Ail sefydlwyd Cymdeithas y Cymrodorion yn 1820, wedi iddi gyrraedd terfyn ei chyfnod cyntaf yn 1751. Yn nhymor yr ail-sefydlu hwnnw, fel y dengys Teithiau Robyn Ddu (t. 21-38), fe sefydlwyd cryn liaws o gymdeithasau Cymreig yn y wlad, ac ymwelodd ef â'r gymdeithas ym Mangor (t. 38), fel y deallir ei gyfeiriad, cystal a lliaws o fannau eraill yng Ngogledd Cymru.
Yr oedd cyfnod sefydlu'r hen gymdeithasau hynny yn dymor o gynnwrf teimlad gwladgarol brwd yn y wlad. Dyma gerbron mewn llawysgrif rai enghreifftiau barddonol o'r ymfflamychu gwladgarol hwnnw, gwaith beirdd cymharol ieuainc, un a fagwyd ar gwrr cylch yr hanes hwn, a'r lleill wedi preswylio naill ai yn Arfon neu yn ymyl. Fe gyfansoddwyd y darnau hyn yn ystod 1822-3, gan mwyaf ar fyrfyfyr, yn rhyddid chwareus cymdeithas cyfeillion. Fe eglurant deimlad a dawn y cyfnod neilltuol hwnnw; a'r modd y gallai'r teimlad gwladgarol gynghaneddu â'r teimlad crefyddol. Wele enghreifftiau:
Holl ddewrion feibion Gomer, |
