Novo(?)beri.—Mae hwn yn debyg iawn i ryw fath o Ladineiddiad yr enw. Gwelir ef ar garreg tu fewn i'r eglwys, mewn cilfa fwaog ymhared deheuol y gangell, ac yn agos i'r allor. "Hic jacet D(omi)n(u)s Matheus ap Elyas capellanus Beatæ Mariæ Novo(?)beri quique ces... .v Ave Maria Ha." Nid wyf fi yn gwybod a ydyw Novo(?)beri yn ffurf arall o'r enw Novum Burgum ai peidio. Yr hyn allaf fi ddweyd ydyw fod rhyw debygrwydd yn y naill i'r llall.
Newborough—Yr enw Seisnig, a'r hwn sydd mewn arferiad yn awr.
Newburgh.—Ffurf arall i'r enw Seisnig. (Gwel Journals of the House of Commons, Vol. xx.)
Niwbwrch.—Hwn ydyw yr enw sathredig presennol, ac mae'n amlwg mai llygriad ydyw o Newburgh.
3.—HANES LLANAMO, NEU ROSYR, O DAN Y TYWYSOGION CYMREIG
Yr oedd yn faenor, neu etifeddiaeth, yn perthyn i'r Tywysog. Gan fod y lle ar y ffordd i'r Prif Lys yn Aberffraw, y mae'n ddiameu yr arosai y Tywysog yma yn aml i gynnal llys barn cantref a chwmwd, neu i dderbyn gwriogaeth ei ddeiliaid ynghwmwd Menai. Yr oedd y gwriogaeth yma yn gynwysedig mewn gobrau ac amobrau, hynny yw rhyw daliadau neu ddirwyon cyfatebol i ardrethi, trethi, a thollau yr oes bresennol. Ac heblaw y taliadau ariannol, yr oedd y deiliaid i dalu math arall o wriogaeth, megis gweini ar y Tywysog neu ei raglaw pan y deuai un o honynt i'r Llys; a chynhwysai hynny ddwyn ymborth a gofalu am geffylau, cwn, a hebogiaid ar gyfer tymhor hela.
Yr oedd hefyd ddyledswyddau eraill, llai anrhydeddus na gweini yn y modd ddisgrifir uchod. Heb fod ymhell o'r Llys, ond tu allan i derfynau Hendre Rhosyr, trigai y dosbarth isaf o ddeiliaid, sef y garddwyr y rhai a ddalient erddi a lleiniau, ac a gyflawnent y gorchwylion iselaf a chalettaf oddeutu'r Llys.
Ymddengys fod deiliaid o ddosbarth uwch, neu y