Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion/Y Feirniadaeth

Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion

gan Edward Davies (Iolo Meirion)

Y FEIRNIADAETH,

GAN Y PARCH. OWEN JONES, LLANDUDNO.

————————————

At Aelodau y Pwyllgor.

Foneddigion, -Dywenydd genyf allu eich hysbysu fod pump o gyfansoddiadau wedi dyfod i'm llaw eleni ar “Enwogion (hen a di weddar) Sir Feirionydd, a phob un o honynt yn rhai canmoladwy; ond gan nad oes gwobr wedi ei darparu na'i haddaw ond i un o'r ymgeiswyr, y mae yn ofynol i ni geisio cael allan pa un o honynt a ragora , a hyn a wnawn yn gyfiawn hyd eithaf ein gallu.

Y cyntaf a ddaeth i'n llaw, ac o dan ein sylw, yw yr un a danysgrifiwyd â'r ffugenw "Gwyddno." Y mae yr awdwr hwn wedi myned trwy lafur mawr i wneyd casgliad tra chyflawn o "Enwogion hen a diweddar Sir Feirionydd,” ac wedi cymeryd gofal i ysgrifenu ei draethawd yn lanwaith a threfnus; ac ar derfyn pob erthygl, dyry gyfeiriad manwl a gonest at yr awduron, o weithiau pa rai ei cymerasai, ac arwedd arall sydd yn ychwanegu at werth ei gyfansoddiad ydyw y “Mynegai,” a attodwyd ar ei derfyn.

Yr ail gyfansoddiad a dynodd ein sylw oedd yr eiddo un a ymgyfenwai "Meliomanum." Y mae hwn eto yn gyfansoddiad galluog, ac oddeutu yr un faint a'r un blaenorol; ond nid yw yn agos mor ddestlus ei drefniad a'r eiddo “ Gwyddno. " Yn wir, ymddengys i mi fod yn "Meliomanum" allu a'i gwnelai yn draethawd da, pe y cymerai ychydig mwy o bwyll a gofal am drefnusrwydd; ond er fod rhanau o'r cyfansoddiad yma yn dra swynol, nis gellir canmol na chymeradwyo ei arddull gwmpasog, a'i lythyraeth wallus. Wrth ddarllen darnau o'r gwaith hwn, nis gallwn lai na gresynu am na buasai yr awdwr wedi cymeryd mwy o bwyll a gofal i'w ysgrifenu, gan fy mod yn gwbl argyhoeddedig y buasem yn cael gwell cyfansoddiad ar y testyn ganddo na'r un a ddaeth i law, pe y buasai efe wedi cymeryd cymaint o drafferth i ddarparu erbyn y gystadleuaeth ag a gymerodd ei gydymgeiswyr.

Y trydydd cyfansoddiad yr edrychasom drwyddo oedd yr un a lawnodwyd gan y ffugenw "Rhychwynfab." Y mae y cyfansoddiad hwn yn llawer byrach na'r lleill oll, ac yn fwyaf anghelfydd o'r cyfan, er fod ôl meddwl a llafur arno.

Y pedwerydd sydd wedi ei danysgrifio a'r ffugenw "Hanesydd yr hen oesau." Geiriadur bywgraffyddol lled gyflawn o "Enwogion hen a diweddar Sir Feirionydd " ydyw hwn. Y mae y cyfansoddiad yma wedi ei ysgrifenu mewn arddull fwy poblogaidd, feallai, nag un o'r tri blaenorol; a'i iaith yn goeth, er ei bod yn syml a naturiol; a thra y mae yr unrhyw ffeithiau ganddo ef yn elfenau ei Hanesyddiaeth, y mae y modd eu gwisga yn rhoddi mesur o newydd-deb yn ymddangos iad y gwrthddrychau.

Y pumed cyfansoddiad sydd wedi ei arwyddo a'r ffugenw "lolo Meirion." Y mae hwn yn draethawd maith a medrus; ac y mae yr awdwr wedi cymeryd dull gwahanol i'w gydymgeiswyr yn nhrefniad ei gyfansoddiad. Dechreua gyda Chwmwd Ardudwy, o'r hwn dyry ddarluniad daearyddol byr, ond cynwysfawr; yna rhydd hanes enwogion y cwmwd hwnw, wedi eu trefnu yn ol llythyrenau y wyddor, gan ddechreu gyda'r "A," yn enw y "Parch. Morris Anwyl," a ther. fynu gyda'r llythyren "W," yn enw y "Parch. William Wynne," o Faes y neuadd. Yn ol yr un drefn y mae yn myned ymlaen trwy y cymydau ereill. Y mae hwn yn fwy cyflawn ar y testyn nag un o'r cyfansoddiadau eraill, tra y mae ymhob rhagoriaeth arall yn gyfartal i'r goreu o honynt. Am hyny, yr ydwyf yn barnu yn gydwybodol mai "Iolo Meirion" a biau y wobr, er fod yr eiddo "Gwyddno" a "Hanesydd o'r hen oesau" yn bur agos i fod yn gyfartal âg ef, —

Ydwyf, foneddigion, yr eiddoch yn gywir,

OWEN JONES.