400 c.c.
III—IOSEFF
(Stori o'r Beibl)
YN y ddwy bennod ddiwethaf daethom o hyd i rai o chwedlau Groeg, ond awn yn awr ymhellach i'r dwyrain i chwilio am storïau gwlad fechan arall. A gawn ni gymryd arnom ein bod yn byw ryw ddwy fil o flynyddoedd yn ôl, tua'r amser pan oedd Crist ar y ddaear? Hwyliwn mewn llong o borthladd Athen yng ngwlad Groeg, llong go fach a dynion cryfion yn tynnu yn y rhwyfau mawr, gwŷr â'u hwynebau wedi eu melynu gan haul y dwyrain a'u rhychu gan wyntoedd y môr. Gadawn wlad Groeg yn gyflym ond nid ydym yn hir o olwg tir. Ar ein llaw chwith y mae mynyddoedd yn y pellter, mynyddoedd y buasai'n rhaid inni eu croesi pe baem heb ddewis teithio mewn llong, ac awn heibio i lawer ynys brydferth yn cysgu'n dawel yng nglesni'r môr. Ar ôl rhai dyddiau moriwn heibio i ynys fawr Cyprus ac yna trown i'r deau. Tynn y llongwyr yn y rhwyfau â mwy o egni nag erioed, ac y mae gwên hapus ar eu hwynebau.
"Byddwn ym mhorthladd Iaffa cyn hir," meddant, "ac ni welsom ein gwragedd a'n plant ers wythnosau lawer. Y mae gennym hanesion am y môr ac am wledydd dieithr i'w hadrodd wrthynt."
Dyma ni ym mhorthladd Iaffa yng gwlad Canaan, a brysiwn i mewn i'r tir i gyfeiriad y mynyddoedd acw sy'n codi yn y pellter. Ar y ffordd sylwn ar lawer o bethau na welsom mohonynt erioed yng Nghymru. Awn heibio i farchnadwyr yn gyrru eu camelod llwythog, rhai i lawr i Ierwsalem a'r Aifft, ac eraill i fyny i Ddamascus a Syria. Gwisgant sidanau prydferth, ac y mae sandalau o ledr am eu traed. Weithiau ceir cymaint â chant o gamelod dan eu gofal, heblaw llawer o asynnod yn cario crwyn mawr yn llawn o ddŵr. Cludant ddŵr am fod amryw o'r ffynhonnau wedi sychu, ac y mae dŵr yn ddrud i'w brynu gan y rhai sy'n ei werthu ar ochr y ffordd.
Beth sydd gan y marchnadwyr hyn? Porffor enwog Tyrus, pysgod o Fôr Galilea, haearn a chopr o fryniau Lebanon, balm o Gilead, halen o'r Môr Marw, platiau o Fabilon, sandalau o Laodicea, gwisgoedd o India, sidanau a pheraroglau ac aur o Arabia a'r dwyrain, melysion o'r Aifft, gwlân a ffrwythau'r olewydd o'r llethrau ger yr Iorddonen-y mae pob math o nwyddau ar gefnau'r camelod. Gwelwn hefyd Arabiaid croenddu ar eu ffordd i dref a marchnad, a rhuthra cerbyd rhyfel Rhufeinig heibio inni a helm y milwr yn disgleirio yn yr haul. Ar fin y ffordd mewn cytiau o glai â brigau'r olewydd wedi eu plethu ar eu toau, y mae amryw fynaich, a chlywn o dro i dro rai cannoedd o gardotwyr â lleisiau uchel, croch, yn erfyn am dosturi.
Sylwch ar y coed; y maent yn wahanol i goed Cymru. Edrychwch ar bren uchel, tywyll, y cypres yn codi'n fain fel tŵr eglwys i'r nef, ar yr olewydd a'i brigau arian uwch y boncyff anferth, rhychiog, ar y palmwydd tal, llonydd, ac ar y gwinwydd ar lethrau'r bryniau a phentyrrau'r grawnwin yn hongian arnynt. Y mae aroglau coed y lemon hefyd yn yr awel.
Ond dyma ni yn y mynyddoedd, ac y mae'r awyr yn iach a thyner, er bod ambell wth o wynt yn chwythu cwmwl bach o dywod weithiau o'r anialwch draw. Ymunwn â'r bugeiliaid sy'n eistedd i gael pryd o fwyd o dan y coed acw. Teisennau o wenith wedi eu trochi mewn olew a fwytânt a physgod wedi eu sychu a'u halltu, ond y mae ganddynt hefyd ddigonedd o ffigys a chnau. Eisteddant ar fryn uwchlaw Sichem, dinas yn cysgodi o dan graig anferth. Wrth fwyta adroddant hanesion wrth ei gilydd, ac am stori dda rhai campus yw'r bugeiliaid hyn. Awn atynt a gofynnwn iddynt am stori.
