Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill/Awdl Y Barwn Owen a Gwylliaid Cochion Mawddwy

← Rhagymadrodd

Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill gan Morris Davies (Meurig Ebrill)

Awdl Y Barwn Owen a Gwylliaid Cochion Mawddwy

AWDL Y BARWN OWEN A GWYLLIAID COCHION MAWDDWY.

Anfonwyd yr Awdl fer hon i gystadleuaeth yr Eisteddfod a gynhaliwyd yn Dinas Mawddwy, Awst yr 2fed, 1855, dan ffug enw (Ieuan Du'r Bilwg), a'r feirniadaeth arni oedd yn debyg hyn, os wyf yn cofio yn dda: "Ieuan Da'r Bilwg, Awdl fer gampus o ran barddoniaeth, ond ei bod yn rhy fer mewn cyferbyniad i'r lleill a ddaethant i law; ac hefyd mae yr bur dafod-ddrwg, yn galw'r gwylliaid yn rhai llenog a ac yn a chweiniog ac yn ddiawliaid. Gwir i'r awdwr arfer y geiriau yma, ac nid am eu galw yn ol ychwaith, oblegyd ei fod yn tybio yn gryf, eu fod yn arfer llechu mewn tyllau ac ogofeydd yn y coedwigoedd. nad allai eu crwyn na'u dillad fod yn lân iawn; ac hefyd am eu gweithredoedd gellir dweyd yn ddibetrus eu bod yn ddieflig a bwystfilaidd i'r eithaf. Am fyrdra yr Awdl, bydded hysbys i bawb a ewyllysio wybod, mai tri diwrnod a gafodd yr awdwr i'w chyfansoddi, gan fod yr amser wedi rhedeg bron i'r pen cyn iddo feddwl cyfansoddi dim ar y testyn. Llyma hi fei ei danfonwyd i law y beirniad, heb un nod nac acen i drwsio dim ar y farddoniaeth.]

Deffro: fawen gymen gu,
I fad rwyddaidd fydryddu;
Esgyn a threiddia'n wisgi
Hyd eatrych i freinwych fri.
Dyrcha, cwblha dy orchwyl
Yn gerddgar, mewn hawddgar hwyl;
Na âd mewn modd niweidiol,
Yr un lythyren ar ol;
Olrheinia, rhestra'r awr hon,
Y cuchiawg Wylliaid Cochion;
A'r g'lanasdr mawr gelynol
A wnaent dri chan-mlwydd yn ol.

Mae'r hanes hwn mor hynod,—e gredir,
Nes gwrido mewn syndod;
Drwy holl Gymru, na bu'n bod
Y fath afrwydd faith ddifrod.

Gorthrechawl, dreisiawl drawsion,—weis bawach
Na'r Sebeaid creulon;
Dig'wilydd daeog alon,—llawn bariaeth,
Llu o rywogaeth waetha'r lloerigion.

Gwallus gynddeiriog wylliaid,—au hantur
Tu hwnt i'r Caldeaid;
Lladron anferth, certh eu caid,
Mwy denawl na'r Midianiaid

A ddaethant mal goddeithiaid—uffernawl
A ffyrnig wallgofiaid;
I'r wlad hon yn hyfion haid,
I reibio'n waeth na 'Rabiaid.

Mintai o ddrygiawg heriawg ddybirod,
Llu anhygar 'run fath a llwynogod:
Mileiniaid rhuthrawg, lleuawg, fel llewod;
Cenawon—amryw megys cwn Nimrod;
Gweis diafol gas eu defod,—melldigawl,
A chroes feginawl, echrys fwgauod.

Gwarthus, ryfygus fagad—o frydiawl
Hy' fradwyr didoriad;
Câd farus, a'u cyd-wriad
Oedd tyru i lethu'r wlad.

Eu prif wersyll erchyll hwy,
Meddynt, oedd cwmwd Mawddwy;
Fel gwaed-gwn a gwyll-gwn gau,
Llechasant mewn llochesau.
Addug chwiw ladron oeddynt,
Tri gwaeth na gwŷr Troia gynt;
Crwydriaid na bu gwylliaid gwaeth,
Llin wiberod, llawn bariaeth.
Dyliaid o amryw dalaeth,
Fel rhyw hid ddiriaid a ddaeth
Yn fyddin fawr anfoddawl,
Dan faner hell, dywell, diawl;
A rhyw flaidd, drymaidd, dremynt,—mor giaidd
A llew diornaidd, yn llyw du arnynt.

O'u tyllau hwy aent allan—yn ffrostus,
Gwnaent ffrystiawl gyflafan;
Gan geisio rheibio i'w rhan
Oludoedd Mawddwy lydan.

