Yn y flwyddyn 1806 symudodd Mr. Richard i fyw i dref Aberteifi. Ymddengys ei fod ar y pryd yn bur wael ei iechyd; barnai pawb a'i gwelai ei fod yn ddwfn yn y darfodedigaeth, ac yn prysuro i'r bedd. Aeth yntau i Aberteifi i ymgynghori â meddyg. Dywedai hwnw wrtho os arosai am dymhor yn y dref, a chymeryd ei gyfferi ef yn gyson, y byddai yn lled sicr of gael adferiad. Gwnaeth ei feddwl i fynu i aros, a throdd rhagfynegiad y meddyg allan yn wirionedd. Yr adeg yma preswyliai Cadben James Bowen, yn ganlynol o Lwyngwair, yn nhref Aberteifi, yr hwn oedd yn nodedig o dduwiol, ac yn perthyn i'r Methodistiaid. Gwahoddodd Cadben Bowen ef i ddyfod i'w dŷ, i fod yn athraw i'w feibion. Cydsyniodd yntau, ac yma y bu yn fawr ei barch am dair blynedd. Yr oedd awyrgylch grefyddol y teulu rhagorol hwn yn dygymod yn dda a'i anian. Yn yr addoliad teuluaidd byddai Mr. Richard yn gweddio yn Gymraeg, a Cadben Bowen ar ei ol yn Saesneg, ac yn fynych byddai y gwlith nefol yn disgyn yn drwm arnynt o gwmpas yr allor. Coffeir am un nos Sabbath yn arbenig, pan yr oedd Mr. Richard wedi dychwelyd ar ol bod yn llefaru dros ei Feistr, ac wedi plygu ei liniau gerbron gorsedd gras, i'r Arglwydd dywallt arno ef ac eraill oedd yn bresenol y gwlaw grasol i'r fath raddau, nes peri iddynt folianu Duw am oriau meithion o'r nos. Dyblent a threblent y darn emyn:-
"Caf godi 'mhen o dan eu traed,
A gwaeddi concwest yn y gwaed,
A myn'd i mewn i dy fy Nhad,
Ac aros yno byth."
Yn sicr, dyma olygfa na cheid ei bath yn fynych yn nhai boneddwyr Cymru.
Bu ei ddyfodiad i Aberteifi o les annhraethol i'r achos yn y dref, ac i'r holl eglwysi cymydogaethol. Fel hyn yr ysgrifenai y Parch. William Morris, Cilgeran: "Y mae llawer yma nad anghofiant byth yr amser pan oedd efe yn byw yn Aberteifi. Bendithiodd yr Arglwydd ei lafur mewn modd nodedig, er galw llawer o bechaduriaid o'r tywyllwch i ryfeddol. oleuni yr efengyl. Ychwanegwyd llawer iawn at yr eglwys yma (Cilgeran) a'r eglwysi cymydogaethol trwy ei weinidog aeth ef, ac nid ychydig o honynt sydd wedi myned i ogoniant. Yr oedd yr Ysgol Sabbothol yma, ac yn yr holl wlad, yn mwynhau llawer o'i lafur. O mor ddedwydd y byddai wrth ymweled â'r ysgolion, a holi y plant. Gwelais ef a'r plant yn fynych yn wylo gyda eu gilydd, nes y byddai y mwyaf calongaled yn y lle yn gorfod wylo hefyd, a chyfaddef yn wir fod Duw yn eu mysg. Llwyddodd mewn modd rhyfeddiddwyn yr achosion perthynol i'r Ysgol Sabbothol i'r drefn ag y maent ynddi yn bresenol."
Y mae cyfeiriad at yr Ysgol Sabbothol yn ein harwain at un o brif elfenau bywyd Mr. Richard. Braidd na ellir dweyd mai efe oedd tad yr Ysgol Sabbothol yn y Deheudir. Meddienid ef â zêl anniffoddadwy o'i phlaid, zêl a barhaodd trwy ei holl oes. Ymffrostiai ddarfod iddo gael ei eni yr un flwyddyn a sefydliad yr Ysgol Sul gan Mr. Raikes. Nid annhebyg fod Ysgol Sabbothol wedi cael ei sefydlu mewn rhai lleoedd yn Ngheredigion cyn ei ddyfodiad ef i'r sir, ond nid oedd fawr bywyd ynddi, na nemawr drefn ar ei dygiad yn mlaen; ac yr oedd llawer o'r hen grefyddwyr yn cadw draw oddiwrthi, gan ystyried ei gwaith yn annheilwng o'r Sabbath. Efe a berffeithiodd ei threfn, ac a anadlodd anadl einioes yn ei chyfansoddiad. Yn y cysylltiad hwn, yr hyn a fu Mr. Charles i'r Gogledd, a fu Mr. Richard i'r Dê. Ac yr ydym yn ei gael, yn ystod ei arosiad yn Aberteifi, wedi cychwyn ar y llafur yma gydag ymroddiad, ac egni, a dyfal bara, na ragorwyd arno gan neb. Er dangos y dyddordeb a deimlai mewn plant a dynion ieuainc, difynwn dudalen o'i ddyddiadur am Chwefror 28, 1808:
"Yn Nghapel Drindod, adroddodd Eliza Griffiths, plentyn pedair blwydd oed, y ddwy Salm gyntaf yn gywir i mi. Yn Nghlosygraig, prydnhawn yr un dydd, dymunodd lodes ieuanc bymtheg oed, yr hon oedd yn glaf iawn, ac yn ymddangos mewn darfodedigaeth dwfn, fy ngweled, i'r dyben iddi gael adrodd ei phenod a ddysgasai yn ei gwely, ac adroddodd, er yn dyoddef diffyg anad mawr, y 25 o Matthew yn o gywir. Yn Nghastellnewydd, hwyr yr un dydd, ar ol i'r odfa fyned trosodd, dilynodd lliaws o'r plant perthynol i'r ysgol fi i dŷ cyfaill, ac wedi canu ychydig â'u lleisiau bach, hyfryd, gofynodd dau neu dri o'r bechgyn bach y cwestiynau pwysig canlynol i mi: (1) Pa fodd y mae yr Yspryd Glân yn cymhwyso atom ni yr iachawdwriaeth, yr hon a bwrcasodd Crist? (2) Pa beth ydyw effeithiau cyfiawnhad a sancteiddhad? (3) Pa un ai cyfiawnhad ai sancteiddhad sydd gyntaf?
Gyda golwg ar ei lafur yr adeg hon yn
