PENNOD VII.
YSGOGIADAU CYCHWYNOL AT YMGORFFORIAD A THREFN.
CYNWYSIAD:—
AMCAN Y DIWYGWYR, A FFURF EU LLAFUR—EU LLWYDDIANT YN GALW AM RYW DREFN—Y DREFN Y CYTUNWYD ARNI YN 1742—CYDWEITHREDIAD A DIWYGWYR LLOEGR—Y GYMDEITHAS GYNTAF YN LLOEGRY GYMDEITHASFA GYNTAF YN NGHYMRU—CYDWEITHREDIAD DIWYGWYR CYMRU A LLOEGR YN RADDOL YN COLLIDOSBARTHIADAU Y CYRDDAU MISOL—ADRODDIADAU YR AROLYGWYR YR UNDEB OEDD RHWNG Y GWAHANOL RADDAU A'U GILYDD—EIDDIGEDD Y DIWYGWYR YN ERBYN YMNEILLDUAETH—YR ACHOSION O HONO, A'I ANGHYSONEDD—Y GOFAL A DDANGOSID AM SWYDDWYR CYMHWYS, AC AM FUGEILIAETH FANWL.
WEDI rhoddi bras-hanes o'r gwŷr a fuont yn brif offerynau yn llaw Ysbryd Duw i ddeffroi ein cenedl o'i chwsg trwm, ac olrhain gradd ar amgylchiadau cychwynol y diwygiad mewn De a Gogledd, ni a ddychwelwn yn awr i roddi golygiad i'r darllenydd ar yr ysgogiadau cychwynol a wnaed tuag at ymgorfforiad a threfn.
Amcan mawr y diwygwyr, y mae yn ddiau, oedd deffro eu cyd-ddynion i ystyriaeth yn nghylch eu hachos tragwyddol, heb un olwg ar ffurfio un blaid neu sect. Bwriadent, a hyny gyda chywirdeb, ddwyn y diwygiad yn mlaen o fewn ffiniau eglwys Loegr; ac heb yn ddysgwyl iddynt, ac mewn ystyr, heb yn waethaf iddynt, y cymerodd y diwygiad ffurf wahanol. Yr oedd y diwygwyr cyntaf, oddieithr Daniel Rowlands ei hun, yn nodedig am eu llafur, a'u gweinidogaeth deithiol. Ni chyfyngid hwy i un eglwys, nac un gymydogaeth, nac un sir, nac yn wiri un dalaeth; eithr gwibient gyda chyflymdra diorphwys o fan i fan, o sir i sir, o Dde i Ogledd, ac o Gymru i Loegr eu hamcan ydoedd deffro yr holl wlad, trwy roddi bloedd gyffrous ar y genedl yn gyffredinol. Yr oedd Rowlands, mae'n wir, yn fwy sefydlog na'i gydlafurwyr; eto, yr oedd yntau yn cydweithredu â Howel Harris, William Williams, a Howel Davies, i'r graddau y goddefai ei amgylchiadau. Yr oedd llafur y diwygwyr yn Nghymru yn y wedd 'deithiol ac ansefydlog oedd arno, yn gydffurf â llafur yr anfarwol Whitfield yn Lloegr. Wedi llafurio am ryw gymaint o amser, pa fodd hynag, yn y wedd hon, a bod yn foddion i ddeffro cannoedd lawer o eneidiau i feddwl am eu diwedd, gwelwyd yn bur fuan yr angenrheidrwydd am ryw foddion cysonach, a mwy gwastadol, i ymgeleddu a bugeilio y rhai a ddeffroasid trwyddynt. Yr oedd gwybodaeth y crefyddwyr cyntefig hyn, wrth gwrs, yn fychan iawn, a rhaid oedd defnyddio rhyw foddion i'w "meithrin yn addysg ac athrawiaeth yr Arglwydd;" yr oedd ofnau ac argyhoeddiadau rhai ymron yn annyoddefol, a rhaid oedd cael rhyw lwybr i'w cyfarwyddo a'u dyddanu; ac yr oedd sel a chariad rhai eraill mor danbaid, a'u bryd ar wneuthur rhyw wasanaeth dros y Gwaredwr mor gryf, fel yr oedd yn rhaid cael rhyw foddion i'w llywodraethu a'u trefnu.
Hefyd, ymddangosai arwyddion yn bur gynar ar y diwygiad, fod ambell un, yn mhlith y clerigwyr, ac yn mhlith gweinidogion ymneillduol, yn nesu
