myned yn y blaen fel y disgwylid unwaith, buasai y capel newydd yn rhy fach cyn hyn.
Mae'r iaith Saesonaeg yn ennill tir gyda chyflymdra, ac o herwydd hyny cymysgir y gwasanaeth ar nos Sabbothau, ac yn fynych ar amserau eraill. Y diaconiaid presenol ydynt Meistri Evan Jones, a William Hicks.
LLANEIRWG.
Pentref tlws mewn gwlad dda odiaeth ydyw Llaneirwg, tua phedair milldir i'r Gogledd o Gaerdydd. Bu Mr. G. Hughes, Groeswen, yn pre- gethu llawer yn y gymydogaeth mewn lle o'r enw Croesllanedeyrn, lle yr oedd un William Roberts yn byw, yr hwn yn nghyd a'i wraig oeddynt yn aelodau yn y Groeswen; ond a ymaelodasant ar ol hyny yn Ebenezer, Caerdydd, oherwydd ei fod yn nes atynt.
Tua diwedd 1842, neu ddechreu y flwyddyn 1843, daeth Mr. Daniel Roberts, Cendl, i fyw i'r ardal, ac yr oedd Mr. Henry J. Davies, aelod o'r Morfa, wedi symud yma ychydig cyn hyny; a theimlent oblegid eu hymddifadrwydd o foddion gras gyda'u henwad eu hunain. Yn Nghymanfa y Groeswen, yn Mai 1843, aeth y ddau frawd i ymddiddan ar yr achos a Mr. Mathews, Casnewydd y pryd hwnw, Castellnedd yn awr, a phenderfynwyd yn y man i Mr. Mathews i ddyfod i bregethu i dy Daniel Roberts, yr hwn oedd yn byw ar y pryd yn Croesllanedeyrn; a dyna gychwyniad yr achos yn y lle.
Yn 1844, dechreuwyd cadw cyfarfodydd yn y Schoolroom, a chofir etto gan rai am yr odfaeon hynod a gafwyd yn y lle. Pregethid fynychaf gan Mr. I. M. Harries, Morfa; Mr. L. Powell, Caerdydd; Mr. J. Jones, Rhydri; Mr. J. Mathews, Casnewydd, ac eraill. Bu Mr. John Davies, Cilcenin (y dyn dall) yn aros yn y gymydogaeth dros dymor, ac yr oedd ei weinidogaeth yn dderbyniol iawn.
Gan fod yno lawer yn dyfod i wrando, meddyliwyd y dylesid cael capel; a phrynwyd darn o dir i'w adeiladu arno, a thalwyd am dano ar unwaith. Cymerodd Mr. Thomas Jones, yr hwn oedd ar y pryd yn genhadwr cartrefol yn y parth yma o'r wlad, ofal ei adeiladiad; a gwnaed ef yn gapel hardd a chyfleus, ac erbyn hyn y mae yn ymyl bod yn rhydd o ddyled, os nad yn gwbl felly. Yr oedd Mr. Daniel Roberts yn pregethu ar sefydliad yr achos, a bu yn dra egniol o'i blaid; ond gadawodd ef yr Annibynwyr yn fuan wedi hyn; ac y mae yn awr yn weinidog ordeiniedig gyda'r Methodistiaid Calfinaidd. Yr oedd Henry Davies, Tyisaf, a Richard Williams, Gof, yn mysg y rhai blaenaf gyda'r achos o'i gychwyniad, ac y maent hwy wedi cael help gan Dduw yn aros hyd y dydd hwn. Agorwyd y capel newydd Gorph. 20fed a'r 21ain, 1847, pryd y pregethodd Meistri J. Jones, Pentyrch; J. Hopkin, Drefnewydd; J. Evans, Maendy; J. Mathews, Castellnedd; G. Lewis, Coed-duon; I. Harries, Morfa, a-Carver, Caerdydd. Bu gofal yr eglwys am flynyddoedd ar Mr. T. Jones, Watford wedi hyny; yr hwn, fel y dywedasom oedd yn genhadwr cartrefol yn y rhan yma o'r wlad; ac a urddasid i hyny yn y Morfa, Ebrill 15ed, 1845. Wedi i Mr. Jones roddi ei gofal i fynu, bu Mr. R. B. Williams, yn awr o'r Morfa, yn dyfod yma am flwyddyn neu ddwy. Yna bu Mr. J. Ridge, gynt o Cendl, yn gofalu am yr eglwys am flwyddyn. Ar ol hyny, bu yr achos am rai blynyddau heb un gweinidog sefydlog, ond deuai Mr. T. L.
