Ar lan uchaf Llyn Tegid y dywed traddodiad i Arthur gael ei Addysg
Ymhen canrifoedd wedi'r chweched ganrif y mae Arthur yn ymherawdwr, ac y mae dychymyg cenedl wedi ei wneud yn amddiffynnydd anfarwol ei wlad. Tuedd y gorllewin ydyw gwneud ei harwyr yn dduwiau; tuedd y dwyrain ydyw gwneud ei duwiau'n ddynion. Yn yr hen Rufain baganaidd gwneid yr ymherawdwr yn dduw wedi ei farw: a phan syrthiodd Prydain yn ôl i ryw hanner paganiaeth yn y rhyfeloedd yn erbyn y Saeson, cofid yr hen draddodiadau paganaidd am yr ymherawdwr. Daeth Arthur, amddiffynnydd diweddaf y mur, yn ymherawdwr ac yn anfarwol.
Y mae darlunio tlws ar Arthur ym Mreuddwyd Rhonabwy,—un o ramantau prydferthaf llenyddiaeth y byd. Nid fel hanes y rhoddir y darluniadau, ond fel breuddwyd. FelIy y mae un o wýr y ddeuddegfed ganrif yn sefyll ger bron Arthur, ac y mae Arthur yn gwenu wrth weled mor fychain yw'r gwýr breswylia ei ynys yn awr.
Yr oedd gŵr o'r enw Rhonabwy, ebe'r hanes, gyda dyn coch o Fawddwy a dyn mawr o Gynlleitlh, yn ymlid ar ôl lleidr oedd yn diffeithio tri chwmwd gorau Powys. Ryw ddiwrnod dacw dŷ yn ymgodi o'u blaen,—hen neuadd burddu dal union, a mwg ddigon yn dod o honi. O flaen ystorm o wynt a gwlaw. troisant i mewn iddi. Nid oedd yr hen neuadd yn lle mwyn i aros ynddi, ac nid prydferth oedd yr olwg ar yr hen wrach ar gŵr coch a'r wraig feinlas fechan oedd bia'r tŷ. Nid oedd eu gwely yn esmwyth,—byrwellt dysdlyd chweinllyd. a bonau gwrysg yn aml drwyddo. Methai Rhonabwy gysgu. Cododd, a gorweddodd ar groen dyniawed melyn, a chysgodd ar hwnnw. Gydag iddo gysgu, yr oedd yn teithio eilwaith, debygai, gyda'i gymdeithion, tua Rhyd y Groes ar Hafren, hyd faes. Edrychodd dros ei ysgwydd, ac wele'n dilyn ar eu holau ŵr
