ymgiliai y môr o'r Cantref yn awr ar ddystill trai ? — nad ydyw y manylydd rhyfedd hwnw, Giraldus Cambrensis, yn hanes ei deithiau trwy Gymru, 1188, yn yngan gair yn nghylch dinystr y fath le, a'i fod yn nesaf peth i anmhosibilrwydd i'r hen fwnc beidio croniclo y fath ddygwyddiad, a thynu moeswersi am farn ar annuwioldeb oddiwrth yr hanes; — nad oes dim yn y dysgrifiad a ddyry y Rhufeiniaid o Gymru, yr adeg y goresgynasant hwy ynys Prydain, yn tueddu neb i gredu fod darn mor fawr o dir wedi ei feddianu gan y môr ar ol hyny; na bod dinasoedd na phorthladdoedd o bwys yn bodoli y pryd hwnw lle y saif yn awr Feisfor Aberteifi; — na sonir gair yn nghylch y Cantref na'i ddinasoedd ardderchog yn Itinerary Antonius, na chan Ptolemaus, na Richard o Cirenester.
Davies, awdwr dysgedig y Mythology of the Druids, ydyw
arweinydd yr ail ddosbarth. Dywed ef mai yr un person
ffugiol ydoedd Gwyddno Garanhir a Thegid Foel, gŵr
Ceridwen, a thad tybiedig y bardd Taliesin, — etifeddiaeth
yr hwn a safai yn nghanol Llyn Tegid, gerllaw y Bala.[1]
Olrheinia yr awdwr hwn Gwyddno a Thegid Foel hyd y
diluw, a dywed mai enwau ereill oeddent ar Noa. Llong
nofiadwy sydd i'w ddeall wrth "etifeddiaeth yn nghanol
y llyn," a'r llong hon ydoedd arch Noa. Aralleg o'r
diluw ydoedd dinystr Cantref y Gwaelod, wedi ei chyfansoddi
ganrifoedd cyn Cred, i ddwyn yr engraifft hono o
ddigllonedd cyfiawn Duw i gyrhaedd amgyffredion a
chylch dealldwriaeth yr hen Gymry.
Dosbarth y trydydd a gredant fwy neu lai o'r hanes fel
y gosodasom ef i lawr yn y dechreu, ac y maent yn "unfryd unllais"
o wirioneddolrwydd ffaith y gorlifiad. Seiliant
eu barn ar y Trioedd, cydgasgliad ffeithiau hanesyddol,
a daeareg y man y safai y Cantref arno. Dygir y
ddau flaenaf gerbron yn nes yn mlaen. Traetha daeareg
ei llên yn y Sarnau a geir yn Meisfor Aberteifi. Sarn
Badrig (neu Badrhwyg, medd Pennant, oherwydd nifer y
llongau a ddryllid arni), yn Meirionydd, a ymestyna 21
milldir i'r môr, ac a welir yn sych, medd rhai, am naw mill-
dir, a gynwys olion amlwg o hen fur neu wrthglawdd; Sarn
Gynfelyn, gerllaw Aberystwyth, a gyrhaedd saith milldir
i'r môr, ac yn ei phen eithaf y mae adfeilion hen Gaer, lle
yn ol Lewis Morris, yr oedd palas Gwyddno Garanhir. Y
mae tair o sarnau ereill byrach, eithr yn cynwys llawn
- ↑ Gwel Hanes Taliesin yn y llyfr hwn