"O'r gorau," medd un ohonynt, "cewch glywed am fachgen o'r enw Ioseff, a werthwyd yn yr ardal hon i farchnadwyr ond a ddaeth yn Brif Weinidog gwlad fawr ymhell oddi yma."
Gorweddwn ninnau i lawr o dan y coed i fwyta ffigys ac i wrando ar y stori.
Gyrrwyd ef i'r bryniau hyn (medd y bugail) gan ei dad i chwilio am ei frodyr. Flynyddoedd cyn hynny prynasai ei dad, Iacob, ddarn o dir i fyny yma cyn symud i fyw i'r deau yn Hebron, a phan âi'r borfa'n brin yn Hebron, arweiniai ei feibion y praidd yma i Sichem. Ond arhosai Ioseff a'i frawd ieuangaf, Beniamin, adref gyda'u tad, oherwydd yr oedd yr hen ŵr yn hoff iawn ohonynt.
Nid oedd Ioseff a'i frodyr hynaf yn gyfeillion mawr. Bechgyn gwyllt ac anhydrin oeddynt hwy, a deuai Iacob i wybod yn aml am eu castiau trwy i Ioseff achwyn arnynt. Gwelent hefyd y sylw a'r ffafrau a gâi ef gan y tad. Un dydd daeth marchnadwyr o'r Aifft heibio i'w cartref, a phrynodd Iacob ganddynt liain drud, amryliw. Cymerodd y deunydd i wneuthur gwisg hardd i Ioseff, mantell ag iddi ddwy lawes hir a llydain, ac ar bob ymyl frodiad o liwiau cain. Edrychai'r caethweision â'r cymdogion arno mewn syndod, ond ei felltithio a wnâi'r brodyr. Crysau o liain cartref bras oedd ganddynt hwy.
Aethai pethau o ddrwg i waeth wedi i Ioseff ddechrau adrodd ei freuddwydion wrthynt.
"Cefais freuddwyd rhyfedd neithiwr," meddai un hwyr ger y tân. "Yr oeddym i gyd mewn cae ŷd yn rhwymo ysgubau. Safai fy ysgub i yn y canol yn syth i fyny a'ch rhai chwithau o amgylch yn ymgrymu iddi."
Dywedodd wrthynt hefyd am freuddwyd arall pan welsai'r haul a'r lloer ac un seren ar ddeg yn ymgrymu iddo ef.
A'i wisg brydferth amdano a ffon fugail dderw yn ei law, cyrhaeddodd Ioseff, wedi tri diwrnod o gerdded blin, y bryniau hyn i chwilio am ei frodyr. Bu raid iddo gerdded am ddiwrnod arall cyn dod o hyd iddynt, oherwydd symudasent i'r gogledd i rosydd ffrwythlon Dothan. Gwelsant ef yn agosáu dros frig y bryn, ac ymddangosai fel tywysog ieuanc yn ei wisg hardd.
Cydiodd un o'r brodyr yn chwyrn yn ei ffon fugail, a throes at y lleill â chas yn ei lygaid.
"Dacw'r Breuddwydiwr yn dod," meddai rhwng ei ddannedd, "a dyma'n cyfle i roi diwedd arno ef a'i freuddwydion."
Chwarddodd un arall yn fileinig, a chasglodd y brodyr at ei gilydd yn barod i syrthio arno. Ond ymwthiodd yr hynaf ohonynt, Reuben, i'r canol, gan eu cynghori i ymatal.
"Na thywelltwch waed," meddai. "Bwriwch ef i'r pydew i farw o newyn."
Cytunodd y brodyr, ac aeth Reuben ymaith oddi wrthynt, oherwydd ni allai aros i weld cam drin ei frawd. Credai y câi gyfle yn y nos i achub Ioseff a'i yrru'n ôl at ei dad.
Gafaelodd dwylo creulon yn Ioseff, a rhwygwyd ei wisg dlos oddi amdano. Trawodd un ef ar ei wyneb, llusgwyd a chariwyd ef at y pydew, ac fe'i bwriwyd yn bendramwnwgl iddo. Llithrodd cwymp o faw a cherrig mân i lawr arno, a gorweddodd yntau'n syfrdan a briwedig.
