Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen)/Bonedd a Chyffredin

← Dau Fywyd

Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen) Corff y llyfr gan Twm o'r Nant Corff y llyfr

Hafgan

BONEDD A CHYFFREDIN.

^[1]

(Alaw—"Y Galon Drom.")

Robert Davies, rhyw bert ofyn
A yrraist i mi, yn wers dwymyn,
Oblegid bonedd, blagiad bennau,
A'r cyffredin gyffroiadau;
Nid wy' teilwng nodi at olwg
Am y cyfryw
Faith iawn ymliw, fyth yn amlwg;
Dyn truenus, boenus beunydd,
Ydwy'n wyrdraws,
Rhy ofernaws i'm rhoi'n farnydd.

Wele'r farn yn gadarn gydwedd
A geir inni o'r gwirionedd,—
Mai ffrwyth pechod, arfod hirfaith
O dir uffern, ydyw'r effaith;
Hwn yw'r achos yn oruchel
Cynhyrfiedig;
Pawb am ryfyg, pob ymraf'el;
Yr un anian sy ynnom ninnau,
Ag oedd yn gosod
Cynnyg isod Cain ac Esay.

'Roedd esgus Adda o'i droseddau,
"Y Wraig," medd ef; "Y Sarff," medd hithau;
Felly'r wlad, a'u nad annedwydd,
Bawb a'u hesgus dros eu hysgwydd,
Gwael eu gwedd, a bonedd, beunydd
Sy'n ymliw'n amlwg
Orwag olwg ar eu gilydd;
Fal pren ar demestl, prawf di amau,
Mawr fydd ffwndwr
Acw y'nghynnwr' y canghennau.

A'r ceinciau'n raddau sy'n cyrhaeddyd
Sefyllfaoedd yr holl fywyd;
Tyfiad pawb, o dlawd i frenin,
Sy'n llygreddawl o'r un gwreiddyn;
Nid oes heddyw'n gwneyd eu swyddau,
'N un gelfyddyd,
Neb a'i fywyd na bo feiau,
Naws a gewch mewn is ag uchod
I ryw ddichell,
Ymhob bachell am eu pechod.

Mae rhai penaethiaid, euraidd araith,
A'u hawdurdod yn ddi effaith;
Esiamplau drwg, mewn golwg helaeth,
Sy'n wall anfeidrol mewn llywodraeth
Rhai ynadon rhy niweidiol,
A chyfreithwyr
Sydd anrheithwyr swydd anrhaethol,
A rhai personiaid, pwy resyna?
Ymhob ffiaidd
Naws aflunaidd, nhw' sy' flaena.

A thra fo'r blaenaf heb oleuni,
Yn twyso'r dall i ffos trueni,

Swn digofaint sy'n dygyfor
Yspryd Saul, elynol flaenor,
Lladd y plant er mwyn dieithriaid,
I geisio cadw
Yn 'r ymyl acw'r Amaleciaid;
Cryfhau breichiau annuwioldeb
Mewn drygioni,
Daw'n warth i ni, a Duw'n wrthwyneb.

Mae'r saith angel ar eu siwrnau,
Yn dechreu tywallt eu phiolau;
Llawer gwae sy'n llwyra gwewyr,
I'w rhoi yma i'r rhai amhur;
Gwae rhai gydiant faes at faesydd,
Nes bod gwendid,
Oes wall ofid, eisiau llefydd;
Mae n ddi ameu'n anhawdd yma
I dylodion,
Ac elw byrion, gael eu bara.

Dawn medrusgall dyn rhodresgar,
Gwneyd ei dduw o gnwd y ddaear;
Ysguboriau gwaliau'n gwlwm,
A storehouses, ys da rheswm;
Ond geill naws ing dywyllnos angau,
Alw'r ynfyd,
I ado'i buryd cyn y borau.
Ameu'r Arglwydd am ei lawndra,
Cofiwn heddyw,
Am wr sy'n marw 'mhorth Samaria.

Cofia, 'speiliwr cenhedlaethau,
Y bobloedd a'th yspeilia dithau;
Am waed dynion mewn galanas,
Ac am dy drais mewn tir a dinas,

Gwae elwo elw drwg i'w berchen,
Yn falch 'i af'el,
I nythu'n uchel—noeth yn ochen;
Ac os yw Lloegr dan 'r un llygriad,
Caiff gan yr Arglwydd,
'R un cul dywydd a'r Caldea'd.

Beth yw plasau, trasau trysor,
Ond gorseddfeydd annuwiol gyngor?
Mae gwin, a bwyd, a gwyniau bydol,
Yna i'w moedro, 'n anghymedrol;
Meibion Scefa 'mhob naws gaf'el,
Heb yr Arglwydd,
Sy dan chwithrwydd dyn a chythrel;
Chwys y tlawd yw'r cnawd a'r cnydau,
Rhwysg a balchder,
Y swn a'r pleser, sy'n eu plasau.

Fe wasg y mawrion dewrion dyrus
Y llafurwyr, â'u llaw farus;
A'r llafurwyr, a'u holl fwriad,
Gwisgo'r gwyn, a gwasgu'r gweinia'd;
Gwasgu sydd, a gwisgo swyddau,
Nes yr aethon'
I faela dynion, fel eidionau;
Gwerthu'r cyfion er ariannau,
A'r tlawd truan
Er pris gwadan par esgidiau.

Dyma'r byd ac ergyd gwyrgas,
Y sydd yn awr a'i swyddau'n eirias;
Memi melin flin aflonydd,
Egni galed yn cnoi 'gilydd;
Pawb ar eraill a weryran',
A neb yn cwyno

Y BRENN.

(Darlun gan A. E. Elias.)

"Nawr o'ch blaene, hawddgar fyddin,
Mi ddes ger bron dan enw Brenin."

Ei wyrni heno arno'i hunan;
A phob enwau, tlawd a bonedd,
Oll yn euog,
Tan'r un warog, trwy anwiredd.

Gwedi chwalu gwawd uchelwyr,
Pa faint ffurmach ydyw'r ffarmwyr,
Sydd mor feilchion, gw'chion gyhoedd,
Rymus droediad, a'u meistradoedd?
Pell yw peirch eu meirch a'u merched,
Hwy rygyngant
Fwy nac allant yn ddigolled:
Lle bo addysg byd neu eiddo,
Dyna ragrith,
Wyniau melldith, yn ymwylltio.
Ac os ewch i ddangos ochain,
Babel droiau'r bobl druain;
Llygredd llun, a gwyn drygioni,
Swn yr hunan sy' yn y rhei'ny;
Meddwi a hwrio, mawr ddihirwch,
Bawb lle gallant
A ddilynant aflawenwch;
Anesmwythdra, lleithdra llwythdrwm,
Byw'n ddi'g'wilydd
Dan eu gwarthrudd, dyna'u gorthrwm.

A phwy ond diafol, awdwr pechod,
Sydd yma y'nghadfa pob anghydfod?
Pan ddarfu'r tyn offeryn Pharo
Bwytho ar ddynion, beth oedd yno?
Nid ffast wenwyn, na phastynau,
Mewn cynddaredd,
Oedd eu buchedd dan eu beichiau;
Ond o'u cyfyngder eger eigion,
At Dduw'n ddibaid
'Roedd eu hochenaid a'u hachwynion.

A than bwysau'r ieuau 'rwan,
Geifr a moch sy'n croch ysgrechian;
Ymroi a diodde'n ddi w'radwyddiad
Dan iau'n ddyfal a wna ddafad;
I ddefaid Crist mae'r iau'n esmwythdra,
Cariad Isr'el,
Goruwch fug'el, a'u gorchfyga;
A'r rhai orchfygant awch arfogaeth
Chwantau'r gelyn,
Mae'r Iesu'n dilyn iau'r dystiolaeth.

Beth yw rhyfel boeth, hir ofid,
Ond melus chwantau beiau bywyd?
Olwyn fawr digofaint gyfion,
Sy'n troi'n boenus trwy ddibenion:
Ac os y tlawd raid heddyw ddiodde',
Caiff gwyr mawrion,
Taer annoethion, eu tro nhwythe',
Fel mae amser i bob amcan
Trefn Ragluniaeth,
Drwy wahaniaeth Duw ei hunan.

Angenrhaid yw o ran cyflyrau,
Byd rhai astrus, yw bod rhwystrau;
Gwenith glân 'does ofon sefyll,
Pan godo'r gwantan gyda'r gwintyll;
Tan y groes, mewn oes yn isel,
Mae lle'r Cristion.
Fe ddaw'n gyfion o bob gaf'el;
A Duw anwyl, er daioni,
Drotho'n buchedd
At wirionedd, o'n trueni.

Nodiadau

1. Ateb i Robert Davies, Nantglyn, a ofynasai am wreiddiol achos yr anghydfod a fu rhwng y Bonedd a’r Cyffredin, yn Ninbych, 1795. Dechreua cerdd Bardd Nantglyn fel hyn:—

   "Tomos Edward, mi osodaf
   Egwan eiriau, ac yn araf;
   Brawd a thad parodwaith ydych,
   O dŷ’r Awen. waed oreuwych;
   A chan eich bod mor agos berthyn,
   I chwi’n eglur,
   Mwyn drwy fyfyr, mentrafofyn.—
   Beth yw’r gwreiddyn ddygodd flagur,
   Chwerw dyfodd,
   Ac a ledodd rhwng ein gwladwyr?"