Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Humphreys, Humphrey, Esgob Bangor

Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion

gan Edward Davies (Iolo Meirion)

HUMPHREYS, HUMPHREY, D.D., Esgob Bangor. Ganwyd ef yn yr Hendref, Penrhyndeudraeth, Tachwedd 24ain, 1648, a bedyddiwyd ef ar y Sul canlynol, sef y 26ain, yn Eglwys Llanfrothen. Mab hynaf, ac etifedd Richard Humphreys, Ysw., o Margaret, merch Robert Wynn, Ysw., o'r Gesail Gyfarch, yn mhlwyf Penmorfa, Swydd Gaernarfon. Cafodd ei ddysgeidiaeth foreuol yn Ysgol Croesoswallt, lle y bu am rai blynyddoedd o dan ofal ei ewythr a'i dad bedydd, y Parch. Humphrey Wynn, A.M., o Goleg y Drindod, Rhydychain, ficer ac ysgolfeistr y lle hwnw; aeth oddiyno, ar farwolaeth ei ewythr, i Ysgol Ramadegol Bangor, o dan ofal Rhosier Williams, yr hwn oedd y meistr; oddiyno, yn Chwefror, 1665, danfonwyd ef i Rydychain, a derbyniwyd ef i Goleg yr Iesu, ymha le, ar ol cymeryd ei raddau o A.B., yn Hydref, 1670, y derbyniwyd ef yn yr haf canlyuol yn ysgolor o'r coleg hwnw. Yn Tachwedd, 1670, ordeiniwyd ef yn Bangor, gan yr Esgob Morgan; a'r un diwrnod cyflwynwyd ef i fywoliaeth Llanfrothen. Mehefin 12fed, 1672, derbyniodd ei M.A., ac yn Awst dewiswyd ef yn Gymrawd o Goleg Iesu. Rhoddodd berigloriaeth Llanfrothen i fyny; ac yn Tachwedd, cafodd fywoliaeth Trawsfynydd. Yn Tachwedd, 1673, gwnaed ef yn Gaplan i'r Dr. Humphrey Lloyd, olynydd y Dr. Morgan, yn Esgobaeth Bangor; Rhagfyr 16eg, 1680, pryd yr oedd yn B.D., yn Gymrawd o Goleg yr Iesu, ac yn dal Canoniaeth Bangor, urddwyd ef yn Ddeon yr. Eglwys hono. Cymerodd y radd o D.D. yn 1682, ac yn 1689 dyrchafwyd ef i Esgobaeth Bangor, ac oddiyno, yn 1701, symudwyd ef yn Esgob Henffordd, lle y bu farw, Tachwedd 20fed, 1712, yn 64 mlwydd oed, a chladdwyd ef yn agos i'r allor yn yr Eglwys Gadeiriol hono.

Dywed rhai o'r ysgrifau sydd ger ein bron mai Margaret, merch i'r Dr. Morgan, oedd ei wraig; a dywed y lleill mai Elizabeth, merch ieuengaf Dafydd Llwyd ap Sion ap Dafydd ap Tudur ap Llewelyn, o'r Henblas, yn Llangristiolus, Mon, oedd hi: ond nid ydym yn alluog i benderfynu rhyngddynt. Os bu iddo ddwy wraig, dichon fod y ddwy blaid yn eirwir.

Dywedir fod yr Esgob Humphreys yn hynafieithydd rhagorol, ac iddo ysgrifenu amryw fywgraffiadau o Gymry enwog. Cyhoeddwyd rhai o'r ysgrifau hyn o'i eiddo yn yr argraffiad olaf o'r "Athienia Oxiensis," gan Wood; ac yn y gyfrol gyntaf o'r "Cambrian Register," am 1795.

Dywedir hefyd ei fod yn wr hynod o grefyddol, ac at ddiwedd ei oes yn neillduol felly, &c.— [Gweler Cam. Regis. am 1765; Williams's Em. Welsh.; Brython, Cyf. V. tudal. 379; Golud yr Oes, Cyf. II., tudal 310; Geir. Byw. Lerpwl; Geir. Byw. Aberdâr.]

Nodiadau