gwaith, am na chaniatài eu crefydd adeiladu teml eilunod; ïe, pallodd holl gospedigaethau Alexander i'w dwyn at y gorchwyl, yr hyn a barodd iddo synu, a'u gollwng o'i wasanaeth i'w gwlad eu hunain.
EI FARWOLAETH.
Bu Alexander oddeutu blwyddyn yn Babilon, yn niwedd yr hon yr ymroes i feddwdod, drwy yfed ddyddiau a nosweithiau yn ddidòr. Wedi iddo eistedd yn hir mewn cyfarfod o gyfeddach a meddwdod gyda Nearchus, efe a aeth, yn ol ei arfer, i'r bâdd, gyda'r bwriad o fyned i orphwys. Yn y cyfamser daeth Medius ato, gan ei wahodd i gyfeddach arall, ac nis gallai ei omedd ef. Yno efe a yfodd drwy yr holl nos hono, a thrwy y dydd dranoeth, nes y dygwyd arno dwymyn boeth. Ni ddarfu i'r dwymyn ei gymeryd, fel y dywed rhai, wrth yfed y gwpan Herculaidd, yr hon a gynwysai chwe' chwart o'n mesur ni; ac ni chafodd boen sydyn yn ei gefn, fel pe buasai wedi cael ei drywanu â gwaywffon. Pethau yw y rhai hyn a ddyfeisiwyd gan ysgrifenwyr, y rhai a dybient fod yr amgylchiad yn galw am rywbeth rhamantus ac allan o'r ffordd gyffredin. Aristobulus a ddywed iddo yfed dracht o win yn mhoethder y dwymyn, i dori ei syched angerddol, yr hyn a ddyrysodd ei synwyrau, ac iddo farw ar y 30ain o Fehefin, wedi teyrnasu wyth mlynedd ar ymerodraeth Persia, a deuddeng mlynedd a haner ar ol ei dad, yn dair ar ddeg ar hugain oed. Ac felly y dybenwyd holl frwydrau y tywysog mawr a gwagogoneddgar hwn; wedi darostwng o hono yr holl wledydd o fôr Adria hyd o fewn ychydig i'r afon Ganges, yr hyn oedd yn cynwys y rhan fwyaf o'r byd adnabyddus y pryd hyny. Dygwyddodd ei farwolaeth yn y flwyddyn cyn geni Crist, 323.
Ond yn ei ddyddlyfr y mae yr hanes dipyn yn wahanol; fel y canlyn y dywed hwnw. "Ar y deunawfed o fis Daesius (Mehefin,) pan ganfu fod y dwymyn arno, efe a orweddai yn ei faddgell. Dranoeth, wedi iddo ymfaddio, efe a symudodd i'w ystafell ei hun, ac a chwareuodd ddisiau am amryw oriau gyda Medius. Yn yr hwyr efe a ymfaddiodd drachefn, ac wedi aberthu i'r duwiau, efe a swperodd. Yn ystod y nos dychwelodd y dwymyn. Ar yr ugeinfed efe a ymfaddiodd drachefn, ac wedi yr aberth arferol, efe a eisteddodd yn y faddgell, gan ymddifyru trwy wrando ar Nearchus yn adrodd hanes. ei fordaith, a'r pethau mwyaf hynod y sylwasai arnynt ar y môr. Treuliwyd yr unfed ar hugain yr un modd. Cynyddodd y dwymyn, a chafodd noswaith ddrwg iawn. Ar yr eilfed ar hugain yr oedd y dwymyn yn dra thost. Gorchymynodd i'w wely gael ei symud, a'i osod wrth y baddon mawr. Yno efe a ymddiddanodd a'i gadfridogion yn nghylch y gwagleoedd yn y fyddin, a dymunai ar fod iddynt gael eu llenwi â swyddogion profiadol. Ar y pedwerydd ar hugain yr oedd yn llawer gwaeth; er hyny mynodd gael ei gario i gynorthwyo yn yr aberthu. Efe hefyd a roddes orchymyn, fod i brif swyddogion y fyddin aros o'r tu fewn i'r llys, ac fod i'r lleill gadw gwyliadwriaeth drwy y nos o'r tu allan. Ar y pummed ar hugain symudwyd ef i'w balas, ar yr ochr arall i'r afon, lle y cysgodd ychydig, ond nid oedd y dwymyn yn lleihau; a phan ddaeth ei gadfridogion i'r ystafell, yr oedd yn analluog i siarad. Parhaodd felly drwy y dydd dranoeth. Y Macedoniaid, y rhai erbyn hyn a dybient ei fod wedi marw, a ddaethant at byrth y palas mewn cythrwfl ofnadwy, gan fygwth y prif swyddogion yn y fath fodd, fel y bu gorfod iddynt eu gollwng i mewn, a gadael iddynt oll basio heibio ei wely, ond yn anarfog. Ar y seithfed ar hugain, anfonwyd Python a Seleucus i deml Serapis, i ymholi a fyddai yn well iddynt symud Alexander yno, ond hysbyswyd hwy gan yr oracl mai gwell oedd peidio ei symud. Ar yr wythfed ar hugain, yn yr hwyr, efe a fu farw." Y mae y manylion hyn wedi eu dyfynu braidd air am air allan o'i ddyddlyfr.
