Edrychai "J.H." i gyfeiriad gwŷr y Wasg, â her yn ei lygaid ac yn ei lais: cyhoeddasai un neu ddau o bapurau newydd adroddiadau go wahanol ar y pwnc hwn.
"Wel, fe aeth yn agos i wyth mis heibio er yr amser hwnnw ac y mae cannoedd o'n cydweithwyr ni wedi'u gwasgaru drwy Loegr a Chymru . . . Yn nechrau Chwefror y clywsom ni si fod rhai wedi ysgrifennu at y Prif Oruchwyliwr i gynnig mynd yn ôl i'r chwarel . . ."
"Y bradwyr! "
"Y coesa' duon!" "Y twyllwyr!"
"Y diawliaid!
"Yr oedd rhai ohonyn' nhw," meddai'r siaradwr, "yn mynd o gwmpas i gasglu enwa'. Ugeinia', yna cannoedd, yna miloedd o gathod yn y cefn-dyna a glywem ni fel yr âi'r wythnosa' heibio, a buom ninnau'n ddigon ffôl i daflu'n pennau'n ôl a chwerthin ynom ein hunain. Ond dydd Mawrth dwytha', pan agorwyd y chwarel, gwelem fod y si am yr ugeinia' a'r cannoedd yn wir, yn ffaith waradwyddus, yn ystaen nad anghofir moni am y rhawg, yma yn ardal Llech- faen."
Llefarai "J.H." y frawddeg olaf rhwng ei ddannedd, gan edrych yn llym o amgylch y Neuadd. Aeth murmur chwyrn, rhyfelgar, drwy'r lle, ac ohono, fel tonnau o ferw môr, cododd bloeddiadau ffyrnig, penderfynol. Petai un Bradwr yn agos, byddai'r dorf honno wedi'i larpio.
"Ardal Llechfaen' a ddywedais i. Y mae rhyw dri chant o Fradwyr, ond o bentref Llechfaen, y mwyaf poblog yn y cylch, dim ond rhyw hanner cant. Efallai fod hynny'n arwyddocaol, gyfeillion. Efallai ei bod hi'n haws dylanwadu ar ddynion mewn pentrefi llai, a gwyddom mor ddygn a chyfrwys yw'r dylanwadau sy'n gweithio mewn rhai lleoedd. Nid hawdd fydd gwrthwynebu a gwrthweithio'r dylanwadau hynny. Yr oedd y frwydr yn galed o'r blaen. Fe fydd yn galetach 'rwan."
Dywedai'r geiriau olaf yn dawel iawn, â gwên galed ar ei wyneb. Safodd yn fud ennyd, gan syllu i gefn y Neuadd fel pe i herio'r dyfodol a'i beryglon.
"Hwn," aeth ymlaen yn ddwys, "ydi'r argyfwng pwysica' a fu yn ein hanes ni fel chwarelwyr. O hyn ymlaen rhaid inni sefyll yn fwy unol a chadarn ac eofn nag erioed. Ymhen
