Y DOSBARTH CYNTAF;
YN CYNWYS
HANESION RHAGARWEINIOL
—————————————
PENNOD I.
GOLWG BYR AR DDYFODIAD YR EFENGYL I FRYDAIN, A PHRIF LINELLAU EI HANES HYD Y DIWYGIAD PROTESTANAIDD.
CYNWYSIAD:—
ANSICRWYDD CHWEDLAU Y MYNACHOD—TYSTIOLAETHAU TERTULLIAN, ORIGEN, ARNOBUS, CHRYSOSTOM, THEODORET, EUSEBIUS, GILDAS—ANSICRWYDD A FU NEB O'R APOSTOLION YMA—TEBYGOL MAI BRAN FENDIGAID A DDYGODD YR EFENGYL I'R WLAD HON—LLWYDDIANT CRISTIONOGAETH DAN LLES-AP-COEL- CRISTIONOGAETH YN NYDDIAU CWSTENYN—CYBI A SEIRIOL—HERESI MORGAN —BUDDUGOLIAETH ALELUIA—ISELDER CREFYDD, A THRAIS Y SAESON—DYFODIAD AWSTIN FYNACH—YR OESOEDD TYWYLL
YMDDENGYS wrth bob hanes a allwn ei gael fod yr efengyl wedi cael dyfodiad i Ynys Prydain yn gynnar iawn. Yr oedd y wlad hon yn gorwedd ym mhell oddiwrth Judea, y lle y seiniodd gair yr Arglwydd o hono gyntaf. Yr oedd ei sefyllfa ynysig hefyd yn anfanteisiol, gan mor amherffaith oedd morwriaeth yn yr oesoedd hynny, i ddieithriaid ei chyrraedd yn hawdd ac ebrwydd. Eto, er hyn, y mae gennym le cryf i farnu fod yr efengyl wedi tirio yn ein hynys bellennig yn fore iawn.
Llawer o chwedlau a draethwyd ac a ysgrifennwyd gan fynachod Pabaidd, am y modd y daeth yr efengyl i'r wlad hon gyntaf; ond gan fod y chwedlau hynny yn sawrio mor drwm o ystrywiau Anghrist, mewn gwyrthiau a rhyfeddodau, nid oes nemor o goel i'w roddi iddynt; a pharod a fuasem i amau'r ffaith yn gwbl, oni buasai fod gennym dystiolaethau teilyngach o'n cred.
Ymddengys fod cryn ansicrwydd yn aros yn nghylch y dull a'r modd y dygwyd Cristionogaeth i mewn i'r wlad hon, hyd o fewn ychydig gyda deugain mlynedd yn ôl. Yn y flwyddyn 1301 y caed allan ysgrifeniadau TRIOEDD YNYS PRYDAIN, a thrwyddynt hwy y mae goleuni chwanegol a sicrwydd mwy wedi ei gael ar y mater. Gellid yn hawdd casglu oddiwrth amryw ymadroddion byrion ac achlysurol a ddefnyddid gan henawdwyr a thadau pellenig, fod ymweliad cynar iawn wedi bod gan grefydd Crist â'r wlad hon.
Dywedai TERTULLIAN, un o'r tadau fel eu gelwir, yr hwn oedd yn byw tua chanol yr ail ganrif, yn ei esgusodiad dros Gristionogaeth yn erbyn yr
