eraill rywfaint o gysgod gan ei wendid amlwg a'i drosedd ef ei hunan.
Cofiaf un digwyddiad syml a fu'n garreg filltir i mi mewn profiad. Gwelais mewn map o'r ardal yr enw Rhos-y-bedw, Llan-y-crwys, a daeth atgof fel fflach o hen atgofion fy nhad. Prentisiwyd fy nhaid, David Davies, i ffyrm o Grynwyr yn Llundain, marsiandwyr a'r India. Yr oedd ganddo gefnder o'r un enw yn Llundain, a oedd yn feddyg i'r teulu brenhinol, ac a fu'n garedig wrtho pan yn llanc. Yr oedd gan y meddyg fab a ddaeth yn enwog fel Llywodraethwr y Punjab. Gwelais ddarluniau Syr David Davies a Syr Robert Henry Davies yn y Llyfrgell Genedlaethol. A Rhos-y-bedw oedd eu treftadaeth. Breuddwydiasom, yn ôl arfer bechgyn, y gallasai'r etifeddiaeth ddod rhywsut rywfodd i'm tad. Ac wele y lle yn awr wrth law! Wedi torri'r cerrig trwy'r bore y Sadwrn, ymolchais yn yr afon a cherddais am y lle. Yr oedd y llwch yn drwch ar y ffordd, a'r daith yn hir ac unig. Wedi cyrraedd yr ardal, holais ryw amaethwr am Ros-y-bedw. Dangosodd y Plas yn y pellter, ond dywedodd fod y Sgweiar newydd werthu'r ystad ac wedi myned i Loegr i fyw. Cyrhaeddais y Plas, a oedd yn wag, a gwelais yr hen binwydd hardd o'i gwmpas yn cael eu torri i lawr. Euthum yn siomedig i'r Llan i geisio beddau'r teulu, ond eglwys newydd a mynwent newydd oedd yno. Trois i'r gwesty hynafol am gwpaned o de cyn cychwyn yn ôl o'm siwrnai seithug. Wrth gerdded yn unig a thrist yn nhawelwch y wlad daeth ton o deimlad wrth feddwl mor ddiflanedig ydoedd breuddwydion dyn ac anian; yr oedd torri'r coed yn newid wyneb y wlad ar bob llaw. Wrth gyrraedd Bwlch Cefn Sarn, gwelais olau coch yn y gwyll, ac wedi cyrraedd y fan, canfûm deulu o Sipsiwn yn gwersyllu gyda'u ceffylau a'u cŵn, ac yn eistedd ogylch tân coed. Cyferchais hwynt, a holwyd fi a oeddwn yn cerdded ymhell. Wedi ateb, dyma wahoddiad am gwpanaid o de a brechdan. Eisteddais yn y cylch gan fwyta ac yfed o'u hymborth hael. Holwyd fi ymhellach am fy nhaith a'r gwersyll yn Llanwrda. Eglurais ein bod wedi dod o garchar.
"Beth a wnaethoch?" ebe'r hen ŵr yn ddidaro.
Dywedais fy mod yn anghredu mewn rhyfel ac yn credu
