Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Wynne, Ellis, o Lanynys

Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion

gan Edward Davies (Iolo Meirion)

WYNNE, ELLIS, o Lanynys, ger Harddlech. " Y mae enw Ellis Wynne yn berffaith hysbys trwy holl Gymru. Unig fab ydoedd i Edward Wynne, o deulu Glyn Cywarch, yr hwn a briodasai etifeddes y Lasynys. Y mae yr hen dŷ, lle y ganed, y maged, ac y bu farw ynddo, yn aros hyd heddyw; a dangosir i ddieithriaid yr ystafell, yr hon y dywed traddodiad i Weledigaethau у Bardd Cwsg gael eu hysgrifenu ynddi. Fel llawer o enwogion, yn enwedig enwogion Cymru, ni wyddys ond ychydig o hanes ei fywyd: ei gofiant sydd yn ei waith. Pa ddysgeidiaeth a gafodd, ac ymha le y derbyniodd efe hi, nid ydys yn gwybod. Yn y rhestr o Awduron Cymreig sydd yn gysylltiedig â Geirlyfr Cymraeg Richards cysylltir LL.B. a'i enw; ond fe ddywed y Parch. D. S. Evans mai camsyniad y geirlyfrwr hwnw ydyw, ac nad oes un sail iddo unwaith fwriadu bod yn gyfreithiwr. Y mae yn ddilys ei fod yn wr dysgedig; ond nid oes prawf iddo fod erioed mewn prifysgol; ac os bu, mae yn fwy na thebyg na chymerodd efe un radd athrofaol ynddi. Dywedir nad oedd llawer o duedd ynddo at y weinidogaeth, ac mai ar gais y Dr. Humphreys, Esgob Bangor, y cymerodd efe ei urddo; ac ymddengys na chymerodd hyny le nes ei fod mewn gwth o oedran. Urddwyd ef yn ddiacon ac yn offeiriad yr un dydd; a thranoeth cyflwynwyd ef i berigloriaeth Llanfair, gerllaw Harlech. Yr oedd efe hefyd yn beriglor Llandanwg a Llanbedr, yn yr un gymydogaeth; ac felly, cafodd fyw trwy gydol ei oes yn ardal ei enedigaeth, ac ar ei dreftadaeth briodol ei hun. Yn 1702, efe a briododd Lowri Llwyd, o Hafod Lwyfog, yn mhlwyf Beddgelert, Swydd Gaernarfon, yr hon, meddir, ar ol ei farwolaeth ef, a ymbriododd drachefn ag un o'r enw Humphreys. Bu iddynt bump o blant-tri mab a dwy ferch."

"Bu farw Ellis Wynne yn mis Gorphenaf, 1734, yn 63 mlwydd oed, a chladdwyd ef ar yr 17eg o'r mis hwnw, o dan fwrdd y Cymundeb, yn Eglwys Llanfair, heb gymaint a llinell ar na maen na mynor i nodi y fan lle gorphwysa gweddillion marwol yr athrylithog Fardd Cwsg, cymwynaswr ei genedl, ac addurn llenoriaeth ei wlad."-Gweler "Adgofiant o'r Awdwr," gan y Parch. D. S. Evans, yn y Bardd Cwsg, argraffiad Caerfyrddin, 1853).

Gweithiau Llenyddol Ellis Wynne:-1. Ei brif gampwaith yw Gweledigaethau y Bardd Cwsg. Afreidiol yw dywedyd dim am deilyngdod y Bardd Cwsg, oblegid y mae yn un o'r llyfrau mwyaf hysbys yn Nghymru. Digon yw dywedyd y byddai dynion fel Walters, y geirlyfrwr enwog, a Dr. W. O. Paghe, y geiriadurwr heb ei ail, yn ei organmol, ac wedi gwneyd defnydd mawr o hono. Rhoddwn restr o'r argraffiadau o'r Bardd Cwsg mor gyflawn ag y gallom:-Llundain, 1703; Amwythig, 1755; Amwythig, 1759; Caerfyrddin, 1767; Mwythig, 1768; Mwythig, 1774; Merthyr Tydfil, 1806; Caerfyrddin, 1811; Dolgellau, 1825. Y mae dau argraffiad, i ni wybod, heb amseriad wrthynt, un yn Llanrwst, a'r llall yn Nghaernarfon; Caerfyrddin, 1853. Deuddeg argraffiad a ddaeth allan o'r Bardd Cwsg, ag y gwyddom ni am danynt; ond dywed y Parch. D. S. Evans fod o leiaf bymtheg argraffiad wedi bod o'r Bardd Cwsg er pan ymddangosodd gyntaf yn 1703 hyd y pryd hwn, 1868.-2. Llyfr Gweddi Cyffredin, dan olygiad Ellis Wynne: Llundain, gan E. Powell, 1710.-3. Prif Addysg y Cristion, &c.: Mwythig, 1755, 8 plyg. Cyfieithiad yw y llyfr. Y cyfieithydd oedd Edward Wynne, trydydd mab i Ellis Wynne. Y mae yn y llyfr Esponiad Byr ar y Catecism, t.d. 16–43, o waith Ellis Wynne o Lasynys, ynghyda gweddiau, hymnau, a charolau duwiol ar ddiwedd y llyfr o waith yr un gwr.-4. Rheol Buchedd Santaidd. Cyfieithiad ydyw o Exercises of Holy Living, gan yr Esgob Jeremi Taylor. Y cyfieithydd oedd Ellis Wynne, cyflwynedig i'r Esgob Humphreys: Llundain, 1701, 8 plyg.-5. Eugrawn Cymraeg, y drydedd ran, Sadwrn, 31, 1770. Y mae'r Salm cxviii. o gynganeddiad Ellis Wynne; Cerdd i feibion ac i ferched; Deuddeg englyn unodl union; Y xcviii Salm wedi ei chyfansoddi ar lafar cerdd; Hanes ymryson a fu yn ddiweddar rhwng dau blwyf, ac. Engraifft o farddoniaeth E. Wynne ar y mesur " Triban Meirionydd."

"Gadael tir a gadael tai,
Byr yw'r rhwysg i ddyn barhau;
Gadael pleser mwynder mae,
A gadael uchel achau."—Ellis Wyn a'i cânt.

Nodiadau