Tudalen:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu/48

gyn Gal er mwyn buddugoliaeth; ac wedi
gorchfygu i gael treth gyffredinol oddiar y
Galiaid, cymerasant y brenin yn garcharor, a
gorfodasant y bobl i fod eu caethddeiliaid.
Yna dinystriasant yr holl amddiffynfeydd; ac
o fewn ysbaid blwyddyn gorphenasant ores-
gyniad yr holl deyrnas. Oddiyno arweiniasant
eu byddinoedd tua Rhufain, gan oresgyn y
gwledydd cylchynol, a dinystrio yr holl gestyll,
hyd oni wersyllasant o flaen y ddinas. Y Rhuf-
einiaid a'u prynasant drosodd y waith hon &
swm mawr o arian, ac addewid o deyrnged fly-
nyddol. Rhoddwyd pedwar ar hugain o ber-
sonau o'r teuluoedd goreu fel gwyatlon am
gyflawniad dyladwy o'r cytundeb. O Rufain
y brodyr a droisant eu harfau yn erbyn yr
Almaen. Ond yn cael yn fuan wedi hyny fod
y Rhufeiniaid wedi tori y cytundeb trwy anfon
cymorth yn ddirgelaidd yn eu herbyn, hwy a
ddychwelasant yn uniongyrchol i Rufain, ac
ar ol brwydr ffyrnig, a lladdfa fawr o bob tu,
cymerwyd y ddinas. Beli ar ol y fuddugol-
iaeth a ddychwelodd adref gyda'i Frythoniaid,
ond Bran a arosodd gyda'r Galiaid, fel ymer-
awdwr Rhufain; a chyda gerwinder dirfawr
gorfododd y Rhufeiniaid i ymostwng, fel y
dengys yr hanes Rufeinig. (Myv. Arch. ii.
155.)
BRAN FENDIGAID, mab Llyr Llediaith,
o dd un o'r cymeriadau enwocaf yn ein hanes-
yddiaeth. Yn rhan foreuaf ei oes efe a hy-
nododd ei hun mewn brwydr, ac mewn llyw
odraeth, fel y mae cyfeiriad yn cael ei wneud
gan ein beirdd at ei weithredoedd rhyfelgar a'i
ddoethineb gwleidiadol. (Gwel Caniadau Cyn-
ddelw, (Myv. Arch. i. 212, 248.) Yn un o'r
Trioedd, (Myv. Arch. ii. 63,) rhesir ef gyda
Prydain a Dyfnwal, fel y Tri Theulu Bendi.
gaid. Y cyntaf oedd teulu Bran Fendigaid,
am mai trwyddo ef y dygwyd yr efengyl gyntaf
i'r ynys hon. Efe oedd tad Caradog, yr hwn
sydd enwog mewn hanesiaeth eglwysig; a
phan draddodwyd ei fab i'r Rhufeiniaid trwy
fradwriaeth Aregwedd Foeddig, cafodd Bran
a'i deulu eu dwyn i Rufain fel gwystion, lle
yr arososant dros saith mlynedd. Er mor an-
ffodiog oedd y dygwyddiad hwn ar y pryd i'r
Cymry, trwy gyfryngiad Rhagluniaeth bu yn
achlysur o'r daioni mwyafi'w gwlad yn y can-
lyniad; obl. gyd Duw, yr hwn sydd yn teyrn-
asu yn mreniniaeth dynion, ac yn peri i gyn-
ddaredd dyn i'w folianu, a wnaeth gaethiwed
Bran ab Llyr Llediaith a'i deulu, yn foddion
i ddwyn yr efengyl i Frydain. Yr oedd Rhuf.
ain y pryd hwnw yn eisteddle dysgeidiaeth a'r
celfyddydau, yn brif ddinas yr ymerodraeth, a
brenines y byd, a phobl yn cyniwair iddi o bob
gwlad; a phan gafodd Bran ei ddwyn yn gaeth
i Rufain, yr oedd yr efengyl yn cael ei phre-
gethu yno, a llawer o'r trigolion, heb sylwi ar
weithrediadau, nac ofni peryglon, oeddynt wedi
ymwrthod a'u heilunod mudion, a gwneuthur
proffes gyhoeddus o'r ffydd Gristionogol, Rhuf.
i. 7. Yn ystod y saith mlynedd y bu Bran yn
garcharor yn Rhufain, cafodd y fraint o glywed
hyfryd sain yr efengyl, a chafodd lawer o gyf-
leusderau i ymddiddan a gweinidogion Crist
ag oedd yn dyfod yno. Gwelodd yr Arglwyddgyn Gal er mwyn buddugoliaeth; ac wedi
gorchfygu i gael treth gyffredinol oddiar y
Galiaid, cymerasant y brenin yn garcharor, a
gorfodasant y bobl i fod eu caethddeiliaid.
