Wat Emwnt/Amser Pryderus
| ← Henffordd | Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer |
Ysgwâr y Wharf → |
PENNOD XVI.
Amser Pryderus.
AR ol ymadawiad Wat i fynd i'r dre i weld ei gefnder aeth tridiau heibio yn Nantmaden heb nemor i ymholiad yn ei gylch. Ond pan aeth y pedwerydd a'r pumed dydd i ben heb na gair oddiwrtho nac arwydd o unmath am ei ddychweliad, dechreuodd ei feistr bryderu am dano. Holodd yn fanwl y forwyn a'r gwas bach am fwriadau eu cydwas cyn ei fyned, ond heb fymryn o oleuni i egluro'r absenoldeb.
"Wela's i mo Wat yn actio'n debig i hyn o'r bla'n," ebe fe. Mae'n wir iddo oedi yn ffair Castellnedd un tro, ond dychwelodd o fewn corff y trydydd dydd y pryd hwnnw er gorfod cerdded pob cam o'r ffordd. Rhaid ei fod yn glaf neu wedi dyfod i ryw anlwc ne'i gilydd. Fe af heddi' cyn belled a thafarn Cryw i weld a ŵyr William Lewis rywbeth yn ei gylch. Mae mwy o alw yn ei dŷ e' gan borthmyn Aberhonddu na'r un ty arall. Falla' y caf fla'n gair am Wat gan rywun yno."
Gwnaeth y meistr yn ol ei fwriad, ac wedi'r awr giniaw, cyfrwyodd ei geffyl, ac aeth dros y waun, â'i wyneb i Gwmtâf mewn ymchwil am ei was cyflog.
'Rwy'n gob'ith'o ar y nefoedd nad o's dim drwg wedi digwydd iddo ta' beth. 'Does dim gwell pladurwr nag e' yn y plwy', ac onibai am ei ddilyn o'r hen "gamblo â'r adar yma sy'n mynd â'i fryd, fyddai mo'i well yn unman am waith ffarm round i'r flwyddyn."
"Gadewch i fi weld," ebe William Lewis, y tafarnwr, o'i holi gan ffermwr Nantmaden, "'rwy'n cretu, ia, 'rwy'n siwr ma' bore' dydd Mawrth diwe'tha' y galws Wat yma am ddiferyn o ddiod ar 'i ffordd i'r dre. 'Roedd e' yma cyn dydd, a dyna'r pam 'rwy'n cofio cystal, achos fod Tomos Dafi, y drofer o Dregaron, wedi'm cnoco i i gwnnu 'chydig bach cyn hynny, ac i fi 'weyd wrth Wat am fwstro, a 'falla' cawsa' fe lifft ganddo ond 'i ddala wrth Glwyd y Mynydd. Dyna'r diwe'tha' wela's i ohono, achos, wedi i fi son am y drofer, fe gytiws Wat yn 'i sach a bant ag e' ar unwa'th. Wn i a ŵyr yr Hen Binshwner rwpath am dano? Rhoswch bum munud, a fe ddwa gyda chi mor belled a'r Glwyd i ga'l gweld."
Do, fe ddaliodd Wat Domos Dafi fel y'ch chi'n dweyd," ebe ceidwad y glwyd, ac fe aeth y ddou ymla'n heb golli amser, am fod hast mawr ar y Drofer i gyrraedd Aberhonddu erbyn naw. Dyna'r cwbwl a wn i am dano, ond i fi glywed Tomos yn dweyd mai da oedd i Wat siarad ag e wrth y glwyd, neu ergyd o ddryll a fyddai hi pe bâi e'n siarad o rywfan arall a hitha'n dywyll fel yr oedd hi. Fe fydd Tomos Dafi yn ol y ffordd hyn fory eto. Tebig y bydd ganddo ragor i 'weyd pan ddaw. Fe ofynnaf iddo am dano."
"Ia, a chofia 'weyd wrtho am alw yn Nhafarn Cryw hefyd, wa'th ma'n rhaid inni weld y peth hyn i'r gwaelod," ebe'r tafarnwr yn ol.
Ar hyn trodd y ffermwr a'i gyfaill ymaith oddiwrth geidwad y glwyd, ac yna yr hysbysodd William Lewis gyntaf am fwriad Wat i werthu ei aderyn i Mr. Anthony Moore yn Aberhonddu, ac am y pris a obeithiai ei gael am dano." Os dewch chi i Gryw nos yfory'n hwyr chi gewch glywed popeth a fydd Tomos Dafi wedi'i 'weyd am ei ran e' o'r daith."
"Eitha' da, fe ddwa' tuag wyth o'r gloch, ac os na fydd brys mawr ar y Drofer, catwch ef yno nes y dwa' i."
Golwg eithaf digalon oedd ar y ffermwr yn dyfod i'w fuarth ei hun yr hwyr hwnnw, ac er ei holi gan bawb yn y ty ychydig oedd y gobaith a roddai ef am ddychweliad buan ei was. Ymhen dwyawr wedi hynny, ac a'r holl deulu wrth y bwrdd am eu hwyrbryd trodd y meistr yn sydyn at Mali'r forwyn, ac ebe fe, "A wyt ti, Mali, wedi bod yn bwydo ieir a cheiliogod eraill yn ddiweddar yn Nantmaden, na sy'n perthyn i'r fferm?"