Segurwyr gwancus awyddus oeddynt,
Dreigiau anheilwng, drwg iawn eu helynt;
Ellyllon eiddig oll, ell o naddynt;
G'lanastra faidd, noethaidd, a wnaethynt;
Llywio a baeddu'a mhob lle y byddynt;
Y gwartheg gorau'n ddegau a ddygynt,
A'r diadellau o'r marau mynynt;
Ieir, gwyddau, byddod, a bychod bachynt,
A diogel eu dygynt,—i'w sarphaidd
Byrth hainrudd i ymborthi arnynt.

Och ynfydion trawsion trwch,—rheibiedig
Deulu amsiddig a dilonyddweb.

Ysgarthion, poerion pob pau,
A chwyddog ddrwg fucheddau;
Gwedi bod mewn gŵyd a bâr,
Yn eu hagwedd anhygar.
Yn difa fel rhyw bla blwng,
Dyheullyd a diollwng;
Gelynol fu'r galanas
A wnaethynt fel corwynt câs,
Nes oedd y wlad bron suddaw
Gan uthrol ddifrifol fraw.

Ond drwg mewn helynt rhy-gas
Y ceidw diawl ei wydiawl was;
Felly rhai'n, darwain wnai dydd
Du hynod eu dihenydd;
Ha'r cigyddion! budron, bas,
Iddynt daeth diwedd addas.

Rhoi hysbysiaeth a gwybodaeth,
I'r llywodraeth, wnaed o'r lladron;

Er cael odiaeth waredigaeth
O'u hir fariaeth a'u harferion:

Cafwyd banerawg, wirfoddawg fyddin
O filwyr nerthol, breiniol y brenin,
Rhyfelwyr clodfawr, cieisawr iesin,
A chadfridogiaid, debriaid dibrin,
Gwŷr o ddiadlam, hen gawraidd Edlin;
Boneddion hylwydd, gwiwrwydd, a gwerin,
Gorfyddwyd, trechwyd mewn trin—y Gwylliaid
Grymus ysgythiaid, a'u gormes gethin.

Cadarn farnwr cu odiaeth,
Heb orn yn ddewr, i'w barnu ddaeth,
Ar yr ynfyd wŷr anferth,
Rhoddodd gadarn, gollfarn gerth.

Mewn iaith bendant, heb walliant, yn bwyllog,
A geiriau manwl, treiddgar, a miniog,
Y Barwn Owain, a'u bwriai'n euog
Ormesiaid ciaidd, llychwinaidd, chweiniog,
Llu o afrwyddion fradwyr llofruddiog,
Barbariaid glythion, gwehilion halog,
Crychion ysbeilwyr crachog,—drygionus
Genawon gwydus, ail i gwa gwaedog.

Crogwyd cant dan warantau,—i'w gorfod
O gerfydd eu gyddfau;
Ac yn ffosydd, corsydd cau,
I'r hen faeddod rho'en' feddau.

Ffodd rhyw haid o'r Gwylliaid gau
I'w ffaidd ddrewllyd ffauau
Ger llaw'r ffordd, fel gosgordd gas
O daerion fleiddiau diras.

Ymguddio yno enyd,
Mewn llidiog, afrywiog fryd;
A wnaeth y gweilch annethawl,
Sef gweision digllon y diawl,

Fel rheibus a gwancus gwn,
A bwriad i ladd y Barwn;
Gwylio wnaent nes y gwelen' o
Mewn tabar yn myn'd heibio
O'r llwyn, i Drefaldwyn fawr,
Fel ynad a gwiw flaenawr,
I gu weinyddu' n addas
Ei swydd gerth, geinferth heb gas
Yn y llys, hysbys fu'i hynt
Ddiweddaf, rywfodd iddynt.
Och! ysywaeth, daeth y dydd
I'r prydferth, fawrnerth farnydd,
Ar ei farch, yn llawn parch pur,
Drwy wiwglod yn dra eglur,
Ddyfod, Ow! syndod yw sôn,
I lanerch ei elynion.
Rhuthro dan wthio wnaethynt,
Llu'r fall, heb pall, o bob pwynt,
In genawon egniol,
Fel hen eirth o'i flaen a'i ol,
 Rho'es y gâd frathiad drwy fron
Yr anwyl farnwr union.

Gwedi hyn heb ronyn braw,
Y diawliaid olchai'u dwyław
Yn ei waed, mewn drwg nwydau,
Oh'r creulon, gigyddion gau!

Ow! y Barwn pybyrwedd,— y gwron
A garai dangnefedd,
Gwanar uchelaf Gwynedd,
Dien bôr, ro'ed yn y bedd,

Cyrchwyd pan gwelwyd y gwall
Fanerog fyddin arall,
O wisgi gawri gwrol,
Da drwy nerth, a didroi'n ol;
I lwyr ddinystrio yn lân
Y dieflig wylliaid aflan.