O Cymru (gol O.M.Edwards), Cyfrol XIII, Rhif 77, 15 Rhagfyr 1897, tudalen 268—271
John Evans Eglwysbach.
BLIN iawn gennyf feddwl y bydd yn rhaid i ni o hyn allan son am John Evans Eglwysbach fel y diweddar. Mae gorfod cysylltu y gair diweddar ag enw un oedd mor anwyl gennyf, ac un oeddwn yn ei edmygu mor fawr, yn beth croes iawn i'm teimlad. Ond rhaid yw gwneyd, er mor groes ydyw. Canys efe nid yw mwy, yn nhir y rhai byw yn ddisymwth efe a ehedodd ymaith. Yr oeddym wedi cymeryd gormod yn ganiataol,—gormod hyfdra ynom ydoedd gwneyd hynny, yr wyf yn addef,—fod llawer o flynyddoedd rhyngddo a phen ei daith, fod y bedd ac yntau gryn bellder oddiwrth eu gilydd.
_(page_1_crop).jpg)
(Darlun gan J. Thomas, Cambrian Gallery).
Y tro diweddaf y gwelais ef, yr ydoedd yn edrych yn gryf fel cawr. Yr oedd hynny wedi ei ddychweliad adref o Ganan, gwlad yr addewid. Wrth ei weld yn edrych mor gryf ac iach, yr oedd pawb o'i garedigion yn llawenychu yn y gobaith y cawsent ei gymdeithas a'i wasanaeth am flynyddoedd wedyn. Ac yr oedd ef ei hun yn llawn gobeithion cael byw llawer blwyddyn i weithio dros ei Feistr. Ond beth da siarad fel hyn, y mae angau yn cwympo y cedyrn; ni ddianc y cadarn mwy na'r eiddil rhag ei ddyrnod ef.
Mae rhyw iasau o chwithdod yn ymdaenu drosof y funud yma wrth feddwl na chaf weled ei wyneb llydan, agored, a siriol; ac na chaf glywed ei lais cryf, peraidd, a threiddgar byth mwy, ie, byth mwy. Mae ei hyawdledd yntau, fel llawer un o gewri pulpud Cymru o'i flacen, wedi ei gloi yn y distaw fedd. Mae ei dafod cyflym a ffraeth wedi tewi yn yr angau. Erbyn hyn y mae wedi myned i ffordd yr holl ddaear; i'r byd mawr sydd y tu hwnt i'r llen. Ei le nid edwyn ddim o hono ef mwy." Ei le yn y cymanfaoedd, ei le yn y cyfarfodydd pregethu, ei le yn y pulpud, ei le ar y llwyfan, nid edwyn ddim o hono ef mwy. Bydd yn rhaid ceisio myned ym mlaen heb ei bresenoldeb a'i wasanaeth ef. Ni fydd ef mwy yn y gwahanol gynhulliadau crefyddol, i roddi bywyd ac ysbrydiaeth yn y rhai fydd yn bresennol ynddynt. Na,—nid felly chwaith; yr wyf yn cyfeiliorni wrth ddweyd fel hyn; o blegid mi fydd ef eto yn y cyfarfodydd o ran ei ysbryd, a dylanwad ei esiampl. Y mae efe wedi marw yn llefaru eto."
Fe gafodd nid yn unig cyfundeb y Wesleyaid golled ym marwolaeth John Evans Eglwysbach, ond Cymru yn gyffredinol. Yr oedd ef yn ddyn rhy fawr i gyfyngu ei hunan i sect, yr oedd yn ddyn cenedl, ac y mae cenedl gyfan heddyw yn galaru am ei cholled. Fe syrthiodd gwr mawr yn Israel y diwrnod y bu efe farw.
Yr oedd yn un o bregethwyr mwyaf poblogaidd Cymru. Lle bynnag yr ai i bregethu neu i ddarlithio yr oedd tyrfaoedd yn ei ddilyn. "Y bobl a'i gwrandawent of yn ewyllysgar." Yr oedd yn dywysog o bregethwr. Yr oedd natur wedi ei ddonio yn rhyfeddol yr oedd ynddo gyfuniad o bob peth angenrheidiol i wneyd pregethwr mawr a phoblogaidd. Yr oedd yn meddu ar gorff cadarn, meddwl bywiog a chraff, llais clir a soniarus, parabl rhwydd, yr oedd y geiriau yn dyfod allan o'i enau fel ffrydlif. Yn ychwanegol at y cwbl yna yr oedd yn berchen ar ddarfelydd eryf; yr oedd ei allu i ddesgrifio bron yn ddiderfynau. Yr oedd yn tynnu darluniau mor naturiol, mor agos, ac mor fyw, fel yr oeddech yn barod i gredu fod y pethau yn cymeryd lle o flaen eich llygaid ar y pryd. Yr oedd yn arlunydd. penigamp.
Yr oedd yn siaradwr clir, nerthol, a dylanwadol; taflai y gwres, y trydaniaeth oedd yn ei ysbryd i'w eiriau nes peri iddynt ddisgyn fel peleni o dân i gydwybodau y gwrandawyr. Meistr y gynulleidfa ydoedd. "Yr oedd fel angel yn ehedeg yng nghanol y nef, a'r efengyl dragwyddol ganddo."
Yr oedd yn ddyn o feddwl mawr, yn ddyn o galon fawr, ac yn ddyn o argyhoeddiad dwfn. Nid cysgodion ydoedd gwirioneddau mawrion trefn y prynedigaeth iddo ef, ond sylweddau byw, yn cynnwys eu llond of feddwl ac ystyr. Yr oedd yn credu y gwirioneddau â bregethid ganddo i ddyfnder ei