"Y fi? Na, 'tawn i'n marw, mishtir, beth na'th ichi feddwl hynny? Fe fydda'r 'run man genny' i chi 'weyd 'y mod i'n dwcid wya', bydda'n wir, ac os ta' hynny yw'ch barn am dano i—' "
"Heisht, Mali! dim o'r fath beth, 'y merch i, ma'n ddrwg genn' i fi ofyn i ti."
Ar y foment neilltuol honno, bu cynnwrf disymwth gan y cŵn o dan y ford, a chododd Dai bach, mor ddisymwth â hynny i'w gyrru allan, a chan na ddaeth ef yn ol am beth amser anhysbys iddo oedd diwedd y ddadl rhwng Mali a'i meistr.
Ond wedi cyrraedd ohono'r awyr agored, ebe fe wrtho ei hun, "Dyna ddihangfa!" ac wedyn wrth un o'r cwn, "Dere yma, Moss bach, ti o'dd ffafret yr hen Wat, onide."
Nos drannoeth wele wr Nantmaden unwaith eto yng Nghwmtâf, ac yn y parlwr bach yn Nhafarn Cryw mewn ymgynghoriad sobr â meistr y ty, a'r drofer caredig.
"Y cwbwl a wn i am eich gwas," ebe'r olaf, yw i mi ei gario i'r dre a chael ysgwrs lled hir ag ef am ragolygon Hirwaun a'r cylch o dan Mr. Bacon. Ymddangosai i mi wrth ei siarad nad cymeradwy ganddo waith mawr Mr. Hywel Harris a'i gydweithwyr, er na ddywedodd ef ddim llawer yn bendant yn eu herbyn 'chwaith. Ar ein hymadawiad cynhygiodd yfed imi yn y Fountain wrth y bont, ac er imi wrthod, gwelais ef ei hun yn mynd i mewn i'r ty, a dyna'r ola' peth a wn i am dano.'
Trist iawn oedd osgo'r ffermwr yn cyrraedd ei gartref y waith hon eto o chwilio am Wat, a thybid bellach fod y gwas, beth bynnag oedd ei gyflwr, yn analluog i ddychwelyd ohono'i hun. Yr oedd y
farchnad fawr ar y Mawrth o'r wythnos ganlynol, a phenderfynodd y meistr fynd i'r dre ar y diwrnod hwnnw, er nad oedd ei fusnes yn galw am hynny. Wedi cyrraedd ohono'r dre aeth ar ei union i'r Fountain, sef y lle y dywedasai'r drofer iddo adael Wat ddiweddaf.
'Rwy'n cofio am y dyn yn eithaf da," ebe wraig y dafarn, "wa'th fe ofynnodd i fi am ganiatad i fynd i'r stabl i fwydo ei geiliog game, ac o sôn am ddyn yn ymadael a lle'n ddisymwth, fe wna'th fy nai inna' yr un peth oddeutu'r un amser. Ond pwdu a wna'th e, 'rwy'n siwr a mynd tua thre at ei fam i Lanidlo's, wa'th er cymaint fy siarsio arno i beid❜o ymladd â neb, clywa's i fod e' mewn scarmej yn Llanfaes bron yn union wedyn. Ofn fy wynebu i oedd ar y gwalch, a'i lygaid wedi eu duo, tebig. Aeth adre unwa'th o'r bla'n yr un modd. Ydw i'n 'nabod Mr. Anthony Moore,' wetsoch chi? Ydw wrth gwrs, hynny yw, fel ma' pobun arall yn 'i 'nabod e'—o ran ei weld.
Ac ma' nhw'n dweyd wrtho i heblaw hynny ei fod wedi gwario llawer o arian Cyfarthfa tua'r Castle yna yn y misoedd diweddaf yma. Ydyw e' yno eto? wetsoch chi. Ffordd gwn i? Ewch lan i ofyn, 'dyw y Castle ddim ymhell, ond cofiwch ta' tafarn y gents yw e', a phopeth yn ddwbl bris i'r hen Fountain."
Aeth y meistr i'r Castle yn ol y cyfarwyddyd, ond y cwbl a glybu am hanes Mr. Moore oedd, Went away last week, the Lord only knows where."
Teimlai y meistr ar hyn fod pob gobaith am weld Wat mwy yn fyw wedi diflannu'n llwyr. Ond cyn cyflogi neb arall i fugeilio ei braidd, aeth, serch hynny, bob cam o'r ffordd i Gyfarthfa, er mwyn gofyn i Mr. Bacon ei hun am ei nai. Dangosodd yr hynafgwr diwyd lawer o garedigrwydd tuag ato, a gofidiai am nad allai ddywedyd llawer am symudiadau ei berthynas ieuanc ar hynny o bryd, mwy na'i fod yn swyddog yn y 40th Foot, a bod y gatrawd neilltuol honno ar fedr mynd allan i'r rhyfel ffyrnig rhwng New England a'r famwlad, ac mai prin iawn ydoedd newyddion oddiwrtho ef ar y goreu.