Fel y rhan fwyaf o gyfansoddwyr Ewrop tua diwedd y ganrif o'r blaen, fe dalodd warogaeth drom i'r cawr Teutonaidd Wagner; fel y cawn bron ymhob rhifyn o "Saul of Tarsus," etc. Ond diolch i'r drefn, yr oedd yn berffaith rydd, ac yn hollol gywir i'w anianawd Gymreig pan yn ysgrifennu "Cantata yr Adar," ei donau cynulleidfaol, tonau i blant, a chaneuon. Clywais Isalaw yn dywedyd mai "Cantata yr Adar" oedd campwaith cyflawn Parry. Dywediad beiddgar, ond o safbwynt y Celt yr oedd yn gywir. Y wers fawr o hyd mewn byd celfyddyd, fel bywyd cyffredin, yw bod yn rhydd ac yn gywir i'n hamgylchoedd.
Gerddorion hunan-addysgol sydd fwyaf cywir iddynt eu hunain ac i'w gwlad. Yr oedd y gwres cenedlaethol yn llosgi yn ddirfawr ym mynwesau Bach a Wagner; ac felly Elgar yn y wlad hon; ac yn wir Tanymarian a John Thomas yng Nghymru fach. Dichon mai'r pedwar mwyaf Celtaidd o'r holl gyfansoddwyr Cymreig yw Tanymarian, Dr. Parry, John Thomas, ac R. S. Hughes.
Nid yw Ambrose Lloyd, Gwilym Gwent, D. Emlyn Evans, a D. Jenkins yn ein taro mor gryf, er eu safle gogoneddus yn y côr Gymreig. Rhaid i mi enwi rhai o emau Celtaidd Dr. Parry, sydd fwyaf nodedig o ran brwdaniaeth ysbryd; yn gyntaf oll, yr unawd cenedlaethol, "Baner ein Gwlad"; dyma gerddoriaeth Geltaidd berffaith—y chwarae o'r minor i'r major a'r cyffyrddiad cyfriniol ar y geiriau "Mae ysbryd Llewelyn, etc." yn ei gwneuthur yn em werthfawr; y bruddaidd yw'r "Gardotes Fach," ac yn yr un dosbarth "Yr Eos," ac i orffen y triawd minoraidd "Yr Eneth Ddall." Rhaid peidio anghofio "Codwn Hwyl," i feibion, a'r "Myfanwy" ochr arall i'r darlun. Gofod a ballai i mi enwi ei ddarnau i blant ond un sef "Y Milwr Bychan." Dirgelwch ei lwyddiant gyda darnau i blant oedd yr ysbryd Celtaidd sydd yn gwau drwy bob adran; nid yn gymaint eu symlrwydd, ond yr ysbryd rhydd sydd yn gosod newydd-deb ynddynt. Yn ddiamheuol Dr. Joseph Parry oedd y mwyaf llwyr Gymreig a feddem, ac wedi parhau i ledu ei adenydd hyd ddiwedd oes o lafur angherddol.
