Codai hyd yn oed yr Ap ei aeliau ambell noson pan ddychwelai Dan yn orlawen o'r Black Boy' yn ystod yr wythnosau canlynol. Ac un hwyr yn niwedd y mis, penderfynodd siarad gair tadol ag ef. Yr oeddynt newydd orffen swper a chododd Dan i gychwyn ymaith fel arfer.
"Daniel, 'machgan i?"
"Ia?"
"'Fasat ti ddim yn fy ngalw i'n greadur Piwritanaidd, na fasat ti?"
"Wel . . . na faswn," chwarddodd Dan."
"Na fasat, ac felly mae gen' i hawl i siarad hefo chdi. 'Wyt ti'n cofio'r cwpled anfarwol hwnnw gan yr hen Dudur Aled?"
"Pa un?"
"Wel?"
"Ysbys y dengys pob dyn O ba radd y bo'i wreiddyn.
"Mi fùm i yn dy gartra' di yn Llechfaen yn niwadd Awst, ond do? Pan gynhaliwyd y cwarfod mawr hwnnw oedd yn mynd i setlo'r streic, yn nhyb rhai."
Wel?"
"'Ron i'n meddwl, Daniel, 'machgan i, fod dy dad a'th fam ymhlith goreuon yr hen fyd 'ma. Braidd yn gul, efalla', ond mor onest â'r dydd, mor ddiledryw â phobol Tyddyn Gwyn,' mor elfennol o gadarn â chreigiau'r Wyddfa."
"Wel?"
"'Ches i ddim rhieni felly, yn anffodus—nid fy mod i'n chwilio am esgusion dros fod yn greadur mor ddireol. Lle wyt ti'n mynd heno, Daniel?"
"Allan am dro bach."
"Hm. 'Ydi'n . . . 'ydi'n rhaid iti fynd?
"Pam?"
"Meddwl . . . meddwl y basat ti'n rhoi help llaw imi hefo'r bennod ola' o'r Tyddyn Gwyn.'
"'Ron i'n meddwl i chi 'i sgwennu hi neithiwr ac echnos. 'Fuoch chi ddim allan o gwbwl, ddim cam o'r tŷ, medda' Mrs. Rowlands."
"Naddo, ddim cam o'r tŷ, syched ne' beidio. Ac 'rydw' i'n gofyn i titha' aros hefo mi heno, Daniel, 'machgan i. Nid er
