eu plith yn Mai 1866, ac a fu yn ddiwyd a llafurus am dair blynedd; yna symudodd i Tabor, Maesycwmwr. Y mae yr eglwys yn Abertilerwy yn awr heb un gweinidog, ond yn myned yn mlaen yn gysurus.
SILOAM,
Sydd gapel Saesonaeg perthynol i'r Annibynwyr yn y Blaenau, yn mhlwyf Aberystruth. Cangen ydyw yr eglwys hon o Berea. Ysgoldy y bwriadwyd ef ar y cyntaf, adeiladwyd ef gan yr eglwys Gymreig yn 1858, er mwyn cynal ysgol Sabbothol a chyfarfodydd achlysurol eraill ar hyd yr wythnos; ac yr oedd traul ei adeiladiad yn 350p. Yn fuan gwelwyd fod yr ardal yn myned yn fwy Seisnigaidd; a llawer o Saeson ag oedd yn perthyn i'r Annibynwyr yn dyfod i'r lle, a'r rhan fwyaf o'r plant yn cael eu codi i fyny yn yr iaith Saesonaeg, fel y teimlodd yr eglwys a'r gweinidog fod yn llawn bryd i wneyd darbodaeth ar gyfer y Saeson, ac felly dechreuwyd pregethu Saesonaeg yn yr ysgoldy yn y flwyddyn 1860, a pharhawydiwneyd hyny hyd 1865, pan y darfu i ychydig o bersonau ymfoddloni i ymadael a Berea, y fam-eglwys, er ffurfio achos Saesonaeg. Cymerodd hyn le ar y 9ed o Ebrill, 1865. Yna aethant yn mlaen yn gysurus a llwyddianus, y ddwy eglwys mewn perffaith undeb a'u gilydd, dan ofal Mr. D. Williams. Parhaodd yr eglwys Saesonaeg yn llewyrchus a blodeuog iawn hyd Awst 1867, pan safodd gwaith y Blaenau, a'r pryd hwn bu bron a chael ei dinystrio. Gwasgarwyd yr aelodau i gyd ond un, ond bu yr un hwnw yn nghyd a'r gweinidog yn foddion i gadw yr achos yn fyw. Cynhaliasant y cyfarfodydd yn rheolaidd fel arfer, er mai ychydig iawn oedd yn dyfod yn nghyd. Ond yn 1869, pan ail gychwynwyd y gwaith, adfywiodd yr achos drachefn; dychwelodd llawer o'r hen gyfeillion, a chynyddodd y gynnulleidfa i raddau helaeth. Y pryd hyn yr oedd 300p. o ddyled ar yr ysgoldy, ond darfu i'r boneddwr, S. Morley, ysw., A.S., roddi 150p. tuag ato; a J. Jupe, Ysw. roddi 15p. tuag at droi yr adeilad o fod yn ysgoldy i fod yn gapel cyfleus, a'i gyflwyno i fod yn feddiant i'r Saeson, yr hyn a wnaethpwyd yn rheolaidd. Y mae y deed of trust wedi ei chael, a'r capel bron a'i orphen.
BETHEL, CWMBRAN.
Yr oedd amryw o hen aelodau y New Inn yn byw yn ardal Cwmbran, y rhai a ddeuant yn rheolaidd a chyson i New Inn ar y Sabboth cymundeb ac ar y Sabbath pen y bythefnos; ond ar y Sabbothau eraill, ac ar yr wythnos, a gadwent gyfarfodydd gweddi yn nhai eu gilydd, ac yn mhob ty lle y caffent ddrws agored. Yr oedd y cyfarfodydd gweddio yma yn boblogaidd iawn, fel y byddai yr anedd-dai yn fynych yn rhy gyfyng i'w cynwys. Arferai Mr. Davies, New Inn, bregethu iddynt am dri o'r gloch un Sabboth o bob mis. Pregethai bob yn ail mewn dau dy fferm; ac fel ffrwyth i'w lafur derbyniwyd amryw o'r ardal yn aelodau yn y New Inn. Daeth y lle yn mlaen yn mhen ychydig yn llawer mwy poblogaidd, agorwyd glofeydd yma, ac adeiladwyd llawer o dai newyddion, fel y daeth angen gwasanaeth crefyddol yn fwy sefydlog a rheolaidd; a bernid fod eisiau ty i'r arch i drigo ynddo.
