Pennod 9.
Os yw yr esgynfa focsol o Béranger i Ceiriog ychydig yn amheus yn Nghaneuon y Gwin, y mae yn y Caneuon Serch yn ddigamsyniad. Yn nghaneuon Béranger nid yw Serch ond nwyd afiach, heb na gwyleidd-dra na chydwybod; ei ddifyrwch oedd gwawdio priodas a phob cysegredigrwydd mewn cyfeillachau cariadus, tra yr oedd yn ei hwyl yn canu am anlladrwydd ac anudoniaeth Serch. Gwnaeth Burns lawer i buro Caneuon Serch yr Alban; ond methodd ddianc heb adael mewn ambell gân awgrymiadau ydynt bobpeth ond glanwaith a gwylaidd. Ar y llaw arall, nis gwn am linell yn Nghaneuon Serch Ceiriog ag y dylid ei chadw o olwg un galon ieuanc ddiniwed. Y mae yn canu fel priod ac fel tad ar ei aelwyd: gall y plant fwynhau pobpeth heb gael eu dolurio. gan ddim.
I feddwl Ceiriog yr oedd Serch mor iachus ag awel y mynydd, ac mor loyw a ffrwd y ffynon.
Ni chredaf fyth fod dyn
Yn berchen calon iach,
Os na fydd ef yn un
Eill garu tipyn bach.
Yr oedd Serch yn rhy ddrud ac yn rhy ysbrydol i gael ei brynu gan arian, neu ei bwyso gan reswm: cariad yw cariad—dyna ddiwedd pob barddoniaeth a phob athroniaeth.
Ond cael dwy galon bur yn nghyd
Yw'r unig gamp er hyn i gyd.
Y mae ei gân ar "Beth yw Cariad?" mor llawn of bertrwydd ag o ddireidi nwyfus. Yr athronydd yn
