Nid yw anghymhwys i ddywedyd gair neu ddau yn fyr yng nghylch yr amser a'r modd y dygpwyd yr Iwerddon dan goron Lloegr. Dermot Mac Murroc, un o 5 brenin Iwerddon, wedi ei wthio allan o'i freniniaeth gan Rhydderch Mac Connar, yr hwn oedd yn chwennych bod yn ben ar yr holl ynys, a wnaeth ei gwyn wrth Harri yr Ail, Brenin Lloegr. Dermot a dderbyniwyd yn roesawgar dros ben; canys y gwirionedd yw, yr oedd Harri yn bwriadu er ys talm gael meddiant yn yr Iwerddon, ac yn awr yr oedd efe yn barnu fod y drws yn agored iddo. Felly efe a anfones gyda Dermot lu o wŷr dewisol, y rhai a diriasant yn Iwerddon dydd calan Mai, yn y flwyddyn 1170. Drwy gymhorth y Seison, Dermot yn wir a ennillodd drachefn ei randiroodd; ond yna cyn pen dwy flynedd, y brenin Harri ei hun a hwyliodd drosodd, ac a oresgynodd yr holl deyrnas dan ei lywodraeth.
PENNOD V.
EILUNOD AMRYW GENEDLOEDD, EILUNADDOLIAETH YR HEN FRYTANIAID CYN AMSER CRIST. EU HOFFEIRIAID A ELWID Y "DERWYDDON." EU MOESAU. YNG NGHYLCH Y IAITH GYMRAEG.
CYN rhoddi hanes neillduol am goel-grefydd yr hen Frytaniaid, cyn amser Crist, nid yw anghymhwys i chwilio allan yr amser y dygpwyd eilunaddoliaeth gyntaf i'r byd. Pa mor gynnar y gwrthgiliodd natur lygredig dyn oddi wrth wasanaeth y gwir Dduw, nid oes dim mynegiaeth sicr; ond gwrthddrychon cyntaf eu haddoliad oedd gwaith y greadigaeth. Hwy a dybiasant mai y tân, neu'r gwynt, neu yr awyr buan, neu gylch y ser, neu ddwfr chwyrn, neu oleuadau'r nefoedd, oeddent dduwiau yn llywodraethu'r byd. (Doeth. xiii. 2.) Ond yr haul, yn anad un peth, oeddid yn ei gyfrif yn dduw, ar ol myned y wybodaeth o'r gwir Dduw ar goll. Am ddelwau ac eilunod, dywedir mai Nimrod, mab Cus, oedd y cyntaf a’u lluniodd gogyfer â'u haddoli. Cymmaint oedd ei barch at ei dad, fel y parodd wneuthur delw ar ei lun ef; ac megys yr oedd efe yn frenin, â'r awdurdod oruchel yn ei law, efe a barodd i'w holl ddeiliaid gymmaint i berchi y ddelw, ag oeddent yn perchi ei dad tra yr oedd efe byw. Y mae hyn