Yna dinystriasant yr holl amddiffynfeydd; ac
o fewn ysbaid blwyddyn gorphenasant ores-
gyniad yr holl deyrnas. Oddiyno arweiniasant
eu byddinoedd tua Rhufain, gan oresgyn y
gwledydd cylchynol, a dinystrio yr holl gestyll,
hyd oni wersyllasant o flaen y ddinas. Y Rhuf-
einiaid a'u prynasant drosodd y waith hon &
swm mawr o arian, ac addewid o deyrnged fly-
nyddol. Rhoddwyd pedwar ar hugain o ber-
sonau o'r teuluoedd goreu fel gwyatlon am
gyflawniad dyladwy o'r cytundeb. O Rufain
y brodyr a droisant eu harfau yn erbyn yr
Almaen. Ond yn cael yn fuan wedi hyny fod
y Rhufeiniaid wedi tori y cytundeb trwy anfon
cymorth yn ddirgelaidd yn eu herbyn, hwy a
ddychwelasant yn uniongyrchol i Rufain, ac
ar ol brwydr ffyrnig, a lladdfa fawr o bob tu,
cymerwyd y ddinas. Beli ar ol y fuddugol-
iaeth a ddychwelodd adref gyda'i Frythoniaid,
ond Bran a arosodd gyda'r Galiaid, fel ymer-
awdwr Rhufain; a chyda gerwinder dirfawr
gorfododd y Rhufeiniaid i ymostwng, fel y
dengys yr hanes Rufeinig. (Myv. Arch. ii.
155.)
BRAN FENDIGAID, mab Llyr Llediaith,
o dd un o'r cymeriadau enwocaf yn ein hanes-
yddiaeth. Yn rhan foreuaf ei oes efe a hy-
nododd ei hun mewn brwydr, ac mewn llyw
odraeth, fel y mae cyfeiriad yn cael ei wneud
gan ein beirdd at ei weithredoedd rhyfelgar a'i
ddoethineb gwleidiadol. (Gwel Caniadau Cyn-
ddelw, (Myv. Arch. i. 212, 248.) Yn un o'r
Trioedd, (Myv. Arch. ii. 63,) rhesir ef gyda
Prydain a Dyfnwal, fel y Tri Theulu Bendi.
gaid. Y cyntaf oedd teulu Bran Fendigaid,
am mai trwyddo ef y dygwyd yr efengyl gyntaf
i'r ynys hon. Efe oedd tad Caradog, yr hwn
sydd enwog mewn hanesiaeth eglwysig; a
phan draddodwyd ei fab i'r Rhufeiniaid trwy
fradwriaeth Aregwedd Foeddig, cafodd Bran
a'i deulu eu dwyn i Rufain fel gwystion, lle
yr arososant dros saith mlynedd. Er mor an-
ffodiog oedd y dygwyddiad hwn ar y pryd i'r
Cymry, trwy gyfryngiad Rhagluniaeth bu yn
achlysur o'r daioni mwyafi'w gwlad yn y can-
lyniad; obl. gyd Duw, yr hwn sydd yn teyrn-
asu yn mreniniaeth dynion, ac yn peri i gyn-
ddaredd dyn i'w folianu, a wnaeth gaethiwed
Bran ab Llyr Llediaith a'i deulu, yn foddion
i ddwyn yr efengyl i Frydain. Yr oedd Rhuf.
ain y pryd hwnw yn eisteddle dysgeidiaeth a'r
celfyddydau, yn brif ddinas yr ymerodraeth, a
brenines y byd, a phobl yn cyniwair iddi o bob
gwlad; a phan gafodd Bran ei ddwyn yn gaeth
i Rufain, yr oedd yr efengyl yn cael ei phre-
gethu yno, a llawer o'r trigolion, heb sylwi ar
weithrediadau, nac ofni peryglon, oeddynt wedi
ymwrthod a'u heilunod mudion, a gwneuthur
proffes gyhoeddus o'r ffydd Gristionogol, Rhuf.
i. 7. Yn ystod y saith mlynedd y bu Bran yn
garcharor yn Rhufain, cafodd y fraint o glywed
hyfryd sain yr efengyl, a chafodd lawer o gyf-
leusderau i ymddiddan a gweinidogion Crist
ag oedd yn dyfod yno. Gwelodd yr Arglwyddgyn Gal er mwyn buddugoliaeth; ac wedi
gorchfygu i gael treth gyffredinol oddiar y
Galiaid, cymerasant y brenin yn garcharor, a
gorfodasant y bobl i fod eu caethddeiliaid.