Gan geisio chwerthin uwch y peth, er bod cydwybod rhai ohonynt yn bur anesmwyth, eisteddodd y brodyr yn gylch i fwyta gerllaw. Ymhen encyd, galwodd un sylw y lleill at garafan (hynny yw, cwmni o farchnadwyr) a welai'n agosáu o'r gogledd.
"Ismaeliaid o Gilead," meddai, "yn dwyn llysiau a balm a myrr i'r Aifft. Dowch, gwerthwn Ioseff iddynt."
Codwyd y llanc o'r pydew, a chynigiodd y brodyr ef i'r marchnadwyr am gant o ddarnau arian. Gwyddai'r Ismaeliaid y caent fwy na hynny amdano yn yr Aifft, ond, er hynny, ysgwyd eu pennau a wnaent. Yr oeddynt yn ddigon cyfrwys i dybio bod rhyw reswm drwg dros ei werthu ac mai cael gwared ag ef oedd prif amcan y brodyr.
"Ugain darn o arian," meddai'r hynaf o'r marchnadwyr. "Ugain a dim mwy."
Cydsyniodd y brodyr, a chodwyd Ioseff yn annhyner ar gefn un o'r camelod. Yna, â lleisiau croch y marchnadwyr yn eu hannog, cychwynnodd y rheng hir o anifeiliaid llwythog tua'r deau, gan ddiflannu'n fuan dros y bryn yng ngwyll cynnar y nos.
Pan ddaeth Reuben yn ôl at ei frodyr, gwelodd fod y pydew'n wag, a phan glywodd hanes gwerthu Ioseff, rhwygodd ei ddillad mewn gofid. Trochwyd y fantell amryliw yng ngwaed mynn gafr, a chredodd yr hen ŵr, Iacob, i'w hoff fab gael ei larpio gan fwystfil. Rhwygodd yntau ei ddillad, ac am ddyddiau lawer, â sachlen am ei lwynau, galarodd yn chwerw. Nid oedd neb a allai ei gysuro.
Teithiodd Ioseff i lawr trwy wlad Canaan ac yna dros anialwch maith Sur. Blinodd ar honcian trwsgl ac undonog y camelod; blinodd fwy ar loywder
.jpg)
diderfyn y diffeithwch. Nid ymddangosai'r marchnadwyr yn lluddedig o gwbl; gwŷr cyhyrog yr anialwch oeddynt hwy, ac o dan eu twrbanau aflêr yr oedd wynebau o liw'r efydd. O'r diwedd gadawsant y diffeithwch o'u holau, a hyfryd oedd edrych ar lun y palmwydd mewn llynnau llonydd, ar wyrddlesni'r dolydd ac ar felyn yr ŷd. Ffrydiai dŵr arian ymysg gerddi a chaeau a choed, ac yn y pellter yr oedd muriau a themlau gwynion dinas Tanis. Ymddangosai fel dinas o eira wedi ei fframio yng nglesni'r nef. Wedi cyrraedd ei heolydd, anghofiodd Ioseff ei flinder wrth syllu ar blasau o gerrig nâdd ac ar golofnau cerfiedig a themlau heirdd. Clywsai lawer gan deithwyr am y wlad gyfoethog hon, ac yn ddiarwybod bron, edrychodd tua'r gorwel gan ryw hanner disgwyl y câi olwg ar lonyddwch onglog y Pyramidiau.
Trannoeth, safai'r bachgen lluniaidd, dwy ar bymtheg oed, ym marchnad y caethion. Derbyniodd y gwŷr o Gilead bris da amdano, a dygwyd ef ymaith i dŷ Potiffar, swyddog uchel yn llys Pharo, brenin yr Aifft. Yno am flynyddoedd, er y deuai aml blwc o hiraeth am ei gartref drosto, gweithiodd mor galed ac yr oedd ei gymeriad mor lân nes ei benodi i ofalu am holl dŷ ac eiddo'i feistr. Yn anffodus, syrthiodd gwraig Potiffar mewn cariad ag ef, a chan na chymerai ei hudo ganddi, dyfeisiodd hithau gelwyddau amdano, a thaflodd ei gŵr ef i garchar.
Ni bu'n hir yn y carchar cyn ennill serch a pharch y ceidwad, a rhoes hwnnw'r carcharorion oll o dan ei ofal. Siaradai Ioseff yn gyfeillgar â hwy, a daeth i adnabod dau ohonynt yn dda. Bwtler y brenin oedd un, a phrif bobydd y llys oedd y llall. Eglurodd iddynt. ystyr eu breuddwydion, gan ddywedyd y crogid y pobydd ymhen tri diwrnod ond yr adferid y bwtler i'w swydd ym mhlas y brenin. Dri diwrnod wedyn, ar ŵyl a gynhelid i ddathlu pen-blwydd Pharo, daeth proffwydoliaeth Ioseff yn wir, ac wrth ymadael â'r carchar, addawodd y bwtler y gwnâi bopeth a allai i'w ryddhau yntau.
