Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Fychan, Rowland
| ← Fychan, John | Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion) |
Fychan, Mari |
FYCHAN, ROWLAND, Ysw., o Gaer Gai, Llanuwchlyn, ger y Bala. Yr oedd yn tarddu o hen deulu o'r un enw ag oedd yn meddianu y lle hwnw er's canoedd o flynyddoedd cyn ei amser ef. Y mae rhestr faith o achau Caergai ger ein bron, ond y mae yn llawer rhy faith i'w rhoddi i mewn yma. Yr oedd enwogrwydd yn perthyn iddynt fel teulu, neu genedl. Yr oedd un Gwerſyl Mechain, merch Hywel Fychan, yr hon oedd brydyddes, ac yn byw rhwng 1460 a 1490, yn y lle hwn. Brawd i hono, a mab i Hywel Fychan, o'r enw John Fychan, a briododd ferch un Cadben Madog, a mab iddynt hwythau, o'r enw Robert, a briododd etifeddes Gwern Brychdwn, yr hon oedd yn un o Lwydiaid Mathafarn, a merch i'r rhai hyny a briododd y Milwriad Salisbury, o Rug, ger Corwen. Yn nghofrestr siryddion Meirionydd, ceir fod John Fychan o Gaergai, yn sirydd yn 1615 ac 1622. Yn 1641, cawn Rowland Fychan, ac erail ' wedi hyny o'r teulu, yn siryddion. Cafodd ei ddysgeidiaeth yn Rhydychain, ond nid arhosodd yno i gymeryd y raddau. Gallwn dybied ei fod yn enwog fel milwr. Gelwid ef y Cadben Fychan, a dywedir iddo wasanaethu yn y fyddin o blaid y brenin; ac y mae prawf ei fod yn mrwydr Naseby. Yr oedd yn selog iawn dros y brenin; a darfu i'r blaid seneddol losgi ei dŷ a'i feddianau yn 1645, a'u trawsfeddianu. Dywedir hefyd iddo yntau fod yn garcharor yn Nghaerlleon am dair blynedd. Adferwyd ei feddianau, ac adeiladodd yntau ei dy eilwaith. Yr oedd Rowland Fychan, heblaw ei fod yn filwr dewr, a theyrngarwr enwog, yn fardd Cymreig rhagorol. Ond y mae yn wir mai fel ysgrifenydd rhyddieithol da, ac am iddo ddefnyddio ei dalentau i ddiwyllio ei gydwladwyr tlodion, yr oedd yn enwog iawn. Cyfieithiodd lawer o lyfrau da, yr hyn sydd yn profi ei wladgarwch mawr, a'i fedrusrwydd yn iaith ei wlad. Byddai yn dda genym weled mwy o foneddigion ein gwlad yn efelychu Rowland Fychan, a Robert Fychan, Hengwrt, yn hyn, yn hytrach na dilyn cwn hela, dawns, a rhedegfeydd ceffylau a moch, ac. Bellach ceisiwn roddi crynodeb o'i lafur llenyddol:—1. Yn 1630, " Yr Ymarfer u Dduwioldeb," &c., o gyf. R. F. 2. Yn 1658, " Prif Fanau Crefydd Gristionogol a llwybreiddfodd byr o'r athrawiacth o honi," o gyf. R. F., Ysw. 3. Yn 1658, " Yr arfer o Weddi yr Arglwydd," ac., o gyf. R. F. 4. Yn 1658, ail argraffiad! 1690, Pregeth yn erbyn Schism, " &c., o gyf. R. F. 5. Yn 1658, 6. Prif-Fanau Sanctadd, neu Lawlyfr o weddiau a wnaethpwyd yn dair rhan, " &c., o gyf. R. F., Ysw. 6. Yn 1658, "Y llwybreiddfodd byr o Gristionogawl Grefydd," ac. 7. Yn 1658, " Ymddiffyniad rhag pla o Schism," &c., cyf. R. F. 8. Yn 1715, " Euchologia, yr athrawiaeth o arferol weddi, " cyf. R. F. Argraffwyd y " Llyfr Ymarfer o Dduwioldeb, " ac., chwech gwaith o 1630 i 1710. Y cyntaf yn 1630, yr ail yn 1656, y trydydd yn 1675, y pedwerydd yn 1685, y pumed yn 1700, y chweched yn 1710. Y mae Carolau a dyriſau o waith Row. Fychan mewn " Cerdd lyfr," o gasgliad Ffoulke Owen o Nantglyn, printiedig yn y Theater, yn Rhydychain, 1686. Hefyd y mae " Englynion i Wythnos Dyoddefaint Crist," o'i waith yn yr hen Ysgrif-lyfr Robert Thomas, Clochydd, Llanfair Talhaiarn, yn meddiant R. I. Jones, Tremadog.