Yna dinystriasant yr holl amddiffynfeydd; ac
o fewn ysbaid blwyddyn gorphenasant ores-
gyniad yr holl deyrnas. Oddiyno arweiniasant
eu byddinoedd tua Rhufain, gan oresgyn y
gwledydd cylchynol, a dinystrio yr holl gestyll,
hyd oni wersyllasant o flaen y ddinas. Y Rhuf-
einiaid a'u prynasant drosodd y waith hon &
swm mawr o arian, ac addewid o deyrnged fly-
nyddol. Rhoddwyd pedwar ar hugain o ber-
sonau o'r teuluoedd goreu fel gwyatlon am
gyflawniad dyladwy o'r cytundeb. O Rufain
y brodyr a droisant eu harfau yn erbyn yr
Almaen. Ond yn cael yn fuan wedi hyny fod
y Rhufeiniaid wedi tori y cytundeb trwy anfon
cymorth yn ddirgelaidd yn eu herbyn, hwy a
ddychwelasant yn uniongyrchol i Rufain, ac
ar ol brwydr ffyrnig, a lladdfa fawr o bob tu,
cymerwyd y ddinas. Beli ar ol y fuddugol-
iaeth a ddychwelodd adref gyda'i Frythoniaid,
ond Bran a arosodd gyda'r Galiaid, fel ymer-
awdwr Rhufain; a chyda gerwinder dirfawr
gorfododd y Rhufeiniaid i ymostwng, fel y
dengys yr hanes Rufeinig. (Myv. Arch. ii.
155.)
BRAN FENDIGAID, mab Llyr Llediaith,
o dd un o'r cymeriadau enwocaf yn ein hanes-
yddiaeth. Yn rhan foreuaf ei oes efe a hy-
nododd ei hun mewn brwydr, ac mewn llyw
odraeth, fel y mae cyfeiriad yn cael ei wneud
gan ein beirdd at ei weithredoedd rhyfelgar a'i
ddoethineb gwleidiadol. (Gwel Caniadau Cyn-
ddelw, (Myv. Arch. i. 212, 248.) Yn un o'r
Trioedd, (Myv. Arch. ii. 63,) rhesir ef gyda
Prydain a Dyfnwal, fel y Tri Theulu Bendi.
gaid. Y cyntaf oedd teulu Bran Fendigaid,
am mai trwyddo ef y dygwyd yr efengyl gyntaf
i'r ynys hon. Efe oedd tad Caradog, yr hwn
sydd enwog mewn hanesiaeth eglwysig; a
phan draddodwyd ei fab i'r Rhufeiniaid trwy
fradwriaeth Aregwedd Foeddig, cafodd Bran
a'i deulu eu dwyn i Rufain fel gwystion, lle
yr arososant dros saith mlynedd. Er mor an-
ffodiog oedd y dygwyddiad hwn ar y pryd i'r
Cymry, trwy gyfryngiad Rhagluniaeth bu yn
achlysur o'r daioni mwyafi'w gwlad yn y can-
lyniad; obl. gyd Duw, yr hwn sydd yn teyrn-
asu yn mreniniaeth dynion, ac yn peri i gyn-
ddaredd dyn i'w folianu, a wnaeth gaethiwed
Bran ab Llyr Llediaith a'i deulu, yn foddion
i ddwyn yr efengyl i Frydain. Yr oedd Rhuf.
ain y pryd hwnw yn eisteddle dysgeidiaeth a'r
celfyddydau, yn brif ddinas yr ymerodraeth, a
brenines y byd, a phobl yn cyniwair iddi o bob
gwlad; a phan gafodd Bran ei ddwyn yn gaeth
i Rufain, yr oedd yr efengyl yn cael ei phre-
gethu yno, a llawer o'r trigolion, heb sylwi ar
weithrediadau, nac ofni peryglon, oeddynt wedi
ymwrthod a'u heilunod mudion, a gwneuthur
proffes gyhoeddus o'r ffydd Gristionogol, Rhuf.
i. 7. Yn ystod y saith mlynedd y bu Bran yn
garcharor yn Rhufain, cafodd y fraint o glywed
hyfryd sain yr efengyl, a chafodd lawer o gyf-
leusderau i ymddiddan a gweinidogion Crist
ag oedd yn dyfod yno. Gwelodd yr Arglwyddgyn Gal er mwyn buddugoliaeth; ac wedi
gorchfygu i gael treth gyffredinol oddiar y
Galiaid, cymerasant y brenin yn garcharor, a
gorfodasant y bobl i fod eu caethddeiliaid.
Yna dinystriasant yr holl amddiffynfeydd; ac
o fewn ysbaid blwyddyn gorphenasant ores-
gyniad yr holl deyrnas. Oddiyno arweiniasant
eu byddinoedd tua Rhufain, gan oresgyn y
gwledydd cylchynol, a dinystrio yr holl gestyll,
hyd oni wersyllasant o flaen y ddinas. Y Rhuf-
einiaid a'u prynasant drosodd y waith hon &
swm mawr o arian, ac addewid o deyrnged fly-
nyddol. Rhoddwyd pedwar ar hugain o ber-
sonau o'r teuluoedd goreu fel gwyatlon am
gyflawniad dyladwy o'r cytundeb. O Rufain
y brodyr a droisant eu harfau yn erbyn yr
Almaen. Ond yn cael yn fuan wedi hyny fod
y Rhufeiniaid wedi tori y cytundeb trwy anfon
cymorth yn ddirgelaidd yn eu herbyn, hwy a
ddychwelasant yn uniongyrchol i Rufain, ac
ar ol brwydr ffyrnig, a lladdfa fawr o bob tu,
cymerwyd y ddinas. Beli ar ol y fuddugol-
iaeth a ddychwelodd adref gyda'i Frythoniaid,
ond Bran a arosodd gyda'r Galiaid, fel ymer-
awdwr Rhufain; a chyda gerwinder dirfawr
gorfododd y Rhufeiniaid i ymostwng, fel y
dengys yr hanes Rufeinig. (Myv. Arch. ii.
155.)
BRAN FENDIGAID, mab Llyr Llediaith,
o dd un o'r cymeriadau enwocaf yn ein hanes-
yddiaeth. Yn rhan foreuaf ei oes efe a hy-
nododd ei hun mewn brwydr, ac mewn llyw
odraeth, fel y mae cyfeiriad yn cael ei wneud
gan ein beirdd at ei weithredoedd rhyfelgar a'i
ddoethineb gwleidiadol. (Gwel Caniadau Cyn-
ddelw, (Myv. Arch. i. 212, 248.) Yn un o'r
Trioedd, (Myv. Arch. ii. 63,) rhesir ef gyda
Prydain a Dyfnwal, fel y Tri Theulu Bendi.
gaid. Y cyntaf oedd teulu Bran Fendigaid,
am mai trwyddo ef y dygwyd yr efengyl gyntaf
i'r ynys hon. Efe oedd tad Caradog, yr hwn
sydd enwog mewn hanesiaeth eglwysig; a
phan draddodwyd ei fab i'r Rhufeiniaid trwy
fradwriaeth Aregwedd Foeddig, cafodd Bran
a'i deulu eu dwyn i Rufain fel gwystion, lle
yr arososant dros saith mlynedd. Er mor an-
ffodiog oedd y dygwyddiad hwn ar y pryd i'r
Cymry, trwy gyfryngiad Rhagluniaeth bu yn
achlysur o'r daioni mwyafi'w gwlad yn y can-
lyniad; obl. gyd Duw, yr hwn sydd yn teyrn-
asu yn mreniniaeth dynion, ac yn peri i gyn-
ddaredd dyn i'w folianu, a wnaeth gaethiwed
Bran ab Llyr Llediaith a'i deulu, yn foddion
i ddwyn yr efengyl i Frydain. Yr oedd Rhuf.
ain y pryd hwnw yn eisteddle dysgeidiaeth a'r
celfyddydau, yn brif ddinas yr ymerodraeth, a
brenines y byd, a phobl yn cyniwair iddi o bob
gwlad; a phan gafodd Bran ei ddwyn yn gaeth
i Rufain, yr oedd yr efengyl yn cael ei phre-
gethu yno, a llawer o'r trigolion, heb sylwi ar
weithrediadau, nac ofni peryglon, oeddynt wedi
ymwrthod a'u heilunod mudion, a gwneuthur
proffes gyhoeddus o'r ffydd Gristionogol, Rhuf.