Ond yn rhwysg a difyrrwch y llys anghofiodd y bwtler yn lân am Ioseff, a threiglodd dwy flynedd hir heibio ac yntau'n garcharor o hyd. Yna, un dydd, galwodd ceidwad y carchar yn gyffrous arno.
"Tyrd ar frys," meddai. "Y mae milwyr a gweision o'r llys yn aros amdanat."
Yn ystafell y ceidwad eilliwyd wyneb Ioseff yn lân, torrwyd ei wallt a rhoddwyd iddo wisg o liain prydferth yr Aifft. Gadawodd dawelwch a thywyllwch y carchar a rhodiodd drwy'r ystrydoedd heulog i gyfeiriad plas Pharo. Arweiniodd y milwyr ef yn gyflym drwy erddi'r plas, heibio i lawer ffynnon gerfiedig, a'u dŵr, wrth godi a disgyn, yn troi'n gawodydd o berlau gloyw yn yr heulwen. Cerddai Ioseff fel gŵr mewn breuddwyd rhwng dwy res o balmwydd mawr, ac yna heibio i gerfluniau o ifori nes cyrraedd grisiau o farmor yn arwain i gyntedd y llys. Yma yr oedd lluniau amryliw ar fur a cholofn, ond ni chafodd amser i sylwi arnynt, dim ond brysio ymlaen heibio i dyrrau o wŷr mewn dillad heirdd yn sgwrsio'n bryderus â'i gilydd. Aeth y siwrnai'n fwy o freuddwyd fyth i'r llanc o fugail pan groesodd drothwy neuadd anferth a cherdded rhwng dwy reng o filwyr tal, pob un â gwaywffon hir yn ei law dde, at risiau o farmor gwyn. Uwch y grisiau hyn eisteddai Pharo ar ei orsedd, a gwisgai goron o aur am ei ben. O'i amgylch safai tywysogion, arglwyddi, offeiriaid, dewiniaid a milwyr y llys, a chodai peraroglau fel niwl o lawer thuser.
Penliniodd Ioseff o flaen yr orsedd, a syllodd Pharo ar ei gorff lluniaidd. Yn ddirmygus yr edrychodd yr offeiriaid a'r dewiniaid arno, gan sylwi ar olion y cadwynau ar ei goesau noeth.
"Cyfod," meddai Pharo. "Breuddwydiais freuddwyd, a chlywais y gelli di ddehongli breuddwydion."
Taflodd y brenin gilwg at yr offeiriaid a'r dewiniaid wrth ychwanegu, "Methodd holl ddoethion fy llys."
"Nid myfi," atebodd Ioseff, "ond Duw a rydd ateb i Pharo."
"Gwrando! Yn fy mreuddwyd safwn ar fin afon, ac ohoni daeth saith o wartheg tewion, braf, gan droi i'r weirglodd i bori. Ar eu holau esgynnodd saith o wartheg teneuon, truenus a hyll yr olwg. Llyncodd y rhai teneuon y saith arall, ond nid oeddynt fymryn tewach wedyn. Gwelais hefyd yn fy mreuddwyd gorsen ac arni saith tywysen lawn a theg, ond yn fuan llyncwyd hwy gan saith o dywys mân a gwywedig."
Ni phetrusodd Ioseff ddim cyn ateb.
"Yr un un yw'r ddau freuddwyd," meddai. "Trwy wlad yr Aifft daw saith mlynedd o lawnder a digonedd, ond llyncir eu braster gan saith mlynedd o brinder a newyn. Deifia'r haul yd y meysydd, ac ni chyfyd yr afon i ddyfrhau'r dolydd a'r gerddi. Gan hynny, edryched Pharo am ŵr deallgar a doeth, a gosoded ef yn bennaeth ar yr Aifft. Cadwed y gŵr hwnnw a'i swyddogion bumed ran o gnwd y wlad bob blwyddyn am saith mlynedd, fel na ddifether yr Aifft ym mlynyddoedd y newyn."
Siaradai Ioseff yn ddwys a difrifol, a buan y gwelodd gredu o'r arglwyddi a'r offeiriaid ei eiriau. Bu tawelwch hir, ac yna cododd Pharo gan dynnu modrwy oddi ar ei fys a'i rhoi ar law Ioseff.
