Aeth dyddiau'r harddwch tawel heibio. Sangodd troed y mwynwyr ar y ddôl a'r mynydd. Torrodd ei raw a'i drosol wyneb glas y fron i gael hyd i'r llechfaen. Nid hir y bu cyn i sŵn y mwrthwl a'r ebill erlid o'r lle holl gyfaredd y bywyd bugeiliol. Dihangodd y Tylwyth Teg-cymdogion diddan, dialgar, chwareus yr hen deuluoedd-o'r nentydd a'r cymoedd; ac o hyn allan ni chymerent fenthyg llais y gornant, na si floesg y ffrwd, i ddweud eu meddyliau wrth ddynion. Yn lle brefiadau'r defaid a'r ŵyn, ac udo ambell gi unig a phrudd, pethau'r dyddiau a fu, clywir heddiw dwrf a dwndwr diddiwedd y chwarelau. Ar hyd ochrau'r nant adeilad- odd llaw anghelfydd yr oes hon resi o dai diaddurn a hagr, pob un yn y rhes yr un ddelw â'i gymydog. Gynt, gwenai a gwgai wynebau dau lyn eang, teg, ar waelod y dyffryn, wrth ddilyn gwên a gwg y nefoedd anwadal. Ohonynt rhedai afon igam-ogam ar hyd gwaelod y dyffryn, heb ofer brysuro, ond dewis y ffordd hwyaf rhag marw yn y môr cyn ei hamser. Ond nid oedd gwerth ar bethau fel hyn yn y farchnad heddiw. Felly, tywalltwyd rhwbel y chwarelau i'r llyn nes ei wasgu i gornel; yntau yn ceisio achub ei gam, ac yn boddi dwy neu dair o'r chwarelau. Eto, cryfach na'i ddialedd ef fu cyfrwystra celfyddyd; agorwyd rhimyn o ffos union ac anolygus ar hyd y nant i lyncu ei nerth, a'i ladd; ac ni cheir ohono heddiw ond ei goffadwriaeth ar fant grynedig hynafgwyr penllwyd y dyffryn. Agennwyd a thyllwyd ystlysau heirdd y bryniau, ac ymlidiwyd eu harddwch o fod.
Y noswaith hon, gadawsai'r chwarelwyr eu gwaith ers dwyawr, ac eisteddent ar hiniogau eu tai, ac ar wal-
