X. CWM RHONDDA
"WEL, boy bach, wyt ti am 'y ngweld i?"
"Ydw, syr, i ofyn am waith."
"Wel, cera lawr i ben y pwll a gofyn i Tom Roderick, y gaffer, os ôs ganddo fe le i grotyn!"
'Dwy i ddim am fynd lawr i'r pwll, syr."
"Beth wyt ti am gâl bod, 'bycwn i? Surveyor, Manager, neu beth?"
"Run peth ag oedd nhad yma flynydda'n ôl, syr."
"Beth oedd e', 'tyswn i mor ewn a gofyn?"
"Ostler[1] syr, dan yr Ocean."
Derdyshefoni! Crotyn fel ti yn ostler! Bachan! fe fytsa un o'r ceffyla' dy ben di bant y diwrnod cynta'.
Beth oedd enw dv dad?
"William Owen, syr. William Owen, Cwmdŵr, o'dd rhai yn 'i alw."
"Dyr caton pawb! R'own i'n 'i napod yn dda. Bachan gwirion a gwithwr piwr o'dd dy dad."
Dyna oedd yr ymgom rhwng Daff a "dyn mawr" yr Ocean pan ofynnodd y llanc am waith y bore cyntaf. Gwridodd y bachgen mewn boddhad o glywed y deyrnged i'w dad gan y pen-arolygydd, a chredodd iddo weld ton o sirioldeb yn taenu dros wyneb "y dyn mawr " yn y syniad bod mab i hen weithiwr yn gofyn am le ei dad.
Trodd yr hynafgwr ato'n garedig, a dywedodd,— "Ti gei di waith, boy bach, ond 'does dim crots o ostlers i gâl, ti'n gweld. Dynon yn nhw i gyd."
"Diolch i chi, syr, beth ga' i neud?"
Ar hyn pasiwyd y ddau gan wr byr, oddeutu deugain oed, ac ar hwn y galwodd yr arolygydd, "Dai, dere 'ma funad! Yn y lefal wyt ti'n gwitho 'd 'efa?"
"Ia, Mr. Jones!"
"Gad i fi weld! Nid y ti o'dd yn gofyn i Tom am grotyn ddoe?"
Ia, Mr. Jones!"