i. 7. Yn ystod y saith mlynedd y bu Bran yn
garcharor yn Rhufain, cafodd y fraint o glywed
hyfryd sain yr efengyl, a chafodd lawer o gyf-
leusderau i ymddiddan a gweinidogion Crist
ag oedd yn dyfod yno. Gwelodd yr Arglwydd yn dda fendithio y manteision hyny er tröed-
igaeth Bran; ac er ei fod yn garcharor mewn
gwlad ddyeithr, cafodd ei ddwyn i ryddid ys-
brydol, a'i wneuthur yn gyd-ddinasydd â'r
saint, a'i fabwysiadu i deulu Duw. Bran oedd
y cyntaf o'r Cymry a ddychwelwyd i'r ffydd
Gristionogol, ac oblegyd ei dduwioldeb dirag-
rith, a'i ymarweddiad hardd, a'i ymdrechion
canmoladwy i helaethu y gwirionedd, cafodd
ei alwo hyny allan, Bran Fendigaid. Wedi iddo
deimlo awdurdod yr efengyl ar ei feddwl ei hun,
a phrofi ei chysuron melus a gwerthfawr, daeth
yn llawn sel dros helaethiad y gwirionedd; a
chan fod ei gydwladwyr yn aros mewn tywyll-
wch eilunaddoliaeth, teimlodd ddymuniad cryf
i anfon yr efengyl atynt; a phenderfynodd
ymdrechu eu dwyn i wybodaeth o Grist mor
gynted y caffai ei ryddhau. Ar ol iddo fod
yn garcharor yn Rhufain am saith mlynedd,
efe a ryddhawyd; ac yn fuan mewn canlyniad
efe a sicrhaodd Ilid, Cyndaf, ac Arwystli Hen,
tri wyr enwog mewn duwioldeb, a sel dros
ledaeniad y gwirionedd, i ddyfod gydag ef i
Frydain, i hyfforddi y Cymry yn egwyddorion
y grefydd Gristionogol. Wedi gwneud y
trefniadau angenrheidiol i'w taith, a chymeryd
eu cenad oddiwrth y bredyr yn Rhufain, a'u
gorchymyn ganddynt i ras Duw, Bran Fendi-
gaid a'i gyfeillion a ymadawsant, a thrwy dir-
iondeb rhagluniaeth a diriasant yn ddyogel yn
Ynys Prydain, er nad ellir gwybod yn awr yn
benderfynol yn mha ran o'r Ynys y tiriodd
Bran a'i gyfeillion; eto y mae llawer o ystyr-
iaethau yn ei gwneud yn debygol mai ar Dde-
heubarth Cymru y tywynodd goleuni yr efeng-
1 gyntaf yn yr Ynys hon. Ar ol i Bran gael
yr anrhydedd o ddwyn yr efengyl i wlad ei
enedigaeth, cafodd y cysur anarhaethadwy o
weled ei lafur yn llwyddo rai blynyddau cyn ei
alw i dderbyn ei wobr. Gan fod Bran Fendi-
gaid yn wr rhagorol, a chymeradwy yn y wlad-
wriaeth, cafodd ei esiampl dduwiol effaith
neillduol ar ei deulu ei hun, yn nghyd a phawb
oddiamgylch iddo; a thebygol i lawer o'i gyd-
wiadwyr trwy wrando ei gynghorion, a sylwi
ar ei ymarweddiad santaidd yn yr Arglwydd,
gael eu tueddu i ddychwelyd oddiwrth eu heil-
unod mudion at y Duw byw.
Mewn per-
thynas i ddyfodiad yr efengyl yma trwy
offerynoliaeth Bran ab Llyr, nid oes hyd yma,
yn ol ein meddwl ni, ddim wedi ymddangos i'w
wrthbrofi; ac oddieithr dwyn yn mlaen yn ei
erbyn ryw awdurdod llawer cadarnach nag a
ddangoswyd hyd yu hyn, nid oes un achos i
goleddu amheuaeth o blegyd. Ac os oes
rhywrai wedi meithrin barn am Paul, mai efe
oedd y cenadwr cyntaf, nid oes un achos yn
ymddangos i'w siglo yn ei faru. Y mae yr
apostol yn ei lythyr at y Rhufeiniaid, xv. 28,
yn dywedyd ei fod yn bwriadu myned i'r His-
baen; "Mi a ddeuaf heibioch i'r Hisbaen:"
ac y mae Clemens Romanus, yr hwn oedd gyf-
aill a chydlafurwr i Paul, yn dywedyd i'r
apostol hwnw yn ei bregethiad o'r efengyl,
deithio hyd eithaf terfynau y gorllewin. Ac y
mae amryw awdurdodau yn dangos fod Ynys
Prydain yn cael ei chyfrif yn mhlith ardaloedd
eithaf y gorllewin. Y mae Catullus yn ei
Q