XXVI. GALWAD ADREF.
ERBYN y flwyddyn 1855 yr oedd Tomos Williams wedi llesghau cryn lawer. Cynhyddai ei flinder-"y riwmatis"—yn raddol. Rhaid fu iddo, bob yn dipyn, aros yn y ty. Yr oedd hynny, iddo ef, oedd wedi arfer crwydro cymaint dros ei holl fywyd ar dir ac ar fôr, yn brofiad newydd iawn. Bu am beth amser yn lled ddigalon, ond wedi iddo, ebai ef, dderbyn sicrwydd fod ei Dad, drwy bob pang yn ei gymalau, yn ei alw adref yn araf deg, ciliodd ei dristwch calon ymaith yn weddol fuan. Ac er nad oedd arno frys mawr am adael y ddaear, deuai iasau o hiraeth drosto, yn awr ac yn y man, am gael mynd i'r nefoedd. Arferai ddweyd mai "peth mawr ar derfyn batl ar faes y gwaed oedd bod yn un o favourites General. Byddai siawns am anrhydedd felly." Yr un fath, ebai ef, "gyda'r fatl ysbrydol—y fatl, nid yn erbyn cig a gwaed "—os oedd ef yn un o favourites Tywysog y Bywyd, byddai yn sicr o gael honours-cael clywed y Capten mawr yn dweyd, "Da was, da a ffyddlon, dos i mewn i lawenydd dy Arglwydd." Derbyniai lawer o garedigrwydd oddiwrth hwn a'r llall, fel na bu arno eisieu dim, a siriolid ef yn fawr gan ymweliadau cyfeillion hen ac ieuainc beunydd âg ef. Gan nad oedd ei afiechyd wedi ei wneyd yn anymwybodol o gwbl, ymddiddanai yn llawn o ryw fath o afiaeth nefol a hwy.
