RHAGAIR
GALLASWN feddwl am lawer gorchwyl llenyddol haws ei gyflawni nag ysgrifennu Cofiant Watcyn Wyn; ond ni allaswn feddwl am un hyfrytach i fy nheimladau. Ofnais y gwaith yn hir, er i'm bryd redeg yn llwyr arno. Rhy dda y gwyddwn am haeddiant y gwrthrych, a'i safle yng Nghymru, i mi allu arfer unrhyw hyfder a diofalwch ynglyn â'r peth. Teulu'r Bardd a'm ceisiodd at y gwaith, ac ni allaswn ond ufuddhau, a gwneuthur yn ol fy ngallu a'm cyfle.
Adnabum Watcyn Wyn am hir flynyddoedd, ac yn hir cyn ei adnabod, yr oedd ei enw a'i waith wedi'm hennill. Od yw edmygedd o'r gwrthrych yn nod angen cofiannydd, nid wyf fi brin o hynny. Tybiais weithiau fy mod yn ei anwylo yn rhy fawr i'm barn weithredu'n ddiduedd. Hyderaf na chroesais y llinell derfyn; oblegid gormod oedd fy mharch i unionder meddwl Watcyn Wyn i'm gollwng i'r rhysedd hwnnw yn hawdd. Fy awydd cryfaf oedd ei ddwyn ef ei hun yn ol i ddywedyd ei stori, ac ni fynnwn i ddim ei guddio. Oherwydd hyn ni fum yn ol o ddefnyddio'i leferydd ef ei hun yn helaeth, lle bynnag yr ymweddai.
I sicrhau cywirdeb ffeithiau, darllenais y gwaith hwn amryw weithiau i'w gyfeillion cyfoed, i'w deulu, ac i Gwili-ei gydlafurwr yn Ysgol y Gwynfryn. Yn hyn bu Gwydderig a Mr. T. M. Evans yn gymorth mawr; ac nid llai Mrs. Watcyn Wyn; ei fab (Mr. George Williams, B.A.); a'i ferch (Miss Mary Williams). Heblaw rhoi ei gymorth gwerthfawr gyda ffeithiau, rhoddodd Gwili ei law barod i'm cynorthwyo yng nghywiriad y proflenni. Cymered ef a'r cyfeillion eraill a enwais fy niolch cynhesaf. Fy niolch hefyd i Mrs. Phillips, Parc yr Ynn, am fenthyg rhai caniadau, ac am yr un hynawsedd i Mr. Evan Evans, Fferyllydd, Amanford.
Defnyddiais lythyrau cyfeillion ato, yn ol y galw, a chan nad oedd yn y rhai a geisiwn ddim cyfrinach, ni ymofynnais am ganiatad i'w defnyddio. Diolchaf i'r rhai sy'n fyw ohonynt am y cyfleustra.
