X—SAINT GREAL
(O lyfr Syr Thomas Malory)
BETH oedd Saint Greal? Yn ôl yr hen hanes, hwn oedd y cwpan yr yfodd Crist ohono yn y Swper Olaf, a dywedid i Beilat ei roddi wedyn i Ioseff o Arimathea. Pan groeshoeliwyd Crist ar Galfaria, daliodd Ioseff y llestr i dderbyn ei waed. Carcharwyd ef gan yr Iddewon yn fuan wedyn, ond ymddangosodd Crist iddo yn ei gell ac ymddiried Saint Greal iddo eto. Pan rhyddhawyd ef ymhen blynyddoedd, crwydrodd Ioseff a'i ddilynwyr drwy lawer o wledydd a dwyn Saint Greal gyda hwy. Daethant drosodd i'r wlad hon, a chredodd llawer o bobl yn efengyl Crist. Ond fel y llithrodd amser heibio, diflannodd Saint Greal yn llwyr; aeth y byd yn rhy ddrwg iddo aros ynddo. Ymddangosai weithiau i ambell un duwiol, ond anaml iawn y digwyddai hynny oherwydd dim ond y gŵr glân a phur ei galon a allai weld y llestr santaidd hwn.
Yn niwedd y ddeuddegfed a dechrau'r drydedd ganrif ar ddeg, crewyd llu o chwedlau am anturiau. marchogion Arthur yn eu hymchwil am Saint Greal. Darluniai'r rhai hyn rai o farchogion enwocaf y Ford Gron, yn arbennig Gwalchmai, Peredur, Lawnslot, Bwrt a Galâth, yn mentro drwy bob math o beryglon i geisio'r llestr, ac felly, yn ôl yr hanes, y chwalwyd arwyr llys Arthur i bedwar ban y byd.