"Edrych," meddai, "gosodais di'n bennaeth ar holl wlad yr Aifft."
* . . * . . * . . *
Aeth naw mlynedd heibio. Un dydd, ger neuadd fawr yn ninas Tanis oedai cwmni o fugeiliaid o Ganaan. Yr oedd golwg flinedig a newynog arnynt, a gorweddai eu hasynnod ar lawr yn ddiymadferth. Blin fuasai'r daith dros fryniau Canaan a thros ddiffeithwch crasboeth Sur, ac oherwydd y prinder yn eu gwlad, ychydig o fara a theisennau o wenith a fwytasent ar y daith. Ymhen ysbaid, agorodd drws mawr y neuadd, ac yng nghanol tyrfa o bobl o lawer iaith a lliw, ymwthiodd y deg brawd drwyddo. Wedi aros eu tro, ymgrymasant o flaen Prif Weinidog yr Aifft a'i swyddogion. Eisteddai ef ar fath o orsedd, wedi ei wisgo mewn mantell o liain cain. Yr oedd cylch o aur am ei dalcen a chadwyn o aur am ei wddf, a disgleiriai gemau ar ei fynwes a modrwyau ar ei law.
"O b'le y daethoch?" gofynnodd drwy'r cyfieithydd.
"O wlad Canaan i brynu yd."
Curai calon Ioseff yn wyllt o'i fewn, ac anodd oedd ymatal rhag cofleidio a chusanu ei frodyr. Ond mynnai wybod eu helynt a hanes ei dad a'i frawd ieuangaf, Beniamin. Tybed a oedd yr hen ŵr tyner yn fyw o hyd? A Beniamin bach, nad oedd ond pum mlwydd oed pan adawsai Ioseff ei gartref, a dyfodd yntau'n llanc o fugail?
Meddyliodd am gynllun i gael gwybod eu hanes i gyd. Cyhuddodd hwy o fod yn ysbïwyr, ac wedi tridiau o garchar, gollyngodd naw ohonynt yn rhydd ar yr amod eu bod yn dwyn Beniamin gyda hwy y tro nesaf. Cadwyd un ohonynt, Simeon, yn y carchar. Rhoes Ioseff iddynt ddigon o fwyd ar gyfer y daith, ac ym mhob sachaid o yd a brynasent cuddiodd y swyddog yr arian a dalasent amdano.
Pan ddaethant o Ganaan yr ail dro, darparodd Ioseff wledd iddynt yn ei dŷ, a chychwynasant yn synn yn ôl a'u hasynnod yn dwyn sacheidiau mawr o ŷd. Yn sach Beniamin cuddiasai'r swyddog gwpan arian a charlamodd ar eu holau, gan eu cyhuddo o ladrata. Troesant yn ôl i'r plas yn drist ac ofnus, ac yno ni allai Ioseff guddio'i deimladau'n hwy. Cofleidiodd a chusanodd ei frodyr oll, ac wylodd ar ysgwydd Beniamin.
Ymhen ysbaid, gyrrwyd gwagenni a chaethion i ddwyn yr hen ŵr penwyn, Iacob, a'i holl deulu, i fyw i'r Aifft. Croesawyd hwy gan Pharo ei hun, a rhoddwyd iddynt dir ffrwythlon Gosen i fugeilio'u praidd arno.
* . . * . . * . . *
Dyna i chwi stori'r bugeiliaid ar fryniau Sichem. Ysgrifennwyd hi i lawr, ymysg llawer o storïau diddorol eraill, mewn llyfr y gwyddoch yn dda amdano. Ers llawer dydd, talodd ambell ffermwr yng Nghymru lwyth o wair am gael benthyg y llyfr hwnnw am ddiwrnod, ond gellwch ei brynu heddiw am ychydig geiniogau.
A glywsoch chwi erioed am Syr Walter Scott, nofelydd a bardd yr Alban? Rhai dyddiau cyn iddo farw, eisteddai'n wael yn ei lyfrgell fawr.
"Lockhart," meddai wrth ei fab yng nghyfraith, "darllen ychydig imi."
"O'r gorau," meddai Lockhart. "Pa lyfr a hoffech imi ddarllen ohono?"
"A oes angen iti ofyn? Nid oes ond un llyfr."
Cymerodd Lockhart y Beibl yn ei ddwylo a darllenodd yn dawel. Gwelai wên hapus ar wyneb llwyd Syr Walter. Yn y llyfrgell fawr nid oedd ond un llyfr.