Tan yr Enfys/Tan yr Enfys

Tan yr Enfys

gan D J Lewis Jenkins

Tan yr Enfys.

CYMERIADAU: Aylwin, Dilys, Pwca, Herald, Y Tylwyth Teg, a'u Brenhines.

GOLYGFA: Cornel cae yn ymyl nant, coed tu cefn.

Aylwin: Nid ydym ymhell iawn o un pen iddo. Dacw fferm Nantygloch, a dyma ni yn ymyl afon Llan. 'Rwy i'n siwr mai rhywle o'r fan yma y cychwynnodd, ond gwell pe buasem wedi mynd tua'r pen arall i Gwmrhydyceirw. Pam yr oeddych chwi mor benderfynol o ddod tua'r pen hwn?

Dilys: Wel, mi ddweda. Y mae yna ormod o dai a phobl yng Nghwmrhydyceirw heddiw. Y mae'r ceirw wedi'u lladd er's canrifoedd bellach, ac nid oes yr un o'r tylwyth teg i'w gweld yno er's llawer blwyddyn.

Aylwin: Nid dod i weld y Tylwyth Teg a wnaethom, ond dod i chwilio am ddechrau'r enfys.

Dilys: Ond y Tylwyth Teg sy'n paentio'r enfys, ac os ydynt i'w gweld yn unman, yn agos i Nantygloch y gwelir hwynt. Arferai'r hen bobl glywed clychau'r Tylwyth Teg yn sŵn y gwynt ar noson oleu leuad. Dyma pam y gelwir y lle yn Nantygloch.

Aylwin: Clywais 'nhad yn dweyd mai Nantyglo sy'n iawn, ac mai am fod pobl wedi cael glo yng ngwely'r nant y rhoddwyd yr enw ar y lle.

Dilys: Gwell gen i gredu stori'r Tylwyth Teg.

[Aylwin yn taro llwyn bach â'i droed.]

Aylwin: Mae'r gwlith wedi disgyn yn barod. Gwell inni fynd adref.

[Pwca yn dawnsio i mewn.]

Pwca: O'r crwt drwg! Pam y gwnaethost hyn? Yr wyt wedi orri'r perlau i gyd, a minnau wedi dod yma i'w casglu.

Aylwin: Pwy wyt ti, a pheth yr wyt yn siarad? Nid ydym ni wedi gweld perlau o gwbl.

Pwca: Na, 'does dim llygaid gan blant y ddaear i'w gweld. O diar, diar, beth a wnaf yn awr, a minnau wedi addo necklace i bob un o Dylwyth Teg yr enfys?

Dilys: Ymhle 'roedd y perlau?

Pwca: Ar y goeden fach hon, a gwelais y crwt drwg hwn yn eu torri â'i droed.

Aylwin (yn chwerthin): Nid perlau, ond gwlith oedd ar y goeden.

Pwca: Gwlith yn wir! Perlau hardd, ac enfys byw ynghalon pob un ohonynt.

Dilys: Credwch fi, nid oedd fy mrawd yn gwybod ei fod yn gwneud unrhyw ddrwg.

Pwca: Na, na; ond dyna fel mae plant y ddaear bob amser-dinistrio pethau prydferthaf y byd.

Aylwin: 'Rwy i'n flin iawn. Gobeithio y cewch goeden fach arall â gwell perlau arni.

Pwca: Tebig y caf. A welsoch chi'r enfys heddiw?

Dilys: Do; onid oedd yn hardd?

Pwca: Nid "oedd" ond "yw" ddylasech ddweyd. Yr ydych o tan yr enfys yn awr.

[Y ddau yn edrych i fyny.]

Aylwin: Ymhle mae e'? Deuthum yma i chwilio amdano.

Pwca: Y mae yn awr yn nosi, ac nid yw plant y ddaear yn medru ei weld yn y nos. Dacw fe!

[Yn cyfeirio at y cylch.]

Dilys: Wela i ddim.

Aylwin: Na minnau chwaith.

Pwca: Gadewch imi osod perlau'r fioled ar eich llygaid, ac fe gewch ei weld.

[Pwca yn dawnsio i ffwrdd.]

Aylwin: Wel, wel, dyna ddyn bach rhyfedd, onite?

Dilys: 'Rwy'n siwr mai Pwca yw—gwas bach y Frenhines Titania. Imp bach yw yn llawn drygioni. Ef dynnodd y stol o dan forwyn y plâs pan oedd ar eistedd. Dwed rhai ei fod yn suro'r llaeth, ac eraill ei fod wedi gwneud llawer o bâr o esgidiau i John y Crydd pan oedd pawb yn cysgu. Pwca yw, 'rwy'n siwr.

[Pwca yn dyfod yn ol â phedair deilen.]

Pwca: Yn awr, gadewch imi osod y perlau ar eich llygaid, ac fe gewch weld. (Yn gosod deilen ar bob llygad.) Edrychwch! (Yn arwyddo'r bwa.)

Dilys (mewn syndod): O 'r fath liwiau hardd!

Aylwin: Onid yw yn bert?

Pwca: Y mae'r lleuad yn llawn heno, ac efallai y cewch weld rhai o'r Tylwyth Teg a fu'n paentio'r enfys.

Dilys: O, mi garwn yn fawr.

[Pwca yn cydio mewn corsen, ac yn canu miwsig swynol. Saith (neu 14) o'r Tylwyth Teg yn dawnsio i mewn wedi'u gwisgo yn lliwiau'r enfys: 1, Coch; 2, Oraens; 3, Melyn; 4, Gwyrdd; 5, Glas; 6, Indigo; 7, Fioled. Aylwin a Dilys yn sefyll yn ymyl y llwyfan; Pwca yn y canol yn canu'r fflwt; y Tylwyth Teg yn canu a dawnsio yn rhes tu ol iddo.]

Un o'r Tylwyth Teg: Y mae rhywun yn dod.

[Y ddawns yn aros a phawb yn edrych.]

Un arall: Y Frenhines Titania yw.

[Herald yn dyfod i mewn gan chwythu corn.]

Herald:Gwnewch ffordd i'r Frenhines Titania.

[Y Tylwyth Teg yn ymrannu i ddwy ochr y llwyfan. Y Frenhines Titania gyda Thylwyth Teg bach yn dyfod i mewn—y Tylwyth Teg yn canu.]

Croeso i'n Brenhinas hardd
Glanach yw na blodau'r ardd
Croeso, croeso iddi hi
Titania, ein Brenhines ni.

Titania: Croeso, fy mhlant. Mae'r adar a'r blodau i gyd yn cysgu. Daeth awr y Tylwyth Teg i ddawnsio a chanu. Ond pwy yw plant y ddaear yma?

Pwca: Brawd a chwaer o'r pentref gerllaw a gerddodd hyd yma i chwilio am ben llinyn yr enfys.

Titania: Croeso, fy mhlant, i wlad y Tylwyth Teg. Cewch glywed rhai o'm deiliaid yn canu, a'u gweld yn dawnsio, ac yna rhaid i chwi frysio tuag adref.

[Cân y Tylwyth Teg. Dawns y Tylwyth Teg.]

Titania: Da iawn.

[Aylwin a Dilys yn curo dwylo.]

Llais yn y pellter: Aylwin——o!

Titania: Sh! Rhagor o blant y ddaear! (Yn gosod ei dwylo ar bennau Aylwin a Dilys.) Bendith a'ch dilyno chwi, fy mhlant. Ymaith, ymaith fy neiliaid. Y mae plant y ddaear yn agoshau.

[Yn dawnsio allan.]

[LLEN.]

Nodiadau[golygu